Бёрнс Р.
Вам слова, Джон Ячмень!: Выбр. лірыка/[Уклад., пер. з англ. і прадм. Я. Семяжона].— Мн.: Маст. літ., 1983—125 с. 4 л. іл. — (Паэзія народаў свету).
Укладанне, прадмова і заўвагі перакладчыка
Пераклад зроблены па кнізе:
Robert Burns. The Poetical Works Collins Clear-Type Press
London and glasgow, 1958
Роберт Бёрнс (1759—1796) — вялікі нацыянальны паэт Шатландыі — пражыў усяго 37 гадоў і за кароткае жыццё ніколі не пакідаў радзімы. А цяпер, мабыць, няма такога самага аддаленага кутка на ўсёй зямлі, куды б не дайшла слава пясняра — сына простага земляроба-арандатара, які навучыўся чытаць і пісаць самавукам, а стаўшы ўжо вядомым паэтам, вымушаны быў за кавалак хлеба шукаць пасады дробнага ўрадавага чыноўніка. I калі такая пасада ў мясцовым таможным ведамстве яму знайшлася, фанабэрыстыя начальнікі самазадаволена прадпісалі паэту «служыць, а не думаць».
Так пазней паэт засведчыць сваё паходжанне. Мяняючы адну кабальную арэнду на другую, каб як-небудзь стачыць канцы з канцамі, ён рана спазнаў усю горыч працы на роднай шатландскай і разам з тым чужой зямлі. Калі нястачы і беднасць прымусілі яго нарэшце расстацца з «часовымі няўдачамі» і на казённай службе паспрабаваць «фартуне спадабацца», у яго паслужным лісце дробнага чыпоўніка быў зроблены такі запіс: «Вопыту не мае: паэт!»
Гэтыя зняважлівыя словы, наскрэбаныя гусіным пяром нейкага чыноўніка, былі ганебным паклёпам.
Жыццёвы вопыт паэта Бёрнса — беззямельнага працавітага селяніна, гордага і смелага мысліцеля-дэмакрата — быў і багаты, і рознабаковы. Гэта быў не толькі вопыт яго асабістых няўдач і жыццёвых нягод, перамог і паражэнняў, але і глыбока выпакутаваны і асэнсаваны ім гістарычны вопыт усяго яго парода, які супрацьстаяў у той час трайному — грамадска-сацыяльнаму, палітычнаму і нацыянальнаму — прыгнёту.
Менавіта кроўная сувязь паэта са сваім працоўным пародам садзейнічала бліскучаму росквіту яго прыроднага таленту.
Што ж датычыць мэты ў жыцці, якую Бёрнс яшчэ ў юнацкія гады паставіў перад сабой, дык ён пра яе выразна скажа ў тым жа, цытаваным вышэй, вершы «Сумленны фермер»: «Багатым стаць я не хацеў, Вялікім стаць — магчыма!»
I ён сапраўды стаў ім, стаў насуперак незычлівым крытыкам і высокапастаўленым «знаўцам», якія кідалі паэту папрокі за «плебейскую грубасць мовы і сюжэтаў» і імкнуліся пераключыць яго вольную, самабытную творчасць у вузкае рэчышча пераймальніцтва — пастаральнай паэзіі XVIII стагоддзя. Але Бёрнс, які ганарыўся сваёй «пачэснай чэснай беднасцю», горда і рашуча адстойваў незалежнасць свайго народнага мастацтва. «Не! — адказваў ён сваім крытыкам,— калі «подласць купяць, то бядняк сумленны не прадасца!»
Ён ганарыўся тым, што яго творчасць вырасла з фальклору. У прадмове да сабраных ім шатландскіх народных песень і балад ён непасрэдна звяртаўся да суда народа як да найвышэйшага паэтычнага аўтарытэту.
Яна зарадзілася, развілася і расквітнела на традыцыях шатландскай народнай песні. У адным з лістоў, датаваным студзенем 1787 года, неўзабаве пасля выхаду з друку першых «Вершаў, напісаных пераважна на шатландскім дыялекце» (старажытнай кельцкай мове — герлік), Бёрнс прызнаваўся: «Што датычыць мяне самога, то маім імкненнем да пашаны было і маім неадступным жаданнем і цяпер астаецца быць даспадобы сваім братам — простаму люду, жыхарам вясковых глінабітных мазанак да таго часу, пакуль іхнія пастаянна зменлівыя мова, звычаі і ўвесь жыццёвы ўклад дазваляюць ім разумець мяне і знаходзіць у гэтым задавальненне. Я гатовы пагадзіцца, што маю некаторыя паэтычныя здольнасці, можа, нават валодаю нейкім талентам, і паколькі мала знойдзецца пісьменнікаў, якія блізка знаёмыя з тымі класамі чалавецтва, з якіх я выйшаў, з якімі жыў, жыву і арганічна звязаны, то, магчыма, мае назіранні над гэтай асаблівай сферай развіцця людзей, іх побытам і маральнымі асновамі будуць садзейнічаць арыгінальнасці думкі».
I ўсёй патэтыкай сваёй паэзіі Бёрнс сцвярджае: іменна яны — людзі з простага народа, яго сыны і дочкі, здольныя на глыбокія і бескампрамісныя пачуцці, на самаахвярныя ўчынкі і смеласць думкі — не ў прыклад пануючым класам, разбэшчаным паразітызмам, хцівасцю, здрадай і крывадушнасцю. «Важныя сыны вучонасці, славалюбства альбо скупасці называюць гэта глупствам,— пісаў ён з насмешкай пра тых, што пагардліва выказваліся пра яго любоўную лірыку.— Але ж сынам і дочкам працы і беднасці гэта — у найвышэйшай ступені сур’ёзна.
Апісанне гарачых надзей, тайных спатканняў, пяшчотнасці развітання — найвышэйшая ім асалода».
Народжаная фальклорам, творчасць Бёрнса ўзбагацілася перадавымі асветніцкімі і рэвалюцыйнымі ідэямі свайго часу. Бёрнс горача падтрымліваў усе антыфеадальныя выступленні народных мас. Ён вітаў у сваіх вершах рэвалюцыйную Францыю, заклікаў працоўны народ Шатландыі ўзяць прыклад з французаў і падняць новае паўстанне супроць каланізатараў. Такое паўстанне рыхтавалася, і, хоць каралеўскія ўлады разбілі групу шатландскіх «якабінцаў», арганізатараў эдынбургскага канвента «Сяброў народа», многія лозунгі гэтага рэвалюцыйнага руху за свабоду і незалежнасць краіны прагучалі на ўвесь свет у грамадзянска-палітычнай лірыцы Бёрнса.
Прароча заглядваючы ў будучыню, паэт кідаў у масы непакорнага народа сваёй краіны рэвалюцыйна-дэмакратычныя заклікі:
Калі з успамінаў Поля Лафарга пра свайго цесця мы даведваемся, што Карл Маркс «зачытваўся вершамі Бёрнса» і вельмі высока цаніў яго творчасць, дык нам зразумела, чым выклікалася такая любоў і прыхільнасць.
Вось чаму так па-сучаснаму гучаць і сёння яго несмяротныя радкі, што ўслаўляюць простага чалавека працы, заклікаюць да барацьбы за свабоду, мір і дружбу народаў.
Горды чалавек з чулым сэрцам, абаронца прыніжаных і зняважаных, Бёрнс у многіх сваіх вершах выказваў сваю запаветную мару «ўцерці слёзы на вачах усім, хто з крыўды плача». Ён умеў не толькі палка любіць, але і палка ненавідзець тых, каго беспамылкова лічыў сваімі ворагамі. Узнёслыя, нястрымна вясёлыя вершы, якімі ён праслаўляе ўсе радасці жыцця — мірную працу, творчасць, чыстае каханне, адпачынак чалавека ў святы, свабоду думкі і бескарыслівую дружбу — натуральна пераплятаюцца ў яго творчасці з сатырычнымі, здзеклівымі і гнеўнымі вершамі, эпіграмамі і эпітафіямі. Перакананы ў тым, што сілы народа невычэрпныя і ўрэшце яны перамогуць сілы зла — сілы ўнутранай і міжнароднай рэакцыі, паэт непахісна верыў у лепшую долю чалавецтва. Яго па праву прагрэсіўная крытыка называе тым Джонам Ячменем, якому ён праспяваў гімн у сваёй аднайменнай баладзе, праслаўляючы вечны корань жыцця — жыватворную працу простага чалавека.
З усіх напрамкаў і вятроў
Мілей заходні мне,
Дзе ты жывеш, мая любоў,
Мой неспакой у сне.
Там пчол раі ў хмызах крушын,
Крынічка пад вярбой.
Дзе я з табой спаткаўся, Джын,—
Уцехай і журбой.
Іду з касою па расе,
Сок пчолы з кветак п'юць.
I травы ўсе, і птушкі ўсе
Мне пра цябе пяюць.
Сум перапёлак у аўсе
I кволы цвет ажын
Напамінаюць аб красе
Чароўнай, мілай Джын.
Калі, як горан, поўны жару,
Ірдзее захад, і з базару
Ўсе шугануць дамоў адразу,
I мучнікі замкнуць лабазы,
А нам сусед кіўнуў здалёк
Зайсці на чарачку ў шынок,—
Тады мы баржамі на мелі,
Распараныя моцным элем,
Як водзіцца, даём асадку
Ля бочкі і клюём насадку:
Хто тарана, а хто вугра —
Папас няхітры ў шынкара.
I самаю вяршыняй шчасця
Нам той шынок, дзе дзверы насцеж,
Дзе кожны п’е ці нешта клычыць,
Пяе, дае; і хто там лічыць
Гнілыя лужы ці канавы,
Масты на рэчках, пераправы,
Што будуць па шляху дадому,
Дзе жонка кожнага, вядома,
Паела жданкі — дай ты рады —
I аж грыміць, як хмара з градам,
Рыхтуе паранку і душ,
Як толькі бразне клямкай муж.
Пра гэта Тэм О’Шэнтар думаў,
Калі пасля таргоў і тлуму
Ў святочны дзень на кірмашы
Ён апынуўся на шашы —
Скразной дарозе з гарадка,
Непадалёку ад шынка.
Я пазнаёмлю вас хутчэй
З тым цэнтрам графства. Гэта Эйр,
Славуты вырабам здаўна
I кажурын і палатна;
Там пабудоў даўнейшых шмат,
Але найбольш красунь-дзяўчат.
Дык, значыць, Тэм ішоў дамоў.
Збіралася на дождж. З лугоў
Імжа трусіла пацярухай.
(А Тэм, зазначым, быў пад мухай.)
О Тэм! Ты чуеш, галубок,—
Твой аблыселы чарапок —
Засек пусты ў бядняцкай клеці.
Забыў ты споведзь жонкі Кэці,
Ці памяць выпіўка адбіла?
Успомні, як яна вучыла:
«Цьфу на цябе, п’янчуга, цмок,
Ты ў гэтай «гары» ўвесь прамок.
Ад чэрвеня і па каляды —
Напіцца б, аднаму ты рады.
Ці будзе свята, ці па свяце,
Ты ў некага блішчыш у хаце,
Каб як прысвойтацца за стол;
Павёз у млын — прапіў памол,
Кабыла збіла вухналі,
Дык з кавалём тры дні пілі!
Ты па нядзелях рад старацца
Сцямна падацца ў божы дом,
Каб потым з братчыкам набрацца
Альбо наклюкацца з папом.
Запомні, мазгаўня пустая,
Што вір даўно цябе чакае.
Калі не кінеш піць-гуляць,
Табе яго не мінаваць,
Ці ў Алаўэй, каля капліцы,
Сам чорт утопіць у крыніцы!»
Ах, жонкі! Дзякаваць я рады
За вашы мудрыя парады,
А брату нашаму, мужам,
Я дыхту некалі задам;
Ім скарбы вашых засцярог
Нібыта аб сцяну гарох...
Дзе ж мы спыніліся?..
Тым часам
Наш Тэм, прагнаўшы смагу квасам,
Стаў на прычале шынкаровым.
Дыміў ачаг, трашчалі дровы,
Пішчала мокрае палена.
Над кухлем накіпала пена,
А з кута чуўся шклянак звон.
Падсеў шавец — кульгавы Джон,
Дружбак, прыяцель ад душы:
Не раз пілі на кірмашы.
Ішла гадзіна за гадзінай;
Печ пахла чадам і шчацінай;
Гудзеў шынок, як злосны чмель;
За кожным кругам лепшаў эль,
I Тэм употайкі пакрыху
Завёў любошчы з шынкарыхай.
Спярша выразнымі кіўкамі,
А пасмялеўшы — і рукамі,
Хоць сам кавальскі мех — шынкар
Сядзеў упоплеч, твар у твар
З шаўцом, яшчэ амаль цвярозым.
Той штось «скаромнае» марозіў
У самы рот старому меху —
Шынкар ажно сіпеў ад смеху.
Ліў дождж. Л потым — град, як боб.
Ды п’яным — што?
Ім хоць патоп!
Турботы ўсе як анямелі,
Ці патанулі ў кухлях элю,
Ці ачмурэлі ў п'яным гуле;
Хвіліна кожная плыла,
Як перагружаная ў вулей
Вясной з абножкамі пчала.
О, не адзін кароль шчаслівы:
Шчаслівы й Тэм за кухлем піва!
Шкада, што шчасце ад напасці
Не застрахуеш — лёгка ўкрасці.
Яно, як тая кветка маку:
Сарві — і ўсёй красы ні знаку.
Часы уцех — сняжынак рой
Па-над раллёй, яшчэ сырой:
Жывуць, раяцца і лятаюць.
А упадуць — уміг растаюць.
Уцеха, шчасце, здавальненне —
Усходы аднаго насення
На бітай сцежцы па вясне:
Хто ні прайшоў,
той сашчыкне...
Ды ўсё на свеце мае межы.
I вось наш Тэм, ружовы, свежы,
Устаў — прызнаемся, праз сілу —
I — за парог, сядлаць кабылу.
А цемрадзь — хоць ты выкаль вока.
Дадому, праўда, недалёка,
Але таму, як мне здаецца,
Хто ноч-апоўнач апынецца
Адзін-адным у чыстым полі,
Паспагадаеш мімаволі.
На хмару хмара лезла дуба.
Дождж перападам ліў, як з луба,
Грымела скрозь і бушавала,
I ноч раз-поразу глынала
Жагнанні ярай бліскавіцы.
Падчас такое навальніцы
Сам д’ябал рад павесяліцца.
Праехаўшы дарог развілку,
Тэм цмокнуў на сваю кабылку,
I, нацягнуўшы брыль на лоб,
Сяк-так пагнаў яе ўгалоп,
I хутка ўз’ехаў на балота.
Кабыла бегла без ахвоты,
Бо з персяў аж валіла пена,
А Тэму — мора па калена.
Ён у сядло, як корч, урос
I то раманс бубніў пад нос,
То час ад часу ў морак ночы
Вытрэшчваў змораныя вочы,
I там — здавалася — ў чароце,
На гэтым чортавым балоце,
За кожнай купінай прынік
Рагаты, страшны вадзянік.
Ды вось, нарэшце, ля крыніцы
Льга разглядзець абрыс капліцы;
Адтуль на сотню галасоў
Кігіча хор чарцей і соў.
Непадалёку брод знаёмы.
Калісьці тут, у вадаёме,
Апоўначы, пад гэткі ж спеў,
Душою крамнік загавеў.
Крыху далей, за мокрым лугам,
Знайшлі замерзлага п’янчугу,
А вунь пад той вярбою ніцай
Дзіця якоесьці блазніцы
Вясной сабакі адкапалі.
А той вунь дуб, што верх апален,
За ўсе свае пяцьсот гадоў
Быў вісельняй мо сто разоў...
Прыняўшы безліч раўчукоў,
Дун набрыняў і з берагоў
Выходзіў на лугі, балоты.
Ліў дождж, і страшныя грымоты
Грымелі сотнямі фурманак.
У бляску трапяткіх маланак
На ўзгорку, дзе пятляў ручэй,
Мільгнуў магільнік Алаўэй,
Там сярод елак, у ігліцы,
Свіцілася страха капліцы.
Адтуль — як падалося Тэму —
Чуцён быў свіст і рогат немы.
О, Джон Ячмень, ты, абібок,—
Мацунак скрытны і сярдзіты.
Прыгубіш коўш — віно набок! —
I ў прытупкі, як чортам шыты,
Гатоў хоць к д’яблу на ражон —
Такі шалёны сок твой, Джон!
Тэм не шманаў: ён быў п'яны;
Не то што чорта — сатаны
Ён не баяўся. Ўсё пад сілу!
Ды, як назло, яго кабылу
Ўзяў нораў, быццам бы суроку,
Храпла і ўперад — ані кроку!
Стаяла, як той слуп, ля ўзгорка.
Тэм цмокаў, нукаў, штурхаў, торкаў,
Пакуль, нарэшце, добры ўдар
Не зрушыў падлу на цвінтар
I пад царкву, дзе — насцеж дзверы.
Тэм глянуў — і вачам не верыў.
I ўсе, і ў парах — рукі ў бокі —
Пры самым боскім алтары
Чартоўскія спраўлялі скокі
Пачвары-ведзьмы й ведзьмары.
I выбівалі не французскі
Лансье —
наймодны танец панскі —
А нашу джыгу, наш шатландскі
Гацак з прыскокам і прытрускай,
Калі валынкі аж галосяць,
I толькі чуеш стук падкоў,
I літасці масніцы просяць
Ад прытупак і грымакоў.
Ў капэлі, быццам вадзянік,
Сядзеў стары валыншчык Нік
I так наярваў, што танцоры
Аж захліпаліся ад зморы.
I раптам —
новае здарэнне:
Падлога трэсь — і з сутарэння
Палезлі труны напралом
З шкілетам і тым гніллём,
Што ў дамавінах шчэ ліпее,
Калі ўсё тленнае сатлее.
Трымалі свечкі мерцвякі,
Як на імшы, у дзве рукі,
I сярод іх — як Тэм заўважыў —
Быў тып даволі нехлямяжы.
Ланцуг звісаў з яго рукі.
Тэм скеміў, хто ён за такі.
Былі там і грудныя дзеці,
Што мала пажылі на свеце
I нехрышчоныя ляглі
Ў зямлю сырую. Там былі
Грабежнікі і канакрады.
Ўсе іх злачынныя прылады
Былі пры іх, як знак віны:
Пяць тапароў і тры ражны,
Шнуроўка, што сваёй пятлёю
Заціснула дзіця малое;
Кінжал як доказ не геройства,
А страшнага бацьказабойства:
На ім бялее з тых часоў
Сівая пасма валасоў.
Пералічыць усе злачынствы
Тут нельга, бо было б бясчынства...
I Тэм і Мэг, яго кабыла,
Сачылі, як раўла і выла
Ўся гэта нечысць за парогам.
А ведзьмы там, забыўшы бога,
Круціліся, ішлі ў прыскокі
I стракаталі, як сарокі;
То гуртам рэй вялі, то ў парах,
Аж воблакам стаяла пара.
Пасля, раздзеўшыся, ў кашулях
Спраўлялі шабас свой і гулі...
Каб тыя цёткі-сакатухі
Былі красуні-маладухі
I каб яшчэ ды ў тых красунь
Замест фланелевых кашуль
Былі сарочачкі з мусліну
(Кап-кап... а тут аж гоніць сліну!),
Я б першы быў гатоў — клянуся! —
Аддаць такой любой скакусе,
Хоць я ужо болей не грашу,—
Не толькі сэрца і душу,
А і штаны свае, штаны
Зусім не першай навізны!
А вы, цыбатыя шкілеты,
Дарэмна выйшлі з таго свету.
Адзін ваш выгляд і худоба
Перавярнулі мне вантробы!
Аднак наш Тэм, хоць апівока
I хоць стаяў з кабылай збоку,
А ўсё ж угледзеў неяк сп’яна:
Сярод мегер стаіць Дыяна,
Ружовая, як спелы яблык.
Яна на гэтым балід’яблаў
Была, напэўна, першы раз.
(Тэм чуў пасля аб ёй расказ,
Што гэта мілае стварэнне
Магло іржой псаваць насенне,
I наклікаць на статак мор,
I караблі губіць у шторм,
I мужыка адбіць ад жонкі)...
Яе убор, занадта тонкі,
Нідзе не даставаў калень.
Магчыма, што ў Мартынаў дзень
Яшчэ нябожчыца бабуля
Купіла гэтую кашулю
Круцёлцы Нэні маладой.
I ці ж уцям было старой,
Што будзе ўнучцы ў галаве
Пусціцца ў прысядкі ў царкве
У той кашулі, што да пуза...
Стой, досыць! Ты нямееш, муза,
I можаш змоўчаць пра дэталі.
Каб і маглі, не расказалі б
Ні ты, ні я, якія «штукі»
Тэм бачыў у тае унукі.
Не толькі ў Тэма — і ў кабылы
Кроў палкая бруіла ў жылах,
А чорт ад радасці ў знямозе
Ажно качаўся па падлозе.
I тут наш Тэм — шамель-шамель
(Вы бачылі — стары курмель!),
Мац-мац, ну дзе ж ён, той прарэх?..
Ах, адпусці ты, божа, грэх!
...I ў той жа момант, як на ліха,
Святло пагасла, стала ціха.
Тэм — у сядло і як мага —
Дамоў, а ўслед — цюга! га-га!
Гул, рогат чуўся недзе блізка.
Як рой пчаліны ўслед за іскам,
Як чарада шпакоў у вырай
Нясецца ў паднябеснай шыры
Альбо за злодзеем базар
Бяжыць, крычыць, як на пажар,—
Так Мэг у гэты час пануры
Ажно вылузвалася з шкуры,
Цераз выжары, пні, платы
К двару давала лататы.
Яна й жаробкаю на волі
Так не рысачыла ніколі!
Ах, шэльма Тэм! Уночы ў буру
Падчэпіць недзе чорт і шпурыць
У жар, як тлустага вугра.
Ад п’янкі не чакай дабра.
Дарэмна жонка у трывозе
Чакае: згінеш у дарозе,
Не на здароўе і кабыле;
Зірні: пахвіны, як у мыле.
О Мэг! Бяжы, бяжы на мост
Ды пакажы нячыстым хвост,
Бо ўсе чартоўскія стварэнні
Вады баяцца, як хрышчэння.
Ды дзе там! I на ўсім разгоне
Ты не пазбегла, Мэг, пагоні.
Як ты уздрыгнула ўсім целам,
Калі з кустоў у нечым белым
Шугнула ястрабам і чэпка
Ўчапілася за хвост па рэпку,
Нібы з дзядоўніку шыпулька,
Ўсё тая ж чортава Кашулька!
Ты ў два пярэсмыкі праз мост
Перасмыкнулася. А хвост?
Пабыўшы ў кіпцюрах той дзевы,
Ён стаў куртаты і зрадзелы.
Я скончыў, вычарпаўшы тэму,
Расказваць пра здарэнне з Тэмам.
Але, крый бог, калі хто з вас
Спакусіцца ў нядобры час
На хмельны эль, карчму, ці гулі,
Ці на кароткія кашулі,—
Успамінайце не на смех
Пра Тэма і кабылу Мэг!
Верш з’яўляецца творчай перапрацоўкай народнай песні, у якой рэфрэн таксама пачынаўся словамі: «Прыкінем і так, прыкінем і гэтак». У паэтычнай рэдакцыі Бёрнса старадаўняя шатландская песня пра сумленнага працоўнага чалавека стала не толькі ў Шатландыі, але і далёка за яе межамі любімай народнай песняй востра палітычнага зместу.
Літаральны пераклад назвы гэтага верша — «Джон Ячменнае Зерне». Першаасновай верша была старадаўняя народная балада, у якой услаўляўся «бессмяротны корань жыцця» — жыватворная праца на зямлі працоўнага чалавека.
Верш у пэўнай меры аўтабіяграфічны: продкі паэта паходзілі са старажытнага роду хлебаробаў, пастухоў і паляўнічых паўночнай часткі горнай Шатландыі. Там, сярод горцаў, і ў наш час у дамашнім абыходзе збераглася старажытная кельцкая мова — герлік, вядомая пад назвай «шатландскі дыялект».
«Заклік» з’яўляецца перапрацоўкай шатландскай легенды пра караля Роберта Бруса, які нібыта падаў такі кліч сваім падданым перад бітвай з войскам англійскага караля Эдуарда II пры Бэнакбурне ў 1314 годзе. Згодна з гістарычнымі хронікамі, у гэтай бітве шатландцы перамаглі англічан і на доўгі час «адбілі брытам ахвоту імкнуцца авалодаць вольналюбівай Шатландыяй». У вершы ўспамінаецца і імя Уолеса,нацыянальнага героя Шатландыі, які таксама праславіўся ў няспыннай барацьбе з ворагам за свабоду і незалежнасць сваёй радзімы.
Па легендах, Макферсан — славуты шатландскі скрыпач і паэт — быў чалавекам магутнай фізічнай сілы. Паходзіў з клана Ферсанаў, змагароў за незалежнасць краіны. Нашчадак гераічнага роду, ён з юнацкіх гадоў змагаўся з каланізатарамі і ў 1700 годзе ў адной з бітваў трапіў у палон. Яго, параненага, апазнаў здраднік, таксама палонны. Англічане адправілі героя на шыбеніцу. Па тых жа легендах, Макферсан ішоў на смерць, спяваючы складзеную ім самім песню і іграючы на скрыпцы, якую каты «літасціва» дазволілі яму ўзяць з сабой у магілу як выкананне «перадсмяротнай волі асуджанага».
Гэты верш, як і верш «Багатым волю бог аддаў»,— страсны водгук паэта на рэвалюцыйныя падзеі 1789— 1793 гг. у Францыі. Паэт-«якабінец і санкюлот» («бясштаннік»), як яго называлі ў той час рэакцыйныя крытыкі, падтрымліваў рэвалюцыйную Францыю не толькі ідэйна, сваім паэтычным словам, але і матэрыяльна. Сам «бедны з бедных», ён на першы свой ганарар перакупіў у кантрабандыстаў некалькі гармат, каб пераправіць іх праз Ла-Манш рэвалюцыйнаму французскаму Канвенту.
Абодва вершы па цэнзурных умовах не друкаваліся пры жыцці паэта. Нават і ў наш час не ўсе выданні твораў Бёрнса, якія з’яўляюцца ў Вялікабрытаніі і іншых англамоўных краінах, уключаюць гэтыя, як і некаторыя іншыя, рэвалюцыйныя творы паэта.
Своеасаблівай, выключнай песеннай меладычнасцю нават у багатай на інтанацыйныя адценні лірыцы
Бёрнса гэты верш пераклікаецца з журботнымі напевамі працяглых негрыцянскіх спірычуэлаў (песень-псалмаў), характэрных вусна-паэтычнай творчасці рабоў-неграў з плантацый Паўдновай Амерыкі. На думку даследчыкаў творчасці паэта, матывы негрыцянскіх песень Бёрнс мог чуць ад шатландскіх маракоў пасля іх вяртання з портаў Злучаных Штатаў Амерыкі.
Пад імем Робін (памяншальнае ад Роберт) паэт мае на ўвазе самога сябе. З біяграфіі паэта вядома, што ўранні 25 студзеня 1759 года, калі ў сям’і дробнага фермера Вільяма Бёрнса нарадзіўся першынец — будучы паэт,— у дом да парадзіхі завітала бадзяжная варажбітка — цыганка. З дазволу бацькоў яна і «прадказвала будучы лёс» па далоньцы і пальчыках дзіцячай рукі.
Як сведчыць у сваіх успамінах Гілберт Бёрнс, адзін з меншых братоў паэта, гэты верш быў складзены Робертам Бёрнсам на веснавым ворыве.
На рукапісе гэтага верша, які захоўваецца ў мемарыяльным музеі г. Дэмфрыза (графства Эйршыр), маецца заўвага, зробленая рукой паэта: «Напісана ў той час, калі аўтар пакутаваў ад зубнога болю».
У 1786 годзе Бёрнс, ратуючыся ад нападкаў рэакцыйных колаў і царквы, збіраўся пакінуць родную Шатландыю і выехаць на заробкі на востраў Ямайку, на той час новую калонію Англіі.
Верш прысвячаўся жонцы паэта Джын Армур, якая часамі, калі ў сям’і адчувалася вострая матэрыяльная нястача, разам з дзецьмі пераязджала дабацькі, дробнага фермера ў суседнім графстве, і Бёрнс, не пакідаючы службы акцызніка, доўгі час жыў адзін.
Сваіх суайчыннікаў-шатландцаў, якія на людзях выхваляліся сваімі «вернападданымі» пачуццямі да англійскага караля, Бёрнс называў здраднікамі радзімы. Аднойчы за столікам у карчме адзін з такіх «вернападданых» падаў паэту лісток паперы — пасквіль на «бунтаўшчыкоў», у тым ліку і на самога Бёрнса. Паэт тут жа экспромтам напісаў чатырохрадковы адказ і пад смех сваіх аднадумцаў шпурнуў яго на столік «вернападданым».
Роберт Фергюсан, імя якога ўпамінаецца ў эпітафіі,— вялікі нацыянальны паэт Шатландыі, папярэднік Р. Бёрнса. Ён памёр 23-гадовы, у вялікай беднасці, з голаду, пасля паражэння апошняга паўстання шатландцаў за незалежнасць краіны ў 1745 годзе. Дабіўшыся канчатковай перамогі над «непакорнымі братамі», каралеўскі ўрад Англіі не толькі забараніў шатландцам насіць сваю нацыянальную вопратку — шарсцяныя клятчастыя пледы і кільты (спаднічкі) з той жа шатландкі,— а і ставіць помнікі на магілах нацыянальных герояў. Бёрнс, які вельмі любіў паэта, на першы свой ганарар, атрыманы за зборнік «Вершы, напісаныя галоўным чынам на шатландскім дыялекце», паставіў прывезены са свайго поля камень-валун з гэтай эпітафіяй на магіле паэта.
Эпіграма напісана Бёрнсам на яго суседа — лорда Алоўэя, які выдаваў сябе за нашчадка каралеўскага роду Сцюартаў.
Гэтая вершаваная аповесць, магчыма, адзін зсамых папулярных твораў Бёрнса на ўсіх кантынентах свету. У многіх гарадах і нават сельскіх паселішчах не толькі Шатландыі, а і ў Канадзе, ЗША, Аўстраліі і іншых кутках свету, куды трапілі ад нястач і ўціску каланізатараў шатландскія перасяленцы і эмігранты, стаяць помнікі гэтаму літаратурнаму герою. Правобраз яго — Бёрнсаў сучаснік і сусед, незаможны фермер Дуглас Грамс О’Шэнтар. Па ўспамінах сучаснікаў, Дуглас О’Шэнтар, сельскі весялун і вісус, меў адну слабасць — любіў, дзе траплялася, выпіць. Гуляка і буян у кампаніі такіх, як і сам, дома перад грознай і сварлівай жонкай Катарынай (Кэці) быў «цішэй вады, ніжэй травы». Аднойчы, пакуль ён сядзеў у карчме, хлапчукі абрэзалі хвост у яго кабылы пад самую рэпіцу. Сп’яна Дуглас гэтага не заўважыў, агледзеўся толькі тады, як вярнуўся дадому. Каб неяк апраўдацца перад жонкай, ён пайшоў на хітрыкі і прыдумаў свае прыгоды з чарцямі і ведзьмамі. Сапраўдны эпізод з мясцовага сельскага жыцця і падказаў Бёрнсу сюжэт пацешнай паэмы, якою, як сведчаць біёграфы паэта, у кожным паселішчы сяляне «зачытваліся і клаліся з рогату».