Нові пригоди Солом`яника та Бляшаного Лісоруба [Ліман Френк Баум] (pdf) читать онлайн

˳ìàí Ôðåíê Áàóì
1856 - 1919

˳ìàí Ôðåíê Áàóì

ÓÄÊ 821.111(73)-34
ÁÁÊ 84(7ÑÏÎ)-445
Á 29

×óäîâèì ëþäÿì ³ íåçð³âíÿííèì êîì³êàì,
Äåâ³äó Ìîíò´îìåð³ òà Ôðåíêó Ñòîóíó,
âèêîíàâöÿì ðîëåé Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà
³ Ñîëîì’ÿíèêà, ÷èÿ áëèñêó÷à ãðà ï³äêîðèëà
òèñÿ÷³ äèòÿ÷èõ ñåðäåöü ïî âñ³é çåìë³,
àâòîð ³ç âäÿ÷í³ñòþ ïðèñâÿ÷óº öþ êíèæêó.

²ëþñòðàö³¿
Îëåíè Ëåâñüêî¿
Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿
Àíàòîë³ÿ Ñàãàíà

Ïåðåêëàä © Àíàòîë³é Ñàãàí, 2009
²ëþñòðàö³¿, îáêëàäèíêà © Îëåíà Ëåâñüêà, 2009
Óêðà¿íñüêå âèäàííÿ © Âèäàâíèöòâî Ñòàðîãî Ëåâà, 2009
ISBN 978-966-2909-39-5

Âñòóïíå ñëîâî Aâòîðà
ϳñëÿ òîãî ÿê “Äèâîâèæíèé ×àð³âíèê Êðà¿íè Îç” ïîáà÷èâ ñâ³ò, ÿ ïî÷àâ îòðèìóâàòè ëèñòè
â³ä ä³òåé. Ìàëåíüê³ ÷èòà÷³ ä³ëèëèñÿ âðàæåííÿìè â³ä ïîâ³ñò³ é ïðîñèëè “íàïèñàòè ùîñü
³ùå” ïðî Ñîëîì’ÿíèêà òà Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà.
Ñïî÷àòêó, ïîïðè ùèðèé ³ ñåðéîçíèé òîí äèòÿ÷èõ ïîñëàíü, ÿ ñïðèéìàâ ö³ ëèñòè ïðîñòî ÿê
ïðèºìíó ïîõâàëó. Àëå ìèíàëè ì³ñÿö³ é íàâ³òü
ðîêè, à ëèñò³â íå ìåíøàëî.
Óðåøò³ ÿ ïîîá³öÿâ îäí³é ìàëåíüê³é ä³â÷èíö³, êîòðà çäîëàëà ÷èìàëî ìèëü ò³ëüêè äëÿ òîãî,
ùîá çóñòð³òèñÿ ç³ ìíîþ òà îñîáèñòî ïåðåäàòè
ñâîº ïðîõàííÿ, – äî ðå÷³, ¿¿ òàêîæ çâàëè Äîðîò³, – ùîéíî ÿ îòðèìàþ â³ä òèñÿ÷³ ä³â÷àòîê òèñÿ÷ó ëèñò³â, ó ÿêèõ âîíè ïðîñèòèìóòü íå ñòàâèòè êðàïêó ó ïðèãîäàõ Ñîëîì’ÿíèêà ³ Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà, ÿê îäðàçó æ ñ³äàþ çà êíèæêó.
×è òî ìàëåíüêà Äîðîò³, âèÿâèâøèñü ôåºþ â
ëþäñüê³é ïîäîá³, çìàõíóëà ÷àð³âíîþ ïàëè÷êîþ ³ çðîáèëà äèâî, ÷è òî óñï³øíà òåàòðàëüíà
ïîñòàíîâêà ïîâ³ñò³ äîäàëà “×àð³âíèêîâ³ Êðà¿íè

5

Îç” íîâèõ äðóç³â, àëå òèñÿ÷à ëèñò³â – ³ òèñÿ÷à
äàëåêî íå îñòàííÿ! – ä³éøëà-òàêè äî ñâîãî àäðåñàòà.
² îñü òåïåð – êðàùå ï³çíî, í³æ í³êîëè – ÿ äîòðèìàâ ñâîãî ñëîâà, ³ âè òðèìàºòå öþ êíèæêó â
ðóêàõ.
˳ìàí Ôðåíê Áàóì

×èêàãî, êâ³òåíü 1904

1

ðîçä³ë

׳ï ìàéñòðóº
Ãàðáóçîâó Ãîëîâó

Ó Êðàþ áîðîäàí³â,
ùî ëåæèòü íà ï³âíî÷³ Êðà¿íè Îç,
æèâ ñîá³ õëîïåöü íà éìåííÿ ׳ï.
Õî÷ ñòàðà Ìîìá³ âñå òîâêëà, ùî ×³ï – öå íå
çîâñ³ì ïðàâèëüíî, áî ïîâíå ³ì’ÿ õëîïöÿ – ׳ïåòàð³óñ, òà õòî çàõî÷å ëàìàòè ñîá³ ÿçèêà òàêèì
äîâæåëåçíèì ñëîâîì, êîëè âñ³õ ö³ëêîì âëàøòîâóâàëî êîðîòåíüêå “×³ï”.
Áàòüê³â ׳ï í³òðîõè íå ïàì’ÿòàâ, áî ïîòðàïèâ ñþäè, ùå êîëè áóâ çîâñ³ì ìàëèé. ³í áóâ
âèõîâàíöåì áàáè Ìîìá³ – òàê íàçèâàëè òóò öþ
ñòàðó ç äîâîë³ ñóìí³âíîþ (õî÷ ÿê öå ïðèêðî
âèçíàâàòè) ðåïóòàö³ºþ.
Áîðîäàí³ ï³äîçðþâàëè – ³ òàê âîíî áóëî
íàñïðàâä³, – ùî Ìîìá³ ÷àðóº, òîæ îìèíàëè ¿¿ ÿê
ìîãëè.
Ùîïðàâäà, ñàìà Ìîìá³, âëàñíå, íå çâàëàñü
÷àêëóíêîþ, áî çà íàêàçîì Äîáðî¿ ×àêëóíêè
ϳâíî÷³, ùî ïðàâèëà òóòåøí³ì êðàºì, óñüîìó
÷àêëóíñüêîìó ðîäó äî ¿¿ âîëîä³íü áóëî çàñü.
Òîæ õî÷ ÿê ׳ïîâ³é îï³êóíö³ ñâåðá³ëè ðóêè äî
ìàã³÷íèõ ðåìåñåë, âîíà ïðåêðàñíî ðîçóì³ëà:
÷àð³âíèöåþ ÷è íàâ³òü ÷àðîä³éêîþ òóò ³ùå ìîæ-

8

íà áóòè, à îò ñêàæè, ùî òè ÷àêëóíêà, ³ íå îááåðåøñÿ ëèõà.
׳ï òåæ ìàâ ùî ðîáèòè. ³í õîäèâ ó ë³ñ ïî
äðîâà, ùîáè áàá³ Ìîìá³ áóëî íà ÷îìó êóõîâàðèòè, ñàïàâ ³ ï³äãîðòàâ êóêóðóäçó â ïîë³, ãîäóâàâ ñâèíåé òà äî¿â ÷îòèðèðîãó êîðîâó – îñîáëèâó ãîðä³ñòü ñòàðî¿.
Àëå íå ïîäóìàéòå, í³áè õëîïåöü ò³ëüêè òå
é ðîáèâ, ùî ïðàöþâàâ, íàäðèâàþ÷è çäîðîâ’ÿ.
Êîëè éîãî ïîñèëàëè äî ë³ñó, ׳ï ÷àñòåíüêî ëàçèâ ïî äåðåâàõ, øóêàþ÷è ïòàøèíèõ ÿºöü, àáî
ðîçâàæàâñÿ, ãàñàþ÷è çà á³ëèìè êðîëèêàìè,
àáî ðèáàëèâ ó ñòðóìêàõ, ëîâëÿ÷è ðèáó íà ç³ãíóòó øïèëüêó. Íàðîçâàæàâøèñü äîñõî÷ó, â³í
õóòåíüêî íàáèðàâ ó ë³ñ³ îáåðåìîê äðîâ ³ ïîñï³øàâ äîäîìó. À êîëè ×³ï ³øîâ ñàïàòè êóêóðóäçó
³ âèñîê³ ñòåáëà íàä³éíî õîâàëè éîãî â³ä î÷åé
áàáè Ìîìá³, â³í ì³ã, çàáóâøè ïðî âñå, ðîçêîïóâàòè õîâðàøêîâ³ íîðè, à ÿê éîãî õèëèëî íà ñîí,
׳ï ëÿãàâ ì³æ ðÿäàìè êóêóðóäçè é äð³ìàâ. Îòàê
ïðàöþþ÷è, òà íå ïåðåïðàöüîâóþ÷èñü, â³í ð³ñ
ó ì³ðó äóæèì ³ çäîðîâèì õëîïöåì.
Äèâí³ ÷àðè ñòàðî¿ Ìîìá³ ÷àñòåíüêî íàãàíÿëè ñòðàõó íà ñóñ³ä³â, ÿê³ ïîáîþâàëèñÿ áàáåãè,
àëå ïîâàæàëè ¿¿ ðåìåñëî. Òà ׳ï â³äâåðòî íåíàâèä³â ñâîþ îï³êóíêó é íàâ³òü íå íàìàãàâñÿ ïðè-

9

õîâàòè öèõ ïî÷óòò³â. À ÷àñîì õëîïåöü ³ çîâñ³ì
çàáóâàâ ïðî ïîâàãó äî ñòàðî¿, ìîâáè öå é íå âîíà
éîãî âèõîâóâàëà.
Íà êóêóðóäçÿíîìó ïîë³ â áàáè Ìîìá³ ðîñëè ãàðáóçè – ö³ë³ ì³æðÿääÿ çîëîòàâî-÷åðâîíèõ
êóëü. ¯õ âèñ³âàëè íàâåñí³, é âîíè çðîñòàëè íà
âò³õó ÷îòèðèðîã³é êîðîâ³: ìàòèìå ç ÷èì çèìó
çèìóâàòè!
² îñü êîòðî¿ñü îñ³ííüî¿ äíèíè, êîëè âñþ êóêóðóäçó áóëî ç³áðàíî òà ïîâ’ÿçàíî é íàñòàëà
÷åðãà ãàðáóç³â ³ ׳ï óæå çíîñèâ ¿õ äî ñòàéí³,
õëîïöåâ³ ñÿéíóëà áëèñêó÷à äóìêà: çðîáèòè
ãàðáóçîâó ãîëîâó é íàëÿêàòè íåþ ñòàðó!
³í âèáðàâ ãàðíåíüêîãî ãàðáóçà – âåëèêîãî, ç áëèñêó÷èìè ÷åðâîíîãàðÿ÷èìè áîêàìè – ³
âçÿâñÿ äî ðîáîòè. ³ñòðÿì íîæèêà âèð³çàâ äâà
êðóãëèõ îêà, òðèêóòíîãî íîñà é ðîòà, ùî ñêèäàâñÿ íà ðîãàòèé íàï³âì³ñÿöü. Âàæêî áóëî íàçâàòè öå ëè÷êî ãàðíèì, àëå íà íüîìó ñÿÿëà òàêà
øèðîêà óñì³øêà, òàêèìè âåñåëîùàìè â³ÿëî
â³ä íüîãî, ùî õëîïåöü â³ä ñàìîãî ò³ëüêè âèðàçó
âèð³çàíîãî îáëè÷÷ÿ íå ñòðèìàâñÿ ³ çàõîïëåíî
ðîçñì³ÿâñÿ.
׳ï ð³ñ áåç äðóç³â, òîæ íå ì³ã çíàòè, ùî õëîï÷èñüêà ÷àñòî âèøêðÿáóþòü ñåðöåâèíó, à â ïîðîæí³é ãàðáóç ñòàâëÿòü çàïàëåíó ñâ³÷êó, ùîá

10

áóëî ùå ñòðàøí³øå. Àëå â³í òðîõè ïîôàíòàçóâàâ, ³ â íüîãî âèéøëî í³òðîõè íå ã³ðøå. Õëîïåöü âèð³øèâ, ùî çìàéñòðóº îïóäàëî, ñõîæå
íà ëþäèíó, íà÷åïèòü éîìó ãàðáóçîâó ãîëîâó é
ïîñòàâèòü ó òàêîìó ì³ñö³, äå ñòàðà Ìîìá³ íàïåâíî éîãî ïîáà÷èòü.
– ² òîä³, – êàçàâ ñîá³, ïîñì³þþ÷èñü, ׳ï, –
âîíà âåðåùàòèìå ãîëîñí³øå çà ðóäó ñâèíþ, êîëè ÿ ñìèêàþ ¿¿ çà õâ³ñò, ³ òðåìò³òèìå âñòîêðàò
ñèëüí³øå, í³æ ÿ òîð³ê â³ä ïðîïàñíèö³.
×àñó, ùîá ÿê ñë³ä ï³äãîòóâàòèñÿ äî ñâ çàò³¿, ׳ï ìàâ óäîñòàëü: áàáà Ìîìá³ ïîäàëàñÿ äî
ñåëà, ñêàçàâøè, ùî éäå äî êðàìíèö³, à òàêèé ¿¿
ïîõ³ä çàòÿãóâàâñÿ ùîíàéìåíøå íà äâà äí³.
Îòîæ ׳ï óçÿâ ñîêèðó, ï³øîâ äî ë³ñó, çíàéøîâ òàì ê³ëüêà ãðóáåíüêèõ ³ ïðÿìåíüêèõ äåðåâåöü ìîëîäíÿêó, çðóáàâ ¿õ, îá÷óõðàâ ã³ëêè
òà ëèñòÿ. Ç íèõ ìàëè âèéòè ðóêè, íîãè é íàâ³òü
ï³äîøâè ìàéáóòíüîãî ñòðàõîïóäà. Ïîò³ì â³í
çäåð ³ç îäíîãî êðåìåçíîãî äåðåâà øìàò êîðè
ïîòð³áíî¿ âèñîòè ³ øèðèíè é äîáðÿ÷å ç³ïð³â,
ñêðó÷óþ÷è éîãî â öèë³íäð ³ ñêð³ïëþþ÷è âèñòðóãàíèìè ïàëè÷êàìè. Ïîò³ì, âåñåëî íàñâèñòóþ÷è, ׳ï óçÿâñÿ ìàéñòðóâàòè ðóêè é íîãè òà
ïðèêð³ïèâ ¿õ äî òóëóáà äåðåâ’ÿíèìè ê³ëî÷êàìè.
Ïîêè ׳ï çàê³í÷óâàâ ðîáîòó, ïî÷àëî ñóòåí³òè.

11

Òóò â³í çãàäàâ, ùî ùå ìຠäî¿òè êîðîâó é ãîäóâàòè ñâèíåé, òîæ óçÿâ äåðåâ’ÿíîãî ÷îëîâ³÷êà ï³ä
ïàõâó ³ ðàçîì ³ç íèì ïî÷èì÷èêóâàâ äîäîìó.
Óâå÷åð³ â êóõí³ ïðè ñâ³òë³ âîãíèùà ׳ï ðåòåëüíî, ÿê ñïðàâæí³é ìàéñòåð, ï³äñòðóãóâàâ
íåð³âí³ ïîâåðõí³ é çà÷èùàâ ïîøåðõëîñò³ íà
ë³êòÿõ ³ êîë³íàõ ñâîãî ñòðàõîïóäà.
Çàâåðøèâøè ðîáîòó, â³í ñïåð ñâ³é âèòâ³ð íà
ñò³íó ³ â³äñòóïèâ íàçàä, àáè íèì ïîìèëóâàòèñÿ.
Ñòðàõîïóä âäàâñÿ âèñî÷åíüêèé íà çð³ñò, íàâ³òü
âèùèé çà äîðîñëîãî ÷îëîâ³êà, òà ׳ïà öå ö³ëêîì
âëàøòîâóâàëî, ³ â³í íàâ³òü íå äóìàâ éîãî âêîðî÷óâàòè.
Óðàíö³ íàñòóïíîãî äíÿ ׳ï çíîâ óçÿâñÿ îãëÿäàòè ñâîãî ñòðàõîïóäà é ò³ëüêè òåïåð ïîì³òèâ,
ùî çîâñ³ì çàáóâ ïðî øèþ, íà ÿêó ìîæíà áóëî á
íàñàäèòè ãàðáóçîâó ãîëîâó.
³í çíîâó ïîäàâñÿ äî ë³ñó, ÿêèé áóâ òóò íåïîäàë³ê, ³ âèðóáàâ ê³ëüêà äåðåâ’ÿíèõ îöóïê³â,
ùîá íàðåøò³ çàâåðøèòè ñòðàõîïóäà.
Ïîâåðíóâøèñü äîäîìó, ׳ï çáèâ ³ç äâîõ
îöóïê³â õðåñòîâèíó, ïðîñâåðäëèâ ïîñåðåäèí³
çàãëèáëåííÿ, ùîá áóëî êóäè âñòàâëÿòè øèþ,
³ ïðèêð³ïèâ ¿¿ äî ò³ëà. Òðåòüîãî îöóïêà â³í
âñòàâèâ ó öå çàãëèáëåííÿ, çàòåñàâ éîãî çâåðõó
é, êîëè øèÿ âæå áóëà ãîòîâà, íàñàäèâ íà íå¿

12

ãàðáóçîâó ãîëîâó ³ ïðèòèñíóâ, ùîá âîíà êðàùå
ñ³ëà.
Õëîïåöü çàëèøèâñÿ çàäîâîëåíèé ñâîºþ ðîáîòîþ. Ñòðàõîïóä ì³ã â³ëüíî ïîâåðòàòè ãîëîâó
ïðàâîðó÷-ë³âîðó÷, à éîãî ðóêè é íîãè çãèíàëèñÿ òàê, ùî â³í ì³ã ñòàòè â ÿêó çàâãîäíî ïîçó.
– Ùî æ, – ãîðäî ìîâèâ ׳ï, – ÷îëîâ’ÿãà âèéøîâ í³âðîêó. Ãîòîâèé áèòèñü îá çàêëàä, áàáåãà Ìîìá³ âåðåùàòèìå ÿê íåäîð³çàíà! À îò ÿêùî éîãî ùå ïðè÷åïóðèòè, â³í áóäå çîâñ³ì ÿê
æèâèé.
Çíàéòè ïóòíþ îäåæèíó áóëî íå òàê-òî ïðîñòî, àëå ׳ï â³äâàæíî ñòàâ äî áîþ ç âåëè÷åçíîþ
ñêðèíåþ, â ÿê³é áàáà Ìîìá³ òðèìàëà âñå ñâîº
ìàéíî òà ñêàðáè, ³ íà ñàì³ñ³íüêîìó ¿¿ äí³ çíàéøîâ ô³àëêîâ³ øòàíè, ÷åðâîíó ñîðî÷êó é ðîæåâó æèëåòêó â á³ëèé ãîðîøîê. Îäÿã íå äóæå
ïàñóâàâ ñòðàõîïóäîâ³, òà ׳ï íå çäàâàâñÿ, ³ çà
ÿêóñü ÷àñèíó ïåðåä íèì ñòîÿâ ôðàíòóâàòèé
æåâæèê ó êðèêëèâîìó âáðàíí³. Äîâåðøèëè
ñòðàõîïóä³â ãàðäåðîá ñòàð³ ïëåòåí³ ïàí÷îõè,
â ÿêèõ êîëèñü õîäèëà áàáà Ìîìá³, é ëàòàí³ïåðåëàòàí³ ñòîïòàí³ ×³ïîâ³ ÷åðåâèêè.
Íà âèãëÿä öüîãî äæåíäæèêà õëîïåöü òàê
çíåòÿìèâñÿ â³ä çàõâàòó, ùî çàñì³ÿâñÿ íà âåñü
ãîëîñ ³ ïî÷àâ ðàä³ñíî ïðèòàíöüîâóâàòè.

13

– Òðåáà ÿêîñü éîãî íàçâàòè! – âèãóêíóâ
׳ï. – Òàêèé êðàñóí÷èê ìóñèòü ìàòè ³ì’ÿ! – ³í
³ùå òðîõè ïîäóìàâ ³ ñêàçàâ: – Íàçâó-íî éîãî
Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà!

2

ðîçä³ë

×àêëóíñüêèé
æèòòºäàéíèé ïîðîøîê

Çâàæèâøè âñ³ “çà” ³ “ïðîòè”,
׳ï âèð³øèâ, ùî êðàùîãî ì³ñöÿ
äëÿ ñòðàõîïóäà Äæåêà, í³æ íà ïîâîðîò³
íåïîäàë³ê â³ä õàòè, ãîä³ é øóêàòè.
Òîæ â³í ïîòÿãíóâ éîãî òóäè, òà âèÿâèëîñÿ,
ùî öå íàäòî âàæêî é íåçðó÷íî. ׳ï ñïðîáóâàâ
âîëî÷èòè ñòðàõîïóäà ïî çåìë³, à ïîò³ì ïîñòàâèâ éîãî íà íîãè é, ïî ÷åðç³ çãèíàþ÷è éîìó â
ñóãëîá³ òî îäíó, òî äðóãó íîãó, ñòàâ ï³äøòîâõóâàòè Äæåêà â ñïèíó, ³ òàê âîíè é ï³øëè. Äîðîãîþ ñòðàõîïóä äåê³ëüêà ðàç³â ïàäàâ, ³ ׳ï ãåòü
âèáèâñÿ ç ñèë, íàìàãàþ÷èñü äàòè éîìó ðàäó.
Õëîïåöü îáëèâàâñÿ ïîòîì, ³ ùå í³êîëè, í³ íà
êóêóðóäçÿíîìó ïîë³, í³ â ë³ñ³, â³í íå ïðàöþâàâ
òàê òÿæêî, ÿê îñü òåïåð. Íå çíàòè, ÷èì áè âñå öå
ñê³í÷èëîñÿ, ÿêáè íå áåøêåòëèâà ׳ïîâà âäà÷à,
ùî äîäàâàëà õëîïöåâ³ ñèë, ³ áàæàííÿ ïîáà÷èòè,
ùî æ âèéäå ç éîãî çàäóìó, ÿêå òàêè âçÿëî âåðõ
íàä óòîìîþ.
– Ãàðíåíüêèé âèéøîâ Äæåê, ³ ëþäåé â³í ëÿêàòèìå ãàðíî! – ïðèìîâëÿâ äî ñåáå ׳ï, à ñàì
àæ ñîï³â îä íàòóãè. ² ò³ëüêè òåïåð õëîïåöü ïîì³òèâ, ùî, ïîêè âîíè éøëè, ñòðàõîïóä çàãóáèâ

16

ë³âó ðóêó. Äîâåëîñÿ ïîâåðòàòèñÿ é øóêàòè ¿¿,
ñòðóãàòè íîâó, ì³öí³øó, ïàëè÷êó äî ñóãëîáà,
çàòå êîëè ׳ï ïîâåðíóâ ðóêó íà ì³ñöå, âîíà
òðèìàëàñÿ ùå êðàùå, í³æ ñïî÷àòêó. Òóò ׳ï
çàóâàæèâ, ùî é ãàðáóçîâà ãîëîâà ïåðåêðóòèëàñÿ îáëè÷÷ÿì äî ñïèíè, òà â³í óìèòü ïîâåðíóâ
¿¿ íàçàä. ² îò íàðåøò³ Äæåê ñòîÿâ òàì, äå é ìàâ
ñòîÿòè, – íà ïîâîðîò³, ³ éîãî ãîëîâà äèâèëàñÿ â
òîé á³ê, çâ³äêè ìàëà ç’ÿâèòèñÿ áàáà Ìîìá³. ³í
âèãëÿäàâ âîäíî÷àñ ³ äîñòàòíüî ïðèðîäíî, ùîá
ïðèéíÿòè éîãî çà ì³ñöåâîãî ôåðìåðà, ³ â ì³ðó
íåïðèðîäíî, ùîá íàëÿêàòè êîæíîãî, õòî íà
íüîãî íàñêî÷èòü.
Äî âå÷îðà áóëî ùå äàëå÷åíüêî, à áàáà Ìîìá³ î òàê³é ïîð³ í³êîëè íå ïîâåðòàëàñÿ, òîæ ׳ï
âèð³øèâ íàçáèðàòè òðîõè ãîð³õ³â, ùî ðîñëè â
äîëèí³ çà ¿õíüîþ ñàäèáîþ.
Òà áàáà Ìîìá³ ïðèéøëà äîäîìó ðàí³øå, í³æ
çàçâè÷àé. Âîíà õîäèëà íå â ñåëî, à äî ãîðáàòîãî ÷àêëóíà, êîòðèé æèâ â³äëþäüêîì äåñü ó ã³ðñüê³é ïå÷åð³. Ñòàðà ïîâ³äàëà ÷àêëóíîâ³ ê³ëüêà
ñâî¿õ ñåêðåò³â, à òîé ïîä³ëèâñÿ ç íåþ ñâî¿ìè òàºìíèöÿìè, ³ òåïåð áàáåãà Ìîìá³ ïîâåðòàëàñÿ
äîäîìó ç òðüîìà íîâèìè ðåöåïòàìè, ÷îòèðìà
âèäàìè ÷àð³âíèõ ïîðîøê³â ³ ö³ëîþ â’ÿçêîþ âñ³ëÿêîãî ÷àð-ç³ëëÿ. ¯é ñòðàõ ÿê êîðò³ëî âèïðîáó-

17

âàòè ñèëó íîâèõ ÷àð³â, ³ âîíà ïîêâàïîì øêàíäèáàëà äîäîìó.
Áàáà Ìîìá³ òàê çàìèñëèëàñü ïðî ñâî¿ íîâ³
ñêàðáè, ùî, çâåðòàþ÷è íà ïîâîðîò³, ò³ëüêè
ìèãöåì çèðêíóëà íà íåçíàéîìöÿ, êèâíóëà éîìó é, íå çóïèíÿþ÷èñü, ìîâèëà:
– Äîáðîãî âàì âå÷îðà, äîáðîä³þ.
Òà íåçíàéîìåöü ìîâ÷àâ, ÿê âîäè â ðîò íàáðàâ, ³ âçàãàë³ ñòîÿâ ÿê ñòàòóÿ. Áàáåãà Ìîìá³
ãëèïíóëà íà íüîãî, ïðèäèâèëàñÿ ïèëüí³øå ³ ç
ïîäèâîì ïîáà÷èëà ãàðáóçîâó ãîëîâó, à íà í³é –
îáëè÷÷ÿ, ðåòåëüíî âèð³çàíå ׳ïîâèì íîæè÷êîì.
– Õå! – íå ñêðèêíóëà, à ÿêîñü õåêíóëà ñòàðà. – Öåé ïàëèâîäà çíîâó âçÿâñÿ çà ñâî¿ øòó÷êè! Äîáðå, äóæ-æå äîáðå! ß ïîêàæó öüîìó äóðèñâ³òîâ³, ÿê ëÿêàòè ñòàðó áàáó, ÿ çðîáëþ éîìó îïóäàëî, îõ ³ ïåðåïàäå æ êîìóñü â³ä ìåíå íà
ãîð³õè!..
Áàáà Ìîìá³ ñåðäèòî çàìàõíóëàñÿ ö³ïêîì,
ïðèì³ðÿþ÷èñü äî âèøê³ðåíî¿ ñòðàõîïóäîâî¿
ìàðìèçè.
Âîíà âæå íàì³ðÿëàñÿ ðîçòðîùèòè ãàðáóçà
íà äðóçêè, òà òóò ¿é ðàïòîì ñÿéíóëà ÿêàñü äóìêà, ³ ñòàðà òàê ³ çàñòèãëà ç âèñîêî ï³äíÿòîþ ïàëèöåþ.

18

– Íà ëîâöÿ ³ çâ³ð á³æèòü! Îò íà êîìó ÿ ïåðåâ³ðþ ñâ³é íîâåíüêèé ïîðîøîê! – âäîâîëåíî
ìîâèëà âîíà. – Îñü ìè é ïîáà÷èìî, áðåõàâ ìåí³ ãîðáàíü ïðî ñâî¿ ÷àêëóíñüê³ øòó÷êè, ÿê ÿ
éîìó áðåõàëà, ÷è òàêè ïðàâäó êàçàâ?
²ç öèìè ñëîâàìè âîíà îïóñòèëà êîøèêà íà
çåìëþ ³ ïî÷àëà ïîðïàòèñÿ ó ñâî¿õ ñêàðáàõ, øóêàþ÷è ïîòð³áíèé ïîðîøîê.
Ïîêè áàáà Ìîìá³ êîïèðñàëàñü ó êîøèêó, íà
äîðîç³ ç’ÿâèâñÿ ׳ï, ùî ïîâåðòàâñÿ ç ïîâíèìè
êèøåíÿìè ãîð³õ³â. Ïîáà÷èâøè ñòàðó, ùî ñòîÿëà á³ëÿ Äæåêà – Ãàðáóçîâî¿ Ãîëîâè òà, ÿê âèãëÿäàëî, íàâ³òü íå çáèðàëàñÿ éîãî ëÿêàòèñÿ, â³í
äóæå çäèâóâàâñÿ.
Ñïî÷àòêó ׳ï çàñìóòèâñÿ, ùî íå âäàëîñÿ ï³ääóðèòè ñòàðó Ìîìá³. Òà âæå çà ìèòü â³í çàáóâ
ïðî öå: õëîïöåâ³ ñòàëî ö³êàâî, ùî âîíà íàäóìàëà ðîáèòè? ³í ïðè÷à¿âñÿ çà æèâîïëîòîì, çà
ÿêèì âîíà éîãî íå áà÷èëà, ³ ñòàâ äèâèòèñÿ, ùî
áóäå äàë³.
Òèì ÷àñîì Ìîìá³ âèäîáóëà ç êîøèêà ñòàðó
ïåðö³âíè÷êó ç âèöâ³ëîþ íàë³ïêîþ, íà ÿê³é ðóêîþ ÷àêëóíà-ãîðáàíÿ áóëî íàøêðÿáàíî: “Æèòòºäàéíèé ïîðîøîê”.
– Îñü òè é çíàéøîâñÿ! – âèãóêíóëà çàäîâîëåíî ñòàðà. – Ïîãëÿíüìî, ÷è é ñïðàâä³ òè òàêèé

19

䳺âèé. Ïîæàë³â ñòàðèé ñêíàðà ïîðîøå÷êó,
ïîæàë³â. Íó í³÷îãî, íà äâà-òðè ðàçè ìຠâèñòà÷èòè.
׳ï ñëóõàâ, ùî êàæå ñòàðà, ³ çäèâóâàííþ éîãî íå áóëî ìåæ. Ïîò³ì â³í ïîáà÷èâ, ÿê áàáà Ìîìá³ ï³äíÿëà ðóêó ³ ñòàëà ïîñèïàòè Äæåêà ïîðîøêîì ³ç ïåðö³âíè÷êè, ìîâ íå ñòðàõîïóäà ïîñèïàëà, à ïåð÷èëà ïå÷åíó êàðòîïëþ. Ïîðîøîê
ñèïàâñÿ Äæåêîâ³ íà ãîëîâó, îïàäàâ íà ÷åðâîíó
ñîðî÷êó, ðîæåâó æèëåòêó òà ô³àëêîâ³ øòàíè, â
ÿê³ éîãî âäÿãíóâ ׳ï. Êðèõòà ïîðîøêó ïîòðàïèëà íàâ³òü íà ñòàðèé, ëàòàíèé-ïåðåëàòàíèé
׳ï³â ÷åðåâèê.
Ïîò³ì áàáåãà Ìîìá³ ïîêëàëà ïåðö³âíè÷êó
íàçàä ó êîøèê, ï³äíÿëà ë³âó ðóêó, âèñòàâèâøè
ì³çèíöÿ, ³ ïðîìîâèëà:
– Âóõ!
Òîä³ çâåëà ïðàâó ðóêó ç âèïíóòèì âåëèêèì
ïàëüöåì ³ ñêàçàëà:
– Òóõ!
Ïîòîìó ï³äâåëà äîãîðè âæå îáèäâ³ ðóêè,
ðîç÷åï³ðèëà âñ³ ïàëüö³ òà é ãàðêíóëà:
– Ïóõ!
² òóò ñòðàõîïóä Äæåê ñòóïèâ êðîê íàçàä.
– Íå ðåïåòóé! ß âñå ÷óäîâî ÷óþ! – äîê³ðëèâî
ïðîìîâèâ â³í.

20

Áàáà Ìîìá³ àæ ï³äñêî÷èëà ç ðàäîñò³ òà é
äàâàé ïðèòàíöüîâóâàòè íàâêîëî Äæåêà.
– Îæèâ! – âåðåùàëà âîíà. – ³í îæèâ! ³í
îæèâ!..
Íà ðàäîùàõ âîíà ï³äêèíóëà äîãîðè ñâîãî
ö³ïêà, çëîâèëà éîãî, ïîò³ì ñõðåñòèëà ðóêè íà
ãðóäÿõ ³ íàâ³òü ñïðîáóâàëà ïóñòèòèñÿ â ÿêèéñü
õèòðîìóäðèé òàíåöü, ³ âåñü öåé ÷àñ, íå ñòðèìóþ÷è ðàäîñò³, êðè÷àëà:
– Îæèâ! ³í îæèâ! ³í îæèâ!..
׳ï äèâèâñÿ íà âñå öå, ³ â³ä ïîäèâó â íüîãî
àæ î÷³ íà ëîáà ë³çëè. Ñïî÷àòêó õëîïöÿ ïðîéíÿâ òàêèé æàõ, ùî çàõîò³ëîñÿ ò³êàòè ñâ³ò çà
î÷³. Àëå íîãè ñòàëè íà÷å âàòÿí³, òîæ äîâåëîñÿ
éîìó çàëèøèòèñÿ íà ì³ñö³ é äèâèòèñÿ äàë³. Òà
ïîìàëó õëîïöÿ çàö³êàâèëî îæèâëåííÿ ñòðàõîïóäà, à òóò ùå é âèðàç íà ãàðáóçîâ³é ìàðìèç³
áóâ òàêèé êóìåäíèé, òàêèé ïîò³øíèé, ùî â³ä
ñàìîãî ñòðàõîïóäîâîãî âèãëÿäó ׳ïà ïðîéìàâ
ñì³õ. Ïåðøèé ñòðàõ ìèíóâ, ׳ï íå ñòðèìàâñÿ
é ðîçðåãîòàâñÿ íà âñå ãîðëî, àæ áàáåãà Ìîìá³
ïðîñòî íå ìîãëà íå ïî÷óòè öüîãî ñì³õó. Âîíà
õóòåíüêî äîøêàíäèáàëà äî æèâîïëîòó, ñõîïèëà ׳ïà çà áàðêè é ïîòÿãíóëà éîãî íàçàä, òóäè,
äå ñòîÿâ ¿¿ êîøèê ³ äå çàëèøèâñÿ ãàðáóçîâèé
ñòðàõîïóä.

21

– Àõ òè æ íåñëóõ, ïàñêóäíèê, ïðåïîãàíèé
õëîï÷èñüêî! – êàçèëàñÿ ñòàðà â³ä ëþò³. – ß ïîêàæó òîá³, ÿê ñòåæèòè çà ìíîþ, çíàòèìåø, ÿê ³ç
ìåíå íàñì³õàòèñÿ!
– Òà ùî âè, ÿ é íå äóìàâ ³ç âàñ ñì³ÿòèñÿ! –
ïðó÷àâñÿ ׳ï. – Òî ÿ ç Ãàðáóçîâî¿ Ãîëîâè ñì³ÿâñÿ. Òà âè ñàì³ íà íüîãî ïîäèâ³òüñÿ! Íå ñòðàõîïóä, à ïðîñòî áëàçåíü ÿêèéñü, õ³áà í³?
– Ñïîä³âàþñÿ, öå òè íå ïðî ìåíå? – îçâàâñÿ
ðàïòîì Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà. Ãîëîñ éîãî
áóâ ö³ëêîì ñåðéîçíèé, òà ç îáëè÷÷ÿ é íà ìèòü
íå ñõîäèëà óñì³øêà, ³ ׳ïîâ³ ñòàëî òàê ñì³øíî,
ùî â³í íå âèòðèìàâ ³ çíîâó ðîçðåãîòàâñÿ.
Íàâ³òü Ìîìá³ çàö³êàâèëàñÿ ñòðàõîïóäîì,
ÿêîãî ñàìà æ îæèâèëà. Ñïåðøó ñòàðà ïèëüíî
ïðèäèâëÿëàñÿ äî Äæåêà – Ãàðáóçîâî¿ Ãîëîâè,
à ïîò³ì çàïèòàëà:
– À òè áàãàòî çíàºø?
– Ñêëàäíî ñêàçàòè, – ñòåíóâ ïëå÷èìà Äæåê. –
Ìåí³ çäàºòüñÿ, áàãàòî, íàâ³òü á³ëüøå, í³æ òðåáà,
àëå ÿ ùå íå çíàþ, ÷îãî ³ ñê³ëüêè äîâåäåòüñÿ
â÷èòèñÿ ó âàøîìó ñâ³ò³. Òðåáà òðîõè ÷àñó, ùîá
çáàãíóòè, õòî ÿ òàêèé – âåëèêèé ìóäðåöü ÷è
íåñóñâ³òí³é áîâäóð.
– Àâæåæ, òðåáà, – ïîãîäèëàñÿ Ìîìá³, òðîõè
ïîäóìàâøè.

22

– ² ùî âè ç íèì ðîáèòèìåòå òåïåð, êîëè â³í
îæèâ? – ïîö³êàâèâñÿ ׳ï, äîñ³ íå îãîâòàâøèñü
â³ä çäèâóâàííÿ.
– ß ïîäóìàþ, – â³äïîâ³ëà Ìîìá³. – À òåïåð
íåãàéíî õîä³ìî äîäîìó, áî âæå ñóòåí³º. Äîïîìîæè ñòðàõîïóäîâ³ éòè.
– ß ñàì! – â³äìàõíóâñÿ Äæåê. – ß âì³þ õîäèòè íå ã³ðøå çà âàñ. Âè ùî, íå áà÷èòå, ùî â ìåíå º
íîãè, ³ çãèíàþòüñÿ âîíè ïðîñòî ÷óäîâî.
– Ùî? – çäèâóâàëàñÿ áàáà Ìîìá³ é ïèòàëüíî
ïîäèâèëàñÿ íà ׳ïà.
– Òàê-òàê, – ãîðäî ï³äòâåðäèâ õëîïåöü. – Öå
ÿ ¿õ çðîáèâ.
Êîëè âîíè çàéøëè íà ïîäâ³ð’ÿ, ñòàðà Ìîìá³
çàâåëà Ãàðáóçîâó Ãîëîâó äî êîðîâ’ÿ÷î¿ ñòàéí³,
âèä³ëèëà â³ëüíó çàãîðîäó é òàì éîãî çà÷èíèëà.
– Ñïî÷àòêó ÿ â³çüìóñÿ çà òåáå, – ñêàçàëà âîíà, ïîâåðòàþ÷èñü äî ׳ïà.
³ä öèõ ñë³â õëîïöåâ³ ñòàëî í³ÿêîâî. Áî âæå
õòî-õòî, à â³í ÷óäîâî çíàâ ìñòèâó âäà÷ó ëèõî¿
Ìîìá³, ùî çàâæäè áóëà øâèäêà íà ðîçïðàâó.
Âîíè ï³øëè äî õàòè – êðóãëåíüêî¿ õèæêè
ç îêðóãëèì äàõîì. Ìàéæå âñ³ ñåëÿíñüê³ õàòè â
Êðà¿í³ Îç âèãëÿäàëè ñàìå òàê.
Ìîìá³ ñêàçàëà ׳ïîâ³ çàïàëèòè êàãàíåöü, à
ñàìà òèì ÷àñîì ïîñòàâèëà êîøèêà íà ìèñíèê

23

³ ïî÷åïèëà ñâîþ íàêèäêó íà â³øà÷îê. Ïåðåëÿêàíîìó õëîïöåâ³ íå òðåáà áóëî ïîâòîðþâàòè
äâ³÷³, ³ â³í õóòåíüêî çàïàëèâ âîãîíü.
Êîëè â õàò³ ñòàëî âèäíî, áàáà Ìîìá³ çàãàäàëà
׳ïîâ³ ðîçêëàñòè âîãíèùå, à ñàìà òèì ÷àñîì
ñ³ëà çà âå÷åðþ.
׳ï ðîçïàëèâ, ³ êîëè ïîëóì’ÿ ç âåñåëèì òð³ñêîòîì óæå âèñòðèáóâàëî ïî äðîâàõ, â³í íàâàæèâñÿ ï³ä³éòè äî ñòàðî¿ ïîïðîñèòè é ñîá³ òðîõè ñèðó òà õë³áà.
Òà Ìîìá³ é âóõîì íå ïîâåëà.
– ß õî÷ó ¿ñòè! – íå âãàâàâ ñåðäèòèé ׳ï.
– Ïîòåðïè òðîõè, ÿ òåáå íàãîäóþ, – â³äïîâ³ëà Ìîìá³ ³ ÿêîñü íåäîáðå çèðêíóëà íà õëîïöÿ.
׳ïîâ³ íå ñïîäîáàëàñÿ òàêà â³äïîâ³äü, ùî
ñêèäàëàñÿ íà ïîãðîçó. ² òóò â³í çãàäàâ ïðî ãîð³õè, ÿê³ ìàâ ó êèøåíÿõ. Ïîêè â³í êîëîâ ¿õ ³ âèáèðàâ ÿäåðöÿ, áàáà Ìîìá³ ñê³í÷èëà âå÷åðþ, ï³äâåëàñÿ ç-çà ñòîëó, îáòðóñèëà êðèõòè ç ôàðòóõà, à
òîä³ âçÿëà íåâåëè÷êèé ÷îðíèé êàçàíîê ³ ïî÷åïèëà éîãî íàä âîãíåì.
Ïîò³ì â³äì³ðÿëà ïîð³âíó ìîëîêà é îöòó ³
âëèëà ¿õ ó êàçàíîê. Òîä³ âèäîáóëà ê³ëüêà òîðáèíîê ³ç òðàâàìè é ïîðîøêàìè òà äàâàé ï³äñèïàòè ç íèõ ó êàçàíîê. ×àñ â³ä ÷àñó âîíà áðàëà
êàãàíåöü ó ðóêè, ïðèñâ³÷óâàëà ñîá³ é ÷èòàëà

24

ðåöåïò ñâîãî ç³ëëÿ, íàïèñàíèé íà æîâòîìó
ïàï³ðö³.
׳ï äèâèâñÿ íà íå¿, ³ éîìó ñòàâàëî âñå ñòðàøí³øå.
– Öå äëÿ êîãî? – çàïèòàâ â³í.
– Äëÿ òåáå, – êîðîòêî â³äïîâ³ëà Ìîìá³.
׳ï àæ ï³äñêî÷èâ íà ñâîºìó îñë³í÷èêó, à
ïîò³ì ê³ëüêà õâèëèí, ÿê çà÷àðîâàíèé, íå ì³ã
â³äâåñòè ïîãëÿäó â³ä êàçàíêà, ùî ñàìå ïî÷àâ
çàêèïàòè. Àæ òîä³ â³í ïåðåâ³â ïîãëÿä íà æîðñòîêå, çìîðøêóâàòå îáëè÷÷ÿ ÷àêëóíêè, ³ éîìó
ñòðàõ ÿê çàõîò³ëîñÿ ïîêèíóòè öþ íàï³âòåìíó
êóõíþ, äå íàâ³òü ò³íü â³ä êàãàíöÿ íàãàíÿº íà
òåáå æàõ, ³ äðåìåíóòè ñâ³ò çà î÷³.
Íà ö³ëó ãîäèíó çàïàëà ëèõîâ³ñíà òèøà, ò³ëüêè ñåðäèòî áóëüêàâ êàçàíîê ³ ïîòð³ñêóâàëè äðîâà ó âîãíèù³.
Íàðåøò³ ׳ï ç³áðàâñÿ ç äóõîì ³ çàãîâîðèâ.
– Òî ÿ ìàþ âèïèòè öå ç³ëëÿ? – çàïèòàâ â³í,
êèâàþ÷è â á³ê êàçàíêà.
– Òàê, – â³äðóáàëà Ìîìá³.
– ² ùî òîä³ áóäå? – íå âãàâàâ ׳ï.
– ßêùî ÿ í³÷îãî íå íàïëóòàëà, – ñêàçàëà
áàáèùå, – òè ïåðåòâîðèøñÿ íà ìàðìóðîâó ñòàòóþ.
׳ï àæ çàñòîãíàâ.

25

– Àëå ÿ íå õî÷ó áóòè ìàðìóðîâîþ ñòàòóºþ! –
ñêðèêíóâ â³í, óòèðàþ÷è ðóêàâîì ÷îëî, íà ÿêîìó
âèñòóïèâ ï³ò.
– Òè íå õî÷åø, à ÿ õî÷ó, ³ íà öüîìó êâèò! –
â³äð³çàëà ñòàðà, çì³ðÿâøè õëîïöÿ ëþòèì ïîãëÿäîì.
– Àëå ÿêùî ÿ ñêàì’ÿí³þ, òî íå çìîæó âàì äîïîìàãàòè! – çàïðîòåñòóâàâ ׳ï. – ² õòî òîä³ ïðàöþâàòèìå?
– Ñòðàõîïóä, – â³äêàçàëà áàáà Ìîìá³. – ³í
÷óäîâî äàñòü óñüîìó ðàäó, ÿ âæå ïðî öå ïîäáàþ.
׳ïîâ³ áóëî õî÷ âîâêîì âèé.
– ×îìó âè íå îáåðíåòå ìåíå õî÷à á ó öàïà
àáî â êóð÷à? – çàïèòàâ â³í áîÿçêî. – Íàâ³ùî âàì
ìàðìóðîâà ñòàòóÿ?
– À îò íàâ³ùî, – ïîÿñíèëà áàáåãà. – Êîëè
íàñòàíå âåñíà, ÿ çðîáëþ êâ³òíèê, à ïîñåðåä êâ³ò³â ïîñòàâëþ ìàðìóðîâó ñòàòóþ – äëÿ êðàñè.
Ìåí³ àæ äèâíî, ÷îìó ÿ ðàí³øå äî öüîãî íå äîäóìàëàñü? Öå æ òðåáà áóëî ñò³ëüêè ÷àñó òåáå
òåðï³òè...
׳ï àæ õîëîäíèì ïîòîì îáëèâàâñÿ, ñëóõàþ÷è òàêå æàõ³òòÿ, àëå é äàë³ ñèä³â íå ðóõàþ÷èñü
³ ò³ëüêè ñòðèâîæåíî ïîçèðàâ íà êàçàíîê.
– À ìîæå, âîíî é íå ïî䳺? – ïðîøåïîò³â â³í
ïîâíèì â³ä÷àþ ãîëîñîì.

26

– Íàâðÿä, – â³äð³çàëà áàáà Ìîìá³, øê³ðÿ÷èñü. – ß ð³äêî êîëè ïîìèëÿþñÿ.
Çíîâó çàïàëà íàïðóæåíà òèøà. Äîâãî âîíè
ñèä³ëè, íå êàæó÷è é ñëîâà, à êîëè ñòàðà Ìîìá³
íàðåøò³ çíÿëà êàçàíîê ³ç âîãíþ, âæå äîá³ãàëî
äî ï³âíî÷³.
– Òðåáà, ùîá ç³ëëÿ îõîëîëî, à âæå òîä³ éîãî
ïèòèìåø, – ìîâèëà ñòàðà ÷àêëóíêà, ùî, ïîïðè
âñ³ çàáîðîíè, òàêè áóëà ñïðàâæíüîþ â³äüìîþ. –
Òåïåð õîä³ìî ñïàòè, à ÿê ðîçâèäíèòüñÿ, ÿ ïîãóêàþ òåáå ³ îáåðíó â ìàðìóðîâó ñòàòóþ.
Ñêàçàâøè öå, âîíà âçÿëà êàçàíêà, ùî ïàðóâàâ, ³ ïîøêóòèëüãàëà äî ñâ ê³ìíàòè. Ãðþêíóëè äâåð³, é ׳ï ïî÷óâ, ÿê ó çàìêîâ³é øïàðèí³
ïîâåðíóâñÿ êëþ÷.
Áóëà âæå ãëóïà í³÷, àëå ׳ï íå ëÿãàâ ñïàòè, à
âñå ñèä³â ³ äèâèâñÿ íà æàðèíêè, ùî òèõî äîòë³âàëè ó âîãíèù³.

3

ðîçä³ë

嘌ֈ

׳ï ñèä³â ³ äóìàâ.
“Àÿêæå, áóòè ìàðìóðîâîþ ñòàòóºþ! –
îáóðþâàâñÿ â³í ïîäóìêè. – Öå æ òðåáà!
Âîíà ìåíå òåðï³ëà é òåïåð õî÷å ìåíå ñïåêàòèñÿ? Íàéïðîñò³øå – îáåðíóòè ìåíå â ñòàòóþ.
ßêèé íîðìàëüíèé õëîïåöü çàõî÷å âñå æèòòÿ
ñòèð÷àòè íà êâ³òêîâ³é êëóìá³!? ß çíàþ, ùî ðîáèòè! Ïîêè ñòàðà íå ïðèìóñèëà ìåíå âèïèòè
îòå ï³éëî ç êàçàíêà, áåðó ÿ íîãè íà ïëå÷³, òà é
çãàäóé ÿê çâàëè”.
׳ï äî÷åêàâñÿ, ïîêè ç ê³ìíàòè äîëèíå õðîï³ííÿ, à öå îçíà÷àëî, ùî áàáåãà Ìîìá³ ì³öíî
ñïèòü, òîä³ òèõåíüêî âñòàâ ³ ï³ä³éøîâ äî ìèñíèêà, àáè çíàéòè ùîñü ïî¿ñòè.
“ͳõòî íå âèðóøຠâ äîðîãó áåç ¿æ³”, – äóìàâ â³í, íèøïîðÿ÷è ïî âóçåíüêèõ ïîëè÷êàõ.
Îñü éîìó ï³ä ðóêó òðàïèëîñÿ ê³ëüêà ñóõàðèê³â. Ïî ñèð, ÿêèé áàáà Ìîìá³ êóïóâàëà â ñåë³,
äîâåëîñÿ ë³çòè â êîøèê. Ïîðïàþ÷èñü ó íüîìó,
׳ï çíàéøîâ ïåðö³âíè÷êó ç òèì ñàìèì æèòòºäàéíèì ïîðîøêîì.
“Ìîæíà ïðèõîïèòè ³ éîãî, – ïîäóìàâ õëîïåöü, – à òî áàáèùå ñò³ëüêè øêîäè íàðîáèòü!..”

30

² â³í ïîêëàâ ïåðö³âíè÷êó â êèøåíþ äî ñóõàð³â ³ ñèðó.
Ïîò³ì ׳ï òèõåíüêî âèéøîâ ³ç õàòè é çà÷èíèâ äâåð³ íà çàñóâ. Íåáî íàäâîð³ áóëî çîðÿíå
é ì³ñÿ÷íå, ³ ï³ñëÿ ò³ñíî¿ òà ñìåðäþ÷î¿ êóõí³ í³÷
çäàëàñÿ õëîïöåâ³ ïðèâ³òíîþ ³ íàïðî÷óä ñïîê³éíîþ.
`
– Âòå÷ó` é íàâ³òü íå çàïëà÷ó,
– òèõî ñêàçàâ
׳ï, – áî ÿ í³êîëè íå ëþáèâ îò³º¿ êàðãè. Ìåí³
âçàãàë³ äèâíî, ÿê ÿ ñò³ëüêè ÷àñó ç íåþ æèâ.
² â³í óæå íåêâàïíî ðóøèâ äî äîðîãè, êîëè
éîìó ñÿéíóëà äóìêà.
׳ï çóïèíèâñÿ.
– Ùîñü íå õî÷åòüñÿ çàëèøàòè Ãàðáóçîâó Ãîëîâó íà ëàñêó áàáè Ìîìá³, – ïðîáóðìîò³â â³í. –
Òà é êîìó, ÿê íå ìåí³, â³í ìຠíàëåæàòè. Ùî ç
òîãî, ùî âîíà éîãî îæèâèëà. ß æ éîãî çðîáèâ!
³í ïîâåðíóâñÿ íàçàä, çàéøîâ äî ñòàéí³ òà
â³ä³ìêíóâ çàãîðîäó, â ÿê³é áàáåãà Ìîìá³ çàëèøèëà ãàðáóçîãîëîâîãî ñòðàõîïóäà.
Äæåê ñòîÿâ ïîñåðåä çàãîðîäè, ³ ïðè ì³ñÿ÷íîìó ñâ³òë³ ×³ï ïîáà÷èâ, ùî óñì³øêà éîãî òàêà
ñàìà âåñåëà, ÿê ³ ïåðøå.
– Ãàéäà! – ãóêíóâ éîãî õëîïåöü ³ ìàõíóâ ðóêîþ.
– Êóäè? – çàïèòàâ Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà.

31

– Ñêàæó òîá³, ùîéíî ñàì çíàòèìó, – çàïåâíèâ éîãî ׳ï, íåçäàòíèé ñòðèìàòè óñì³øêó íà
âèãëÿä ãàðáóçîâî¿ ìàðìèçè. – À ïîêè ùî ïðîñòî õîä³ìî.
– ×óäîâî, – ïðîìîâèâ Äæåê, íåç´ðàáíî ïåðåñòàâëÿþ÷è íîãè, ³ âèéøîâ ç³ ñòàéí³, âåñü îñÿÿíèé ì³ñÿ÷íèì ñâ³òëîì.
׳ï ïîâåðíóâ ó á³ê äîðîãè, ³ ñòðàõîïóä
ï³øîâ ñë³äîì. Äæåê ³øîâ ÿêîñü äèâíî, âåñü ÷àñ
íàêóëüãóþ÷è, à îäíå éîãî êîë³íî äåêîëè çãèíàëîñÿ íå âïåðåä, à íàçàä, ³ òîä³ â³í ìàëî íå ïàäàâ.
Óò³ì, äóæå ñêîðî ñòðàõîïóä ³ ñàì ïîì³òèâ ñâîþ
âàäó, òîæ ñòóïàâ óæå îáåðåæí³øå ³ ìàâ ³ç íîãîþ
ìåíøå êëîïîòó.
׳ï íå ñïèíÿþ÷èñü ïðîñòóâàâ ñòåæêîþ, à
Äæåê ïîñï³øàâ çà íèì. Ìîæå, âîíè éøëè íå òàê
øâèäêî, ÿê áè òîãî õîò³ëîñÿ ׳ïîâ³, çàòå íå ãàÿëè ÷àñó íà çóïèíêè, ³ êîëè çàéøîâ ì³ñÿöü, à íàä
âåðøèíàìè ã³ð ç’ÿâèëèñÿ ïåðø³ ñîíÿ÷í³ ïðîìåí³, â³ä õàòèíêè ñòàðî¿ Ìîìá³ ¿õ â³ää³ëÿëà òàêà â³äñòàíü, ùî õëîïåöü âæå í³òðîõè íå áîÿâñÿ
ïîãîí³.
Òà é â³í óæå ñò³ëüêè ðàç³â çâåðòàâ íà á³÷í³
ñòåæêè, ùî ÿêáè êîìóñü ³ ñïàëî íà äóìêó ïîãíàòèñÿ çà âò³êà÷àìè, í³õòî íå â³äãàäàâ áè, êóäè
âîíè ï³øëè é äå ¿õ øóêàòè.

32

Ðàäèé-ðàä³ñ³íüêèé, ùî â³í óíèêíóâ ïåðåòâîðåííÿ íà ìàðìóðîâó ñòàòóþ, ïðèíàéìí³ ïîêè ùî, ׳ï íàðåøò³ îãîëîñèâ çóïèíêó é ñ³â íà
ïðèäîðîæí³é êàì³íü.
– Äàâàé ïîñí³äàºìî, – çàïðîïîíóâàâ â³í.
Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà çäèâîâàíî çèðêíóâ
íà ׳ïà, àëå â³ä òðàïåçè â³äìîâèâñÿ.
– Ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ÿ çîâñ³ì íå ñõîæèé íà
âàñ, – ñêàçàâ ñòðàõîïóä.
– Öå ÿ é òàê çíàþ, – ïðîìîâèâ ׳ï. – Òî æ ÿ
òåáå çðîáèâ.
– Òà íó! Òè?! – çäèâóâàâñÿ ñòðàõîïóä.
– À õòî æ ³ùå. ² âèð³çàâ, ³ ñêëàâ äîêóïè.
Âèð³çàâ î÷³, íîñà, âóõà, ðîò, – ãîðäî ïðîìîâèâ
׳ï. – ² îäÿãíóâ òåáå òåæ ÿ.
Äæåê ïèëüíî ñåáå îãëÿíóâ.
– Ïðîñòî äèâî, ùî öå òîá³ òàê âäàëîñÿ, – çàóâàæèâ â³í.
– ͳ÷îãî îñîáëèâîãî, – ñêðîìíî â³äïîâ³â
׳ï, áî â³í óæå ïî÷èíàâ ïîì³÷àòè âñ³ âàäè ñâîãî ñòðàõîïóäà. – ßêáè ÿ çíàâ, ùî íàì äîâåäåòüñÿ ìàíäðóâàòè ðàçîì, òî çðîáèâ áè òåáå òðîõè
êðàùèì.
– Öå æ ÿê âèõîäèòü, – îçâàâñÿ Ãàðáóçîâà Ãîëîâà òîíîì, ùî ìàâ áè îçíà÷àòè çäèâóâàííÿ, –
ùî òè – ì³é òâîðåöü, ì³é îï³êóí ³ ì³é áàòüêî!

33

– Àáî òâ³é âèíàõ³äíèê, – ïðîìîâèâ ×³ï ³
ðîçñì³ÿâñÿ. – Òàê, ñèíêó, ÿ òåæ òàê äóìàþ!
– Îòæå, ÿ ìàþ â óñüîìó òåáå ñëóõàòèñÿ, – â³â
äàë³ ñòðàõîïóä, – à òè ìàºø äîïîìàãàòè ìåí³.
– Åãå æ, ñàìå òàê, – ïîãîäèâñÿ ׳ï, ï³äâîäÿ÷èñü ³ç êàìåíÿ. – Òîæ õîä³ìî çâ³äñè, ïîêè ùå
íå ï³çíî.
– À êóäè ìè éäåìî? – çàïèòàâ Äæåê, êîëè
âîíè çíîâó ðóøèëè ñòåæêîþ.
– Íó, ÿ äîñòåìåííî íå çíàþ, – ç³çíàâñÿ õëîïåöü, – àëå ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ìè éäåìî íà ϳâäåíü, òîæ ðàíî ÷è ï³çíî ïîòðàïèìî äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.
– À ùî öå çà ì³ñòî òàêå? – çàö³êàâèâñÿ Äæåê.
– Î, öå ñòîëèöÿ âñ³º¿ Êðà¿íè Îç, à ùå – íàéá³ëüøå ì³ñòî Êðà¿íè Îç. Ñàì ÿ â íüîìó ùå íå
áóâàâ, àëå ÷óâ â³ä ³íøèõ, ÿê âîíî âèíèêëî. Éîãî
çáóäóâàâ ìîãóòí³é ³ äèâîâèæíèé ÷àð³âíèê íà
³ì’ÿ Îç, à ùå òàì ãåòü óñå çåëåíå – òî÷í³ñ³íüêî
òàê ñàìî, ÿê ó Êðà¿í³ áîðîäàí³â óñå ô³àëêîâå.
– Òî, çíà÷èòü, òóò óñå ô³àëêîâå? – çäèâóâàâñÿ
Äæåê.
– Íó à ÿêå æ? ×è òè öüîãî íå áà÷èø? – ³ ñîá³ çäèâóâàâñÿ ׳ï.
Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà ïîêðóòèâ ãîëîâîþ
íà âñ³ áîêè é ñêàçàâ:

34

– Íàïåâíî, ÿ íå ðîçð³çíÿþ êîëüîð³â.
– Íó, òðàâà òóò ô³àëêîâîãî êîëüîðó, ³ äåðåâà
ô³àëêîâ³, ³ õàòè ç ïàðêàíàìè òåæ ô³àëêîâ³, –
ïîÿñíþâàâ éîìó ׳ï. – Áîëîòî íà äîðîç³ – é
òå ô³àëêîâîãî êîëüîðó. À â Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³
âñå, ùî òóò ô³àëêîâå, òàì – çåëåíå. À îò ó Êðà¿í³
æóâàñòèê³â, ùî íà äàëåêîìó Ñõîä³, ãåòü óñå áëàêèòíîãî êîëüîðó. Ó Ï³âäåííîìó êðàþ, äå æèâóòü êîâòóíö³, âñå ÷åðâîíå. À íà Çàõîä³, äå æèâóòü ìîðãàéëèêè, ÿêèìè ïðàâèòü Áëÿøàíèé
˳ñîðóá, óñå æîâòå.
– Îãî! – âèãóêíóâ Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà.
Òîä³ â³í òðîõè ïîìîâ÷àâ, à ïîò³ì çàïèòàâ: – Òî
òè ñêàçàâ, ùî ìîðãàéëèêàìè ïðàâèòü Áëÿøàíèé ˳ñîðóá?
– Òàê. ³í áóâ îäíèì ³ç òèõ ñì³ëèâö³â, êîòð³
äîïîìîãëè ä³â÷èíö³ Äîðîò³ ïåðåìîãòè Ëèõó
×àêëóíêó Çàõîäó. Ìîðãàéëèêè òàê ïîëþáèëè ˳ñîðóáà, ùî ïîïðîñèëè éîãî ñòàòè ¿õí³ì ïðàâèòåëåì, ³ â³í çãîäèâñÿ, òàê ñàìî ÿê ïåðåä òèì Ñîëîì’ÿíèê ñòàâ ïðàâèòåëåì Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.
– Îöå òàê ñêàæåø! – âèãóêíóâ Äæåê. – Òè
ãåòü çàïëóòàâ ìåíå öèì óñ³ì. Òî õòî òàêèé Ñîëîì’ÿíèê?
– Öå ùå îäèí ïðèÿòåëü Äîðîò³, – ïîÿñíèâ
׳ï.

35

– À õòî òàêà Äîðîò³?
– Äîðîò³ – öå ä³â÷èíêà ç Êàíçàñó, ÿêèé
ëåæèòü áîçíà-äå â Çàêðàéíüîìó Ñâ³ò³. ¯¿ ñìåð÷åì çàíåñëî äî Êðà¿íè Îç, ³, äîêè âîíà áóëà
òóò, Ñîëîì’ÿíèê òà Áëÿøàíèé ˳ñîðóá áóëè ¿¿
â³ðíèìè äðóçÿìè.
– À äå âîíà òåïåð? – íå âãàâàâ ö³êàâèé ñòðàõîïóä.
– ¯¿ ïîâåðíóëà äîäîìó Äîáðà ×àêëóíêà Ãë³íäà, òà ñàìà, ùî ïðàâèòü êîâòóíöÿìè, – ïîÿñíèâ
׳ï.
– Àãà. À ùî ñòàëîñÿ ç Ñîëîì’ÿíèêîì?
– ß æ òîá³ âæå êàçàâ. ³í ïðàâèòü Ñìàðàãäîâèì ì³ñòîì, – â³äêàçàâ ׳ï.
– Ìåí³ çäàëîñÿ, òè ñêàçàâ, ùî íèì ïðàâèòü
Ìóäðåöü-÷àð³âíèê, – çàïåðå÷èâ Äæåê, âèãëÿäàþ÷è ÷èìðàç ñïàíòåëè÷åí³øèì.
– Òàê, êàçàâ. À òåïåð óâàæíî ñëóõàé, ³ ÿ âñå
òîá³ ïîÿñíþ, – ïðîìîâèâ ׳ï, êàðáóþ÷è êîæíå
ñëîâî ³ äèâëÿ÷èñü ïðîñòî â î÷³ ñì³õîòëèâîìó
ñòðàõîïóäîâ³. – Äîðîò³ ï³øëà äî Ñìàðàãäîâîãî
ì³ñòà ïðîñèòè ×àð³âíèêà, ùîá â³í ïîâåðíóâ ¿¿
äî Êàíçàñó. À Ñîëîì’ÿíèê ³ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá
³øëè ðàçîì ³ç íåþ. Àëå ×àð³âíèê íå çì³ã ïîâåðíóòè ¿¿ äîäîìó, áî âèÿâèëîñÿ, ùî â³í çîâñ³ì
íå òîé âåëèêèé ÷àð³âíèê, çà ÿêîãî ñåáå âèäà-

36

âàâ. Òîä³ âîíè ðîçñåðäèëèñÿ íà ×àð³âíèêà ³ ïîãðîçèëè âèâåñòè éîãî íà ÷èñòó âîäó. ϳñëÿ
öüîãî ×àð³âíèê çðîáèâ âåëèêó ïîâ³òðÿíó êóëþ
òà é ïîëåò³â ó í³é. ³äòîä³ â³ä íüîãî í³ ñëóõó í³
äóõó.
– Åãå æ, óñå öå äóæå ö³êàâî, – ïðîìîâèâ
Äæåê, ÿâíî çàäîâîëåíèé, – ÿ çðîçóì³â ìàéæå
âñå, êð³ì òâî¿õ ïîÿñíåíü.
– ß ðàäèé, – â³äêàçàâ ׳ï. – ϳñëÿ òîãî ÿê
×àð³âíèê óò³ê, ìåøêàíö³ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà
ïðîãîëîñèëè Ñîëîì’ÿíèêà ñâî¿ì êîðîëåì ³ òåïåð çâåðòàþòüñÿ äî íüîãî íå ³íàêøå ÿê Âàøà
Âåëè÷í³ñòü. ß ÷óâ, ùî íàðîä éîãî äóæå ëþáèòü.
– Òî ìè éäåìî äî öüîãî äèâíîãî êîðîëÿ? –
çàö³êàâëåíî çàïèòàâ Äæåê.
– Ìè ìîãëè á ï³òè äî íüîãî, – â³äêàçàâ õëîïåöü, – ÿêùî, çâ³ñíî, íà òåáå íå ÷åêàþòü ÿê³ñü
³íø³, ïðèºìí³ø³ ñïðàâè.
– Î, í³, ëþáèé òàòó, – ñêàçàâ Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà. – ß îõî÷å ï³äó òóäè, êóäè òè ñêàæåø.

4

ðîçä³ë

׳ï âïðàâëÿºòüñÿ â ìà㳿

Íåâèñîêèé õóäîðëÿâèé ׳ï ïîì³òíî
çáåíòåæèâñÿ, êîëè âèñîêèé ³ íåç´ðàáíèé
ñòðàõîïóä ³ç ãàðáóçîâîþ ãîëîâîþ
íàçâàâ éîãî òàòîì.
Àëå âäàâàòèñÿ â òîíêîù³ ðîäèííèõ ñòîñóíê³â áóëî áè äîâãî é íóäíî, òîæ õëîïåöü ïðîñòî âèð³øèâ çì³íèòè òåìó ðîçìîâè é çàïèòàâ:
– Òè íå ñòîìèâñÿ?
– Àí³òðîõè! – â³äïîâ³â ñòðàõîïóä. ³í õâèëüêó ïîìîâ÷àâ, à òîä³ çíîâó çàãîâîðèâ: – Íå òðåáà ìàòè áàãàòî ðîçóìó, ùîá çðîçóì³òè: ÿêùî
ÿ é äàë³ òàê ³òèìó, òî ìî¿ äåðåâ’ÿí³ ñóãëîáè ç³òðóòüñÿ.
“À Äæåê òàêè ïðàâäó êàæå”, – äóìàâ ׳ï,
ïðîñòóþ÷è äîðîãîþ. ² ïîøêîäóâàâ, ùî íå çðîáèâ ñòðàõîïóäîâ³ ðóêè-íîãè ì³öí³øèìè òà âèòðèâàë³øèìè. Àëå æ â³í ³ ïîäóìàòè íå ì³ã, ùî
ïðîñò³ñ³íüêå ãîðîäíº îïóäàëî, çðîáëåíå ò³ëüêè äëÿ òîãî, ùîá íàñòðàõàòè áàáó Ìîìá³, â³çüìå òà é îæèâå ï³ä 䳺þ ÷àð³âíîãî ïîðîøêó ç³
ñòàðî¿ ïåðö³âíè÷êè!
Òîæ â³í òðîõè çàñïîêî¿âñÿ ³ ñòàâ ãàäàòè,
÷èì áè çàðàäèòè Äæåêîâ³ – Ãàðáóçîâ³é Ãîëîâ³ ç

40

éîãî ðóêàìè òà íîãàìè. Ïîêè ׳ï ðîçäóìóâàâ,
äîðîãà äîá³ãëà äî ë³ñó. Ìàíäð³âö³ ñïèíèëèñÿ
ïåðåïî÷èòè, ³ õëîïåöü ïðèñ³â íà ñòàðåíüêó
äðîâ’ÿíó êîçëó, ÿêó òóò çàáóâ õòîñü ³ç ë³ñîðóá³â.
– À òè ÷îìó íå ñ³äàºø? – çàïèòàâ â³í ñòðàõîïóäà.
– À êîë³íàì öå íå çàøêîäèòü? – çàïèòàâ òîé.
– ͳòðîõè! Íàâïàêè, âîíè ò³ëüêè â³äïî÷èíóòü, – çàñïîêî¿â éîãî ׳ï.
² Äæåê ñïðîáóâàâ ñ³ñòè. Òà ùîéíî éîãî êîë³íà ç³ãíóëèñÿ á³ëüøå, í³æ ïðè õîä³, ÿê éîãî íîãè ï³äêîñèëèñÿ, ³ ñòðàõîïóä ãåïíóâñÿ íà çåìëþ,
íàðîáèâøè ãóðêîòó é òð³ñêó. ׳ï àæ ï³äñêî÷èâ
³ç ïåðåëÿêó: ÷è íå ïåðåëàìàâ â³í ñîá³ ãåòü óñå?
׳ï øâèäêî êèíóâñÿ äî ñòðàõîïóäà, äîïîì³ã
éîìó ï³äâåñòèñÿ ³ç çåìë³, ïîâèïðÿìëÿâ ðóêèíîãè é îáìàöàâ ãàðáóçîâó ãîëîâó – ÷è âîíà ÷àñîì äå íå òð³ñíóëà? Ïîøêîäæåíü í³áèòî íå áóëî, àëå ׳ï ñêàçàâ:
– Ìàáóòü, êðàùå òîá³ çîâñ³ì íå çãèíàòèñÿ.
Ïðèíàéìí³ ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî òàê áóäå íàéáåçïå÷í³øå.
– Äóæå äîáðå, ëþáèé áàòå÷êó, ÿê ñêàæåø, –
â³äïîâ³â ñì³õîòëèâèé Äæåê, àí³òðîõè íå çàñìó÷åíèé ïàä³ííÿì.
׳ï çíîâó ñ³â íà êîçëó.

41

Íåâäîâç³ Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà çàïèòàâ:
– ßê íàçèâàºòüñÿ òà øòóêîâèíà, íà ÿê³é òè
ñèäèø?
– À, îöÿ? Öå ê³íü, – áîâêíóâ ׳ï ïåðøå, ùî
ñïàëî íà äóìêó.
– À ùî òàêå ê³íü? – äîïèòóâàâñÿ Äæåê.
– ʳíü? Íó, âçàãàë³ êîí³ áóâàþòü äâîõ âèä³â, –
âèêðó÷óâàâñÿ ׳ï, óæå é íå çíàþ÷è, ùî êàçàòè
äàë³. – Îäí³, ò³, ùî æèâ³, ìàþòü ÷îòèðè íîãè,
ãîëîâó òà õâ³ñò. Ëþäè ñ³äàþòü íà íèõ âåðõè é
ñêà÷óòü.
– Ðîçóì³þ, – ïðîìîâèâ Äæåê, âåñåëî óñì³õàþ÷èñü. – Öå òàê³ ñàì³ êîí³, ÿê ³ òîé, íà ÿêîìó
òè ñèäèø.
– ͳ, íå òàê³, – ïîõèòàâ ãîëîâîþ ׳ï.
– ×îìó? Öåé ê³íü òåæ ìຠ÷îòèðè íîãè, ãîëîâó ³ õâ³ñò.
׳ï ïðèäèâèâñÿ äî êîíÿ ïèëüí³øå ³ çðîçóì³â, ùî ñòðàõîïóä ñëóøíî êàæå.
Äåðåâíèé ñòîâáóð óòâîðþâàâ òóëóá îòîãî
“êîíÿ”, à äåê³ëüêà ã³ëîê, ùî ñòèð÷àëè ç îäíîãî
áîêó, äóæå ñêèäàëèñÿ íà ê³íñüêèé õâ³ñò. ²ç
äðóãîãî áîêó ñòîâáóð ìàâ äâà âåëèêèõ íàðîñòè, ñõîæ³ íà î÷³, à íà ì³ñö³ çðóáó â äåðåâ³ áóëà
çàãëèáèíêà, ÿêó ìîæíà áóëî ïðèéíÿòè çà ðîò.
Çà íîãè ïðàâèëè ÷îòèðè ïðÿìèõ ï³äïîðêè,

42

òåæ âèð³çàí³ ç äåðåâà é ì³öíî ïðèïàñîâàí³ äî
“òóëóáà”. Îò³ “íîãè” áóëè øèðîêî ðîçñòàâëåí³,
ùîá äðîâ’ÿíà êîçëà ì³öíî ñòîÿëà íàâ³òü òîä³,
êîëè íà í³é ïèëÿþòü êîëîäó.
– Öÿ øòóêåíö³ÿ òàêè ñêèäàºòüñÿ íà ñïðàâæíüîãî êîíÿ, – ñòàâ ïîÿñíþâàòè ׳ï. – Àëå ñïðàâæí³é ê³íü – æèâà ³ñòîòà, â³í ìîæå ñêàêàòè, ãàðöþâàòè, â³í ¿ñòü îâåñ. À öÿ êîíÿêà íåæèâà, ¿¿ çðîáèëè ç äåðåâà, ùîá ïèëÿòè íà í³é äðîâà.
– À ÿêáè âîíà îæèëà, òî ìîãëà á òîä³ ñêàêàòè, ãàðöþâàòè ³ ¿ñòè îâåñ? – íå âãàâàâ Äæåê.
– Àâæåæ, ³ ñêàêàëà á, ³ ãàðöþâàëà á. Îò â³âñà
íå ñòàëà áè ¿ñòè, – ñêàçàâ ׳ï, ³ éîìó àæ ñì³øíî
ñòàëî, ùî â³í òàê ïîäóìàâ. – Áî ÿêùî íàâ³òü âîíà
îæèâå, òî ÿê âîíà ¿ñòèìå? Âîíà æ ³ç äåðåâà!
– ² ÿ òåæ äåðåâ’ÿíèé, – ïðîìîâèâ ñòðàõîïóä.
׳ï çäèâîâàíî çèðêíóâ íà Äæåêà.
– À é ïðàâäà! – âèãóêíóâ â³í. – À ÿ ÿêðàç
ìàþ â êèøåí³ îòîé ÷àð³âíèé ïîðîøîê, ùî òåáå
îæèâèâ.
³í âèäîáóâ ïåðö³âíè÷êó ³ ç ö³êàâ³ñòþ ñòàâ
¿¿ ðîçãëÿäàòè.
– Ö³êàâî, – ðîçì³ðêîâóâàâ â³í óãîëîñ, – à ÷è
ìîãëà á öÿ øòóêà îæèâèòè êîçëó?
– ßêáè âîíà îæèëà, – â³â äàë³ Äæåê, ÿêîãî
í³ùî í³áè íå ìîãëî çäèâóâàòè, – ÿ ì³ã áè ¿õàòè

43

íà í³é âåðõè, ³ ìî¿ êîë³íà â³ä öüîãî áóëè á ò³ëüêè
ö³ë³ø³.
– ß ñïðîáóþ! – âèãóêíóâ õëîïåöü, çðèâàþ÷èñü íà íîãè. – Îñü ò³ëüêè íå çíàþ, ÷è çãàäàþ ñëîâà, ÿê³ êàçàëà áàáà Ìîìá³, ³ ÿê âîíà
òðèìàëà ðóêè.
׳ï íà õâèëüêó çîñåðåäèâñÿ, ³, îñê³ëüêè â³í
óâàæíî ñòåæèâ ³ç-çà æèâîïëîòó çà êîæíèì
ðóõîì ñòàðî¿ â³äüìè é äîñëóõàâñÿ äî ¿¿ ñë³â, â³í
ïîäóìàâ, ùî çìîæå ïîâòîðèòè âñå, ùî âîíà êàçàëà é ðîáèëà.
Òîæ õëîïåöü ñèïíóâ äð³áêó ÷àð³âíîãî ïîðîøêó äðîâ’ÿí³é êîçë³ íà ñïèíó, òîä³ ï³äíÿâ ë³âó ðóêó, â³äñòîâáóð÷èâ íà í³é ì³çèíåöü ³ ñêàçàâ:
– Âóõ!
– Òàòî÷êó, ð³äíåñåíüêèé, à ùî öå çíà÷èòü? –
íå ñòðèìàâñÿ ö³êàâèé Äæåê.
– Íå çíàþ, – â³äêàçàâ ׳ï.
Ïîò³ì â³í ï³äíÿâ ïðàâó ðóêó, âèñòàâèâøè
äîãîðè âåëèêèé ïàëåöü, ³ ïðîìîâèâ:
– Òóõ!
– Òàòóñþ, à öå æ ùî îçíà÷àº? – íå âãàâàâ
ñòðàõîïóä.
– Öå îçíà÷ຠòå, ùî òè ìàºø ñòóëèòè ïåëüêó! – â³äðóáàâ ׳ï, äðàòóþ÷èñü, ùî éîìó çàâàæàþòü ó òàêó â³äïîâ³äàëüíó ìèòü.

44

– Îõ, òàæ ÿ âñå íà ëüîòó õàïàþ! – çðàä³â
Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà, à óñì³øêà òàê ³ ñÿÿëà
íà éîãî îáëè÷÷³.
Òóò ׳ï ï³äí³ñ íàä ãîëîâîþ îáèäâ³ ðóêè, ðîç÷åï³ðèâ óñ³ äî îäíîãî ïàëüö³ é âèãóêíóâ íà ïîâåí ãîëîñ:
– Ïóõ!
Äðîâ’ÿíà Êîçëà â³äðàçó æ îæèëà, âèïðîñòàëà íîãè, ïîç³õíóëà é ñòðóñèëà äåê³ëüêà ÷àð³âíèõ îêðóøèíîê, ùî çàëèøèëèñÿ â íå¿ íà ñïèí³. Ðåøòà ïîðîøêó íà÷å ðîç÷èíèëàñü ó í³é.
– Îé, ÿê ãàðíî! – íå ñòðèìàâñÿ Äæåê. ׳ï æå
ïðîñòî ìîâ÷àâ, íå çâîäÿ÷è ç Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè
îòåòåð³ëîãî ïîãëÿäó. – Ëþáèé òàòî÷êó, òà ç òåáå
æ ÷óäåñíèé ÷àð³âíèê!

5

ðîçä³ë

Îæèâëåííÿ
Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè

Ñòàâøè ñâ³äêîì âëàñíîãî îæèâëåííÿ,
Äðîâ’ÿíà Êîçëà çäèâóâàëàñÿ
÷è íå á³ëüøå çà õëîïöÿ.
¯¿ î÷³-ñó÷êè ãëèïàëè òî â îäèí, òî â äðóãèé
á³ê, óñå ¿ì áóëî äèâèíîþ â öüîìó ñâ³ò³, äå ¿é
òåïåð âèïàëî æèòè. Òîä³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà ñïðîáóâàëà ïîäèâèòèñÿ íà ñåáå, àëå ïîâåðòàòè ãîëîâó,
íå ìàþ÷è øè¿, áóëî ìàðíî. Òîæ âîíà, íàìàãàþ÷èñü ïîáà÷èòè ñåáå, âñå êðóòèëàñÿ, ìîâ äçè´à,
àëå öå òåæ í³÷îãî íå äàâàëî. Íîãè â Êîçëè
áóëè íåç´ðàáí³, íåãíó÷ê³, áî íå ìàëè êîë³ííèõ
ñóãëîá³â, ³ çà ÿêóñü ìèòü âîíà âð³çàëàñÿ â Äæåêà,
àæ â³í ãåïíóâñÿ â ìîõ îá³÷ äîðîãè.
׳ï íå íà æàðò ñòðèâîæèâñÿ çà Ãàðáóçîâó
Ãîëîâó. Òà é òå, ùî Êîçëà êðóòèëàñÿ ìîâ íàâ³æåíà, éîìó òåæ íå ïîäîáàëîñÿ, ³ â³í ùîñèëè çàêðè÷àâ:
– Òïðó! Òïð-ð-ðó!
Òà Äðîâ’ÿíà Êîçëà é îêîì íå ìîðãíóëà íà
éîãî íàêàç, à ùå çà ìèòü âîíà òàê õâèöíóëà ׳ïà ïî ãîì³ëö³ äåðåâ’ÿíîþ íîãîþ, ùî õëîïåöü àæ
ï³äñòðèáíóâ â³ä áîëþ, à òîä³ ç áåçïå÷í³øî¿ â³äñòàí³ çàêðè÷àâ:

48

– Òïðó! Òàæ òïðó, êàæó òîá³!
Äæåê óæå ï³äâ³âñÿ ³ òåïåð, ñèäÿ÷è íà çåìë³,
íå çâîäèâ ³ç Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè çàö³êàâëåíîãî ïîãëÿäó.
– Áîþñÿ, âîíà òåáå íå ÷óº, – ñêàçàâ â³í ׳ïîâ³.
– Õ³áà æ ÿ òèõî êðè÷ó? – ðîçñåðäèâñÿ ׳ï.
– Òà âîíî òî íå òèõî, àëå öÿ êîíÿêà íå ìàº
âóõ, – ïîÿñíèâ ñì³õîòëèâèé ñòðàõîïóä.
– Òþ! – âèãóêíóâ ׳ï, ò³ëüêè òåïåð öå ïîì³òèâøè. – ² ÿê òîä³ ¿¿ çóïèíèòè?
Ò³º¿ ñàìî¿ ìèò³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà ñïèíèëàñÿ,
ìàáóòü, ä³éøîâøè âèñíîâêó, ùî êðóòèñÿ íå êðóòèñÿ, à ñâîãî ò³ëà ¿é âñå îäíî íå áà÷èòè.
Çàòå âîíà ïîáà÷èëà õëîïöÿ ³ ï³ä³éøëà áëèæ÷å, ùîá ÿê ñë³ä éîãî ðîçäèâèòèñÿ.
Áóëî äóæå êóìåäíî äèâèòèñÿ, ÿê ïåðåñóâàºòüñÿ Äðîâ’ÿíà Êîçëà.
Âîíà ïåðåñòàâëÿëà âîäíî÷àñ ïðàâó ïåðåäíþ
³ ïðàâó çàäíþ íîãè, à ïîò³ì, òàê ñàìî ðàçîì, –
ë³â³ íîãè. Êîçëà õîò³ëà á³ãòè ïî-ê³íñüêîìó, ³íîõ³ääþ, ³ ò³ëî ¿¿ ãîéäàëîñÿ âïåðåä-íàçàä, ìîâ äèòÿ÷à êîëèñêà.
׳ï çàñïîê³éëèâî ïîïëåñêàâ ¿¿ ïî ãîëîâ³, ïðèìîâëÿþ÷è:
– Ãàðíà êîíÿ÷êà! Ãàðíà êîíÿ÷êà!..

49

À Äðîâ’ÿíà Êîçëà âñå ãàðöþâàëà, íàìàãàþ÷èñü ðîçäèâèòèñÿ ñâî¿ìè áàíüêàòèìè î÷èìà
îáðèñè Äæåêà – Ãàðáóçîâî¿ Ãîëîâè.
– Òðåáà çíàéòè ¿é âóçäå÷êó, – ñêàçàâ ׳ï,
ïîêîïèðñàâñÿ ó êèøåí³ é âèòÿãíóâ ³ç íå¿ ìîòîê
ì³öíî¿ ìîòóçêè. Ðîçìîòàâøè ¿¿, â³í ï³ä³éøîâ
äî Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè, ïðèâ’ÿçàâ îäèí ê³íåöü ¿é
íà øèþ, à äðóãèé ïðèï’ÿâ äî âåëèêîãî äåðåâà.
Äðîâ’ÿíà Êîçëà, íå ðîçóì³þ÷è, ùî é äî ÷îãî,
ñòóïèëà êðîê íàçàä, ³ ìîòóç ïîðâàâñÿ. Òà ò³êàòè
âîíà íå çáèðàëàñü.
– Âîíà äóæ÷à, í³æ ÿ äóìàâ, – ñêàçàâ ׳ï, – ³
âïåðòîñò³ ¿é òåæ íå ïîçè÷àòè.
– À ÷îìó á òîá³ íå çðîáèòè ¿é òàê³-ñÿê³ âóõà? – çàïèòàâ ñòðàõîïóä. – Çðîáè – òà é íàêàçóé óñå, ÷îãî äóøà çàáàæàº.
– Äîáðà äóìêà! – ïîõâàëèâ éîãî ׳ï. – ßê òè
äî òàêîãî äîäóìàâñÿ?
– À ùî òóò äîäóìóâàòèñÿ, – ñòåíóâ ïëå÷èìà
Äæåê. – Òóò ³ äóìàòè í³÷îãî, öå äóæå ïðîñòî.
׳ï âèòÿãíóâ íîæèêà, îáòåñàâ ìàëåíüêå äåðåâöå ³ ñòàâ âèð³çàòè ç êîðè ùîñü ñõîæå íà
âóõà.
– Òðåáà, ùîá âîíè âèéøëè íå äóæå âåëèê³, –
ãîâîðèâ â³í, îðóäóþ÷è íîæè÷êîì, – ³íàêøå áóäå íå êîíÿêà, à â³ñëþê.

50

– À öå ÿê? – äîïèòóâàâñÿ Äæåê, ñòîÿ÷è íà
óçá³÷÷³.
– Íó, ê³íñüê³ âóõà á³ëüø³, í³æ ëþäñüê³, à îñëÿ÷³ – á³ëüø³, í³æ ê³íñüê³, – ïîÿñíèâ ׳ï.
– À ÿêáè ìî¿ âóõà áóëè äîâø³, – çàïèòàâ
Äæåê, – òîä³ ÿ áóâ áè êîíåì?
– Äðóæå ì³é, – ñåðéîçíî ìîâèâ ׳ï, – õî÷ áè
ÿê³ òè ìàâ âóõà, òè áóâ ³ çàâæäè áóäåø ò³ëüêè Äæåêîì – Ãàðáóçîâîþ Ãîëîâîþ.
– Àãà, – êèâíóâ Äæåê, – çäàºòüñÿ, ðîçóì³þ.
– Òîä³ öå ñïðàâä³ äèâîâèæíî, – ñêàçàâ ׳ï, –
òà, çðåøòîþ, ÿêùî òè òàê ³ ââàæàºø, òî øêîäè
â³ä öüîãî í³êîìó íåìàº. Çäàºòüñÿ, âóõà âæå ãîòîâ³. Ïîòðèìàºø íàøó êîíÿ÷êó, ïîêè ÿ ïðèïàñîâóâàòèìó ¿õ?
– Àÿêæå, ò³ëüêè äîïîìîæè ìåí³ ñòàòè íà íîãè, – ïîïðîñèâ Äæåê.
׳ï äîïîì³ã ñòðàõîïóäîâ³ ï³äâåñòèñÿ ³ç çåìë³, ³ Äæåê òðèìàâ êîíÿ çà ãîëîâó, äîêè õëîïåöü
íîæè÷êîì çðîáèâ ó í³é äâà îòâîðè ³ âñòàâèâ òóäè âóõà.
– À ç íèìè âîíà í³÷îãåíüêà, – çàõîïëåíî ñêàçàâ ñòðàõîïóä.
Òà ö³ éîãî ñëîâà, âèìîâëåí³ ïðîñòî á³ëÿ
âóõ Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè, áóëè ïåðøèìè çâóêàìè,
ÿê³ âîíà ïî÷óëà, ³ âîíè òàê íàëÿêàëè òâàðèíó,

51

ùî âîíà ùîäóõó ðâîíóëà âïåðåä, â³äêèíóâøè
õëîïöÿ â îäèí á³ê, ñòðàõîïóäà – â äðóãèé, ³ ïîì÷àëà ÷âàëîì, íå ðîçáèðàþ÷è äîðîãè, í³áè ëÿêàþ÷èñü òóïîòó âëàñíèõ êîïèò.
– Òïðó! – çàâåðåùàâ ׳ï, çðèâàþ÷èñü ³ç çåìë³. – Òïðó, äóðíóâàòà, òïðó!..
Òàê Äðîâ’ÿíà Êîçëà é ñêàêàëà á, íå ðåàãóþ÷è
íà âèãóêè, òà ðàïòîì îñòóïèëàñü ó õîâðàøêîâó
í³ðêó ³ ïîëåò³ëà øêåðåáåðòü, áåðêèöüíóâøèñü
íà çåìëþ, äå é çàëèøèëàñÿ ëåæàòè ãîð³÷åðåâà, â³ä÷àéäóøíî âèìàõóþ÷è â ïîâ³òð³ âñ³ìà ÷îòèðìà íîãàìè.
׳ï ï³äá³ã äî Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè.
– Îöå êîíÿêà òàê êîíÿêà, í³÷îãî íå ñêàæåø! – êðèêíóâ â³í. – ×îìó òè íå ñïèíèëàñÿ,
êîëè ÿ êðè÷àâ òîá³ “òïðó!”?
– Òî “òïðó!” îçíà÷ຠ“ñïèíèñÿ!”? – çäèâîâàíî çàïèòàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà, âòóïèâøè â ׳ïà
ñâî¿ áàíüêàò³ î÷³.
– À ùî æ ³ùå? – â³äêàçàâ ׳ï.
– ² í³ðêà â çåìë³ òåæ îçíà÷ຠ“ñïèíèñÿ!”,
òàê? – äîïèòóâàëàñÿ Êîçëà.
– Ïåâíî ùî òàê, ÿêùî òè ò³ëüêè íå ïåðåñòðèáíåø ÷åðåç íå¿, – ïîÿñíþâàâ ¿é ׳ï.
– ßêå ó âàñ óñå äèâíå! – âèãóêíóëà Êîçëà, í³áè âðàæåíà. – ² ùî ÿ òóò ò³ëüêè ðîáëþ?

52

– Ðîçó쳺ø, ÿ òåáå îæèâèâ, – ñêàçàâ ׳ï, –
àëå ç òîáîþ íå ñòàíåòüñÿ í³÷îãî êåïñüêîãî, ÿêùî òè ìåíå ñëóõàòèìåøñÿ é ðîáèòèìåø óñå
òàê, ÿê ÿ òîá³ êàçàòèìó.
– Àãà, ÿ ìàþ ñëóõàòèñÿ òåáå â óñüîìó, – ñóìèðíî ïîâòîðèëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà. – À ùî ç³
ìíîþ ñòàëîñÿ õâèëèíó òîìó? Ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî
ç³ ìíîþ ùîñü íå òàê.
– Òè ëåæèø äîãîðè íîãàìè, – ïîÿñíèâ ׳ï. –
Íå áðèêàéñÿ, ³ ÿ ñïðîáóþ çíîâó ïîñòàâèòè òåáå
íà òîé á³ê, ùî òðåáà.
– À ñê³ëüêè â ìåíå âñüîãî áîê³â? – çàïèòàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà, ÿâíî çäèâîâàíà ïî÷óòèì.
– Äåê³ëüêà, – íå ñòàâ âäàâàòèñÿ â ïîäðîáèö³
׳ï. – Àëå ñïðîáóé íå áðèêàòèñÿ.
Íàðåøò³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà çàñïîêî¿ëàñÿ, ¿¿
íîãè íåðóõîìî çàâìåðëè, ³ ׳ï ï³ñëÿ ê³ëüêîõ
ñïðîá òàêè ñïðîì³ãñÿ ïåðåâåðíóòè ¿¿ é ïîñòàâèòè íà íîãè.
– Àãà, òåïåð, çäàºòüñÿ, ç³ ìíîþ âñå ãàðàçä, –
ïðîìîâèëà ñòðèáó÷à áåñò³ÿ.
– Òè çëàìàëà ñîá³ îäíå âóõî, – ñêàçàâ ׳ï,
óâàæíî îãëÿíóâøè äðîâ’ÿíó øêàïó. – Äîâåäåòüñÿ çàì³íèòè éîãî íà íîâå.
² â³í ïîâ³â Äðîâ’ÿíó Êîçëó íàçàä, òóäè, äå
Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà ìàðíî íàìàãàâñÿ ï³ä-

53

âåñòèñü. Ñïî÷àòêó õëîïåöü äîïîì³ã ñòðàõîïóäîâ³ âñòàòè, à òîä³ âèð³çàâ íîâå âóõî é ïðèïàñóâàâ éîãî Äðîâ’ÿí³é Êîçë³.
– À òåïåð, – ñêàçàâ â³í ¿é, – óâàæíî ñëóõàé
âñå, ùî ÿ òîá³ êàçàòèìó. “Òïðó!” îçíà÷ຠ“ñò³é!”,
“âéî!” îçíà÷ຠ“ñêà÷è!”, à ÿê ïî÷óºø “ï³øëà!”,
òîä³ ñêà÷è ùîäóõó. Çðîçóì³ëà?
– Çäàºòüñÿ, çðîçóì³ëà, – êèâíóëà Äðîâ’ÿíà
Êîçëà.
– Îò ³ äîáðå. À òåïåð ìè âèðóøàºìî äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, äå íàñ ÷åêຠçóñòð³÷ ³ç Éîãî
Âåëè÷í³ñòþ Ñîëîì’ÿíèêîì. Äæåê – Ãàðáóçîâà
Ãîëîâà ¿õàòèìå íà òîá³ âåðõè, ùîá ïîáåðåãòè
ñâî¿ êîë³íà.
– Íå ìàþ í³÷îãî ïðîòè, – â³äêàçàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà. – Òâîº ñëîâî äëÿ ìåíå – çàêîí.
ϳñëÿ öüîãî ׳ï äîïîì³ã ñòðàõîïóäîâ³ âèäåðòèñÿ íà Êîçëó.
– Òðèìàéñÿ ì³öí³øå, – çàñòåð³ã â³í Äæåêà, –
à òî ãåïíåøñÿ ³ â³ä ãîëîâè ò³ëüêè äðóçêè çàëèøàòüñÿ.
– ßêå æàõ³òòÿ! – àæ çäðèãíóâñÿ ñòðàõîïóä. –
À çà ùî ìåí³ òðèìàòèñÿ?
– Íó... – çàì’ÿâñÿ ׳ï. – Òðèìàéñÿ çà âóõà.
– Ò³ëüêè íå çà âóõà! – çàïðîòåñòóâàëà Êîçëà. – ß æ í³÷îãî íå ÷óòèìó.

54

Âàæêî áóëî ç íåþ íå ïîãîäèòèñÿ, òîæ äîâåëîñÿ ׳ïîâ³ äóìàòè äàë³.
– Ïðèäóìàâ! – ñêàçàâ â³í íàðåøò³, ï³øîâ äî
ë³ñó é âèð³çàâ ³ç êðåìåçíîãî ìîëîäîãî äåðåâöÿ
íåâåëè÷êîãî ê³ëêà. Çàãîñòðèâøè éîãî ç îäíîãî
ê³íöÿ, â³í çðîáèâ ó Äðîâ’ÿí³é Êîçë³, ïðÿì³ñ³íüêî çà ãîëîâîþ, íåâåëè÷êå çàãëèáëåííÿ, òîä³ ï³äíÿâ ³ç çåìë³ íåâåëè÷êèé êàì³íü ³ ì³öíî âáèâ
ê³ëêà ó ò³ëî Êîçëè.
– Ãîä³! Ãîä³! – çàêðè÷àëà Êîçëà. – Òè òðóñèø
ìåíå òàê, ùî ñâ³òó á³ëîãî íå âèäíî!
– Ùî, áîëèòü? – çàïèòàâ ¿¿ ׳ï.
– Áîë³òè íå áîëèòü, – â³äêàçàëà âîíà, – àëå ÿ
òåðï³òè íå ìîæó, êîëè ìíîþ òðóñÿòü.
– Íó í³÷îãî, ÿ âæå ñê³í÷èâ, – çàñïîêî¿â ¿¿
׳ï. – À òåïåð, Äæåêó, ì³öí³øå â³çüìèñÿ çà öþ
ðó÷êó, òîä³ òè íå âïàäåø ³ íå ïîá’ºøñÿ.
Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà ì³öíî âõîïèâñÿ çà
ðó÷êó, à ׳ï ñêàçàâ:
– ϳä³éìàéñÿ.
Ñëóõíÿíà Äðîâ’ÿíà Êîçëà â³äðàçó ðóøèëà
âïåðåä, ³ êîëè âîíà â³äðèâàëà íîãè â³ä çåìë³, ¿¿
ò³ëî ïîãîéäóâàëîñÿ ç áîêó íà á³ê.
׳ï íå â³äñòàâàâ â³ä Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè, ö³ëêîì çàäîâîëåíèé íîâîþ ñóïóòíèöåþ. ³í àæ
ïî÷àâ ùîñü íàñâèñòóâàòè.

55

– À ùî îçíà÷ຠöåé çâóê? – çàïèòàëà Êîçëà.
– ͳ÷îãî, – ìîâèâ ׳ï. – Ïðîñòî õî÷åòüñÿ
ïîñâèñò³òè, à ñâèùó ÿ òîä³, êîëè â ìåíå äóæå
äîáðèé íàñòð³é.
– ß òåæ ïîñâèñò³â áè, òà ò³ëüêè â ìåíå ðîò
íå çàòóëÿºòüñÿ, – ìîâèâ Äæåê. – Çäàºòüñÿ ìåí³,
ëþáèé òàòî÷êó, ùî â ÷îìóñü ÿ ñòðàøåííî íåäîëóãèé.
Âîíè ïðîéøëè ùå òðîõè, ³ âóçüêà ñòåæêà
âèâåëà ¿õ äî øèðîêî¿ äîðîãè ç æîâòî¿ öåãëè. Íà
óçá³÷÷³ ׳ï ïîì³òèâ äîðîæí³é çíàê, íàÿêîìó
áóëî íàïèñàíî:

“ÄÎ ÑÌÀÐÀÃÄÎÂÎÃΠ̲ÑÒÀ
ÄÅÂ’ßÒÜ ÌÈËÜ”.
Óæå ïî÷èíàëî ñóòåí³òè, ³ ׳ï âèð³øèâ, ùî
ñüîãîäí³ âîíè ïåðåíî÷óþòü òóò, íà óçá³÷÷³, à íà
ñâ³òàíêó ðóøàòü äàë³.
³í çàâ³â Äðîâ’ÿíó Êîçëó íà òðàâ’ÿíèñòèé
ïàãîðá, äå ðîñëî ê³ëüêà ðîçëîãèõ äåðåâåöü, ³
`
äîïîì³ã ñòðàõîïóäîâ³ ñï³øèòèñÿ.
– Äóìàþ, òåáå êðàùå ïîêëàñòè íà í³÷ íà
çåìëþ, – ñêàçàâ â³í. – Ïðèíàéìí³ òàê áóäå ñïîê³éí³øå.
– À ìåí³ ùî ðîáèòè? – çàïèòàëà Äðîâ’ÿíà
Êîçëà.

56

– Òîá³ é ïîñòîÿòè íå çàøêîäèòü, – â³äïîâ³â
׳ï. – À îñê³ëüêè òè âñå îäíî íå ñïèø, ìîæåø
ñòîÿòè íà âàðò³ é ïèëüíóâàòè, ùîá íàñ, áóâà,
í³õòî íå ïîòðèâîæèâ.
Ñêàçàâøè öå, â³í ïðîñòÿãíóâñÿ íà òðàâ³ á³ëÿ Äæåêà – Ãàðáóçîâî¿ Ãîëîâè ³, ùî áóâ íàäòî
ñòîìëåíèé ç äîðîãè, ìèòòþ çàñíóâ.

6

ðîçä³ë

Äæåê ¿äå
äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà

Íà ñâ³òàíêó Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà
ðîçáóäèâ ׳ïà.
Òîé ïðîòåð çàñïàí³ î÷³, ñêóïàâñÿ â íåâåëè÷êîìó ñòðóìêó òà ïîñí³äàâ õë³áîì ³ ñèðîì. Ìîæíà áóëî ïî÷èíàòè íîâèé äåíü, ³ ׳ï çàïðîïîíóâàâ:
– Õîä³ìî ïðîñòî çàðàç. Äåâ’ÿòü ìèëü – â³äñòàíü ÷èìàëåíüêà, àëå ÿê íàñ í³ùî íå çàòðèìàº
â äîðîç³, òî âæå äî ïîëóäíÿ áóäåìî ó Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³.
³í äîïîì³ã Ãàðáóçîâ³é Ãîëîâ³ îñ³äëàòè Äðîâ’ÿíó Êîçëó, ³ òîâàðèñòâî ðóøèëî äàë³.
Âîíè éøëè, ³ ׳ï çàóâàæèâ, ùî íà çì³íó
ô³àëêîâ³é áàðâ³ òðàâè çàïàíóâàâ áëÿêëèé áë³äî-ëàâàíäîâèé êîë³ð, à ïîò³ì ³ öåé ëàâàíäîâèé â³äò³íîê ïîìàëó ïåðåéøîâ ó çåëåíàâèé, ³
ùî á³ëüøå ïîäîðîæí³ íàáëèæàëèñÿ äî ì³ñòà,
äå ïðàâèâ Ñîëîì’ÿíèê, òî ÿñêðàâ³øîþ ñòàâàëà
çåëåíà áàðâà.
Âîíè íå ïðîéøëè ³ äâîõ ìèëü, ÿê æîâòó ìîùåíó äîðîãó ïåðåòíóëà øèðîêà é ñòð³ìêà ð³÷êà.
׳ï çàìèñëèâñÿ, ÿê ÷åðåç íå¿ ïåðåïðàâèòèñÿ, ³
ïîêè äóìàâ, ïîì³òèâ ïîðîì ³ç ïîðîìíèêîì, ùî

60

ïëèâ â³ä ïðîòèëåæíîãî áåðåãà ïðîñò³ñ³íüêî äî
íèõ.
Êîëè ïîðîì ïðè÷àëèâ, ׳ï çàïèòàâ:
– Âè ìîãëè áè ïåðåâåçòè íàñ íà òîé áåðåã?
– ×îìó á ³ í³, àáè ïëàòèëè, – â³äïîâ³â ïîðîìíèê. Îáëè÷÷ÿ â íüîãî áóëî çëå ³ íåïðèºìíå.
– ß íå ìàþ ãðîøåé, – ñêàçàâ ׳ï.
– Àí³ øåëÿãà? – çäèâóâàâñÿ ïîðîìíèê.
– Àí³ øåëÿãà, – êèâíóâ ׳ï.
– ß íå òàêèé äóðíèé, ùîá ïåðåïðàâëÿòè âàñ
çà ñïàñèá³, – â³äðóáàâ ïîðîìíèê.
– ßêà ãàðíà ëþäèíà! – ïðîìîâèâ ñì³õîòëèâèé Äæåê.
Ïîðîìíèê ãëèïíóâ íà ñòðàõîïóäà, àëå í³÷îãî íå ñêàçàâ. ׳ï ñïðîáóâàâ ùîñü ïðèäóìàòè,
àëå äóìêè éîãî âåñü ÷àñ êðóòèëèñÿ äîâêîëà
ïîðîìíèêà òà ïåðåïðàâè. Íåâæå öå ê³íåöü ¿õíüî¿ ïîäîðîæ³?
– Ìåí³ äóæå-äóæå òðåáà ä³ñòàòèñÿ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, – âìîâëÿâ â³í ïîðîìíèêà, – à õòî,
êð³ì âàñ, ïåðåïðàâèòü íàñ ÷åðåç ð³÷êó?
Ïîðîìíèê çàñì³ÿâñÿ, àëå éîãî ñì³õ íå îá³öÿâ í³÷îãî äîáðîãî.
– Îí âàøà äåðåâ’ÿíà øêàïà ó âîä³ íå òîíå, –
êèâíóâ â³í íà Êîçëó, – ñ³äàé íà íå¿ òà é ïëèâè
ñîá³. À çà òèì ãàðáóçîãîëîâèì îäîðîáëîì ìåí³

61

á óçàãàë³ ãîëîâà íå áîë³ëà: ÿê õî÷å – õàé ïåðåïëèâàº, à íå õî÷å – õàé ³äå ðàê³â ãîäóâàòè.
– Î, çà ìåíå ìîæåòå áóòè ñïîê³éí³, – ìîâèâ
Äæåê, ïðèÿçíî óñì³õàþ÷èñü ñâàðëèâîìó ïîðîìíèêîâ³. – ß íàâ³òü íå ñóìí³âàþñÿ â òîìó,
ùî ÷óäîâî òðèìàòèìóñÿ íà âîä³.
׳ï âèð³øèâ, ùî, ìîæå, é ñïðàâä³ âàðòî ðèçèêíóòè, à Äðîâ’ÿíà Êîçëà, ÿêà é áëèçüêî íå
çíàëà, ùî òàêå íåáåçïåêà, ö³ëêîì ³ç íèì ïîãîäèëàñÿ. ³í çàâ³â ¿¿ ó âîäó, âñ³âñÿ íà íå¿ âåðõè,
à ñòðàõîïóä Äæåê, ³ ñîá³ çàáð³âøè ïî êîë³íà â
ð³÷êó, ñõîïèâñÿ çà ¿¿ õâîñòà, ùîá ëåãøå áóëî
âòðèìàòè ñâîþ ãàðáóçîâó ãîëîâó íàä âîäîþ.
– À òåïåð, – ñòàâ íàïó÷óâàòè õëîïåöü Äðîâ’ÿíó Êîçëó, – ïåðåáèðàé íîãàìè òà ïëèâè, ³ òîä³ ìè âñ³ ä³ñòàíåìîñÿ òîãî áåðåãà.
Ñëóõíÿíà Êîçëà â³äðàçó æ çàïðàöþâàëà íîãàìè, íà÷å âåñëàìè, ³ òîâàðèñòâî ïîìàëó ðóøèëî âïîïåðåê òå÷³¿ äî ïðîòèëåæíîãî áåðåãà.
Íåçàáàðîì, âäàëî ïåðåïëèâøè ð³÷êó, ïîäîðîæí³ âæå âèäèðàëèñÿ íà ïîðîñëèé òðàâîþ
áåðåã.
׳ï íàáðàâ ïîâí³ ÷åðåâèêè âîäè ³ ïðîìî÷èâ
äî êîë³í õîëîø³, çàòå âèùå êîë³í íà íüîãî íå âïàëî æîäíî¿ êðàïë³ – òàê ãàðíî ïëèâëà Äðîâ’ÿíà
Êîçëà. Çàòå ñòðàõîïóä Äæåê áóâ ìîêð³ñ³íüêèé

62

ÿê õëþù, à íà éîãî äæåíäæèêóâàòîìó âáðàíí³
íå áóëî æîäíî¿ ñóõî¿ íèòêè.
– ͳ÷îãî, íà ñîíå÷êó âðàç îáñîõíåìî, – çàñïîêîþâàâ ׳ï, – ³ õî÷ áè ùî òàì êàçàëè, à ìè
ñàì³, áåç ïîðîìà, ïåðåïðàâèëèñÿ ÷åðåç ð³÷êó,
âñ³ çàëèøèëèñÿ ö³ë³ òà íåóøêîäæåí³, òîæ òåïåð ìîæíà ìàíäðóâàòè äàë³.
– Ìåí³ ñïîäîáàëîñÿ ïëèâòè ïî âîä³, – ìîâèëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà.
– ² ìåí³ ñïîäîáàëîñÿ, – ï³äòàêíóâ ñòðàõîïóä.
Äóæå øâèäêî âîíè çíàéøëè äîð³æêó, ìîùåíó æîâòîþ öåãëîþ, ùî âèÿâèëàñÿ ïðîäîâæåííÿì äîðîãè, ÿêà îáðèâàëàñÿ íà òîìó áåðåç³, é
׳ï çíîâó äîïîì³ã ñòðàõîïóäîâ³ îñ³äëàòè Äðîâ’ÿíó Êîçëó.
– ßêùî ãàéíóòè íàâñêîêè, – ñêàçàâ â³í, – òî
íà â³òð³ òâ³é îäÿã øâèäøå âèñîõíå. À ÿ, ùîá íå
â³äñòàâàòè â³ä âàñ, ñõîïëþñÿ çà õâ³ñò ³ á³ãòèìó
ïîçàäó. Òàê ìè äóæå ñêîðî âñ³ âèñîõíåìî.
– Òî íåõàé òîä³ Êîçëà øâèäøå ïåðåñòàâëÿº íîãè, – ñêàçàâ Äæåê.
– ß ïîñêà÷ó òàê, ùî âè çàáóäåòå ïðî âñå íà
ñâ³ò³, – áàäüîðî çàïåâíèëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà.
Òîä³ ×³ï óõîïèâñÿ çà ê³í÷èê ã³ëêè, ùî ïðàâèëà ¿é çà õâ³ñò, ³ ãîëîñíî ãóêíóâ:
– Âéî!

63

Êîçëà ï³øëà ïîñòóïîì, à ׳ï çà íåþ ñë³äîì.
Êîëè âîíè òðîõè ïðîá³ãëè, éîìó çàõîò³ëîñÿ äîäàòè øâèäêîñò³, ³ õëîïåöü çàêðè÷àâ:
– ϳøëà!
Êîçëà âæå çíàëà, ùî òåïåð òðåáà á³ãòè ÿêíàéøâèäøå, ³ ïîì÷àëà íà øàëåí³é øâèäêîñò³,
à ׳ï ìåòëÿâñÿ çà íåþ, ÿê ñîáà÷èé õâ³ñò. Ùîá
íå â³äñòàòè â³ä Êîçëè, â³í ëåò³â, íå ÷óþ÷è ï³ä
ñîáîþ í³ã, ³ ùå í³êîëè â æèòò³ éîìó íå äîâîäèëîñÿ òàê á³ãòè.
Òà äóæå øâèäêî õëîïåöü ïî÷àâ âèáèâàòèñÿ
ç ñèë. ³í ñïðîáóâàâ êðèêíóòè Äðîâ’ÿí³é Êîçë³, ùîá òà ñïèíèëàñÿ, òà âñ³ ñëîâà çàñòðÿãàëè ó
íüîãî â ãîðëÿíö³. À òîä³ íåñïîä³âàíî õðóñíóâ
ê³í÷èê õâîñòà, áî òî áóëà ïðîñòî ñóõà ãàëóçêà, ³ ׳ï ñòîð÷ìà ïîêîòèâñÿ ïî êóðí³é äîðîç³.
À ñòðèáó÷à äåðåâ’ÿíà áåñò³ÿ òà ¿¿ ãàðáóçîãîëîâèé âåðøíèê ïîì÷àëè äàë³ äîðîãîþ ³ çà ìèòü
çíèêëè âäàëèí³.
Ïîêè ׳ï ï³äâîäèâñÿ ç äîðîãè, ïîêè â³äïëüîâóâàâñÿ, ïðî÷èùàþ÷è ãîðëÿíêó, êðè÷àòè
“òïðó!” âæå íå áóëî êîìó: çà Äðîâ’ÿíîþ Êîçëîþ ³
ñòðàõîïóäîì óæå é ñë³ä ïðîõîëîâ.
Òåïåð íå òðåáà áóëî í³êóäè ïîñï³øàòè, òîæ
׳ï ïðèñ³â êðàé äîðîãè, ùîá çâåñòè äóõ, à òðîõè ïåðåïî÷èâøè, ðóøèâ äàë³ äîðîãîþ.

64

“Ðàíî ÷è ï³çíî ÿ ¿õ íàïåâíî íàçäîæåíó, –
ì³ðêóâàâ õëîïåöü. – Äàë³ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà
äîðîãà îäíàê íå âåäå, òîæ âîíè äîñêà÷óòü äî
áðàìè, òà é ïî âñüîìó”.
À Äæåê ñèä³â ñîá³ íà Êîçë³, ì³öíî òðèìàþ÷èñü çà ðó÷êó, à êîíÿêà áàñóâàëà, ìîâ ñïðàâæí³ñ³íüêèé ðèñàê. ² í³õòî ç íèõ ³ ãàäêè íå ìàâ,
ùî ׳ï ïëåíòàºòüñÿ äàëåêî ïîçàäó, áî ñòðàõîïóä íå îãëÿäàâñÿ ïîçàä ñåáå, à Äðîâ’ÿíà Êîçëà
ïðîñòî íå çìîãëà á îãëÿíóòèñÿ, íàâ³òü ÿêáè
äóæå çàõîò³ëà.
Îòàê âîíè ñêàêàëè, ³ Äæåê ñòàâ ïîì³÷àòè,
ùî é òðàâà, é äåðåâà äîâêîëà äàâíî âæå ñòàëè
ÿñêðàâî-ñìàðàãäîâîãî êîëüîðó. ² â³í çðîçóì³â,
ùî äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà âæå ðóêîþ ïîäàòè,
äàðìà ùî éîãî øïèë³â ³ áàíü ³ùå íå áóëî
âèäíî.
Íåâäîâç³ ïåðåä íèìè ïîêàçàâñÿ ìóð ³ç çåëåíîãî êàìåíþ, ùåäðî îçäîáëåíèé ñìàðàãäàìè.
Äæåê ïåðåëÿêàâñÿ, àáè Êîçëà, íå çíàþ÷è, ùî
ïåðåä áðàìîþ òðåáà ñïèíÿòèñÿ, íå ðîçáèëàñÿ îá ìóð ñàìà ³ íå ðîçáèëà éîãî, ³ ùîäóõó çàêðè÷àâ:
– Òïð-ð-ðó!
Äðîâ’ÿíà Êîçëà çóïèíèëàñÿ òàê ð³çêî, ùî
ÿêáè Äæåê íå òðèìàâñÿ çà ñâîþ ðó÷êó, â³í

65

íåîäì³ííî áåðêèöüíóâñÿ á ÷åðåç íå¿ ³ ðîçòðîùèâ áè ñâîþ óñì³õíåíó ãîëîâó.
– Îòî áóëà ¿çäà, òàòóñþ! – ãóêíóâ â³í, òà ùî
éîìó í³õòî íå â³äïîâ³â, Äæåê îáåðíóâñÿ íàçàä
³ ò³ëüêè òåïåð ïîì³òèâ, ùî ׳ïà ççàäó íåìàº.
Ãàðáóçîâà Ãîëîâà íå íà æàðò çáåíòåæèâñÿ
׳ïîâèì çíèêíåííÿì. Ïîêè â³í ñóøèâ ñîá³ ãîëîâó, äå ïîä³âñÿ ×³ï ³ ùî æ òåïåð ðîáèòè, áðàìà ó çåëåí³é ñò³í³ ðîç÷èíèëàñü ³ äî íèõ âèéøîâ ÷îëîâ³÷îê.
Öå áóâ ìàëåíüêèé ïîâíîâèäèé êîðîòóí, ùî
ñïðàâëÿâ âðàæåííÿ íàäçâè÷àéíî äîáðîäóøíî¿
ëþäèíè. Âåñü éîãî îäÿã áóâ çåëåíî¿ áàðâè, íà
ãîëîâ³ ñòèð÷àâ çåëåíèé ãîñòðîâåðõèé êàïåëþõ,
à íà î÷àõ áóëè çåëåí³ îêóëÿðè. ×îëîâ³÷îê óêëîíèâñÿ Ãàðáóçîâ³é Ãîëîâ³ é ïðîìîâèâ:
– ß ïðèáðàìíèé Âîðîòàð, ñòåðåæó âõ³ä äî
Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. Äîçâîëüòå ïîö³êàâèòèñÿ,
õòî âè òàê³ é ùî âàñ ñþäè ïðèâåëî?
– Ìåíå çâàòè Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà, – øèðîêî âñì³õàþ÷èñü, â³äïîâ³â ñòðàõîïóä, – à ùî æ
äî òîãî, ùî íàñ ñþäè ïðèâåëî, òî ÿ é ãàäêè íå
ìàþ.
Âîðîòàðÿ íåíà÷å çáåíòåæèëà òàêà â³äïîâ³äü,
³ â³í ñêðóøíî ïîõèòàâ ãîëîâîþ, ìîâáè áóâ ðîç÷àðîâàíèé.

66

– Òè õòî, ãàðáóç ÷è ÷îëîâ³ê? – çàïèòàâ â³í,
óò³ì, íå ïåðåõîäÿ÷è ìåæ ââ³÷ëèâîñò³.
– ² òå, ³ äðóãå, – â³äïîâ³â éîìó Äæåê.
– À îöÿ äåðåâ’ÿíà øêàïèíà – âîíà ùî, òåæ
æèâà? – äàë³ äîïèòóâàâñÿ Âîðîòàð.
Äðîâ’ÿíà Êîçëà çàêîòèëà äîãîðè ñâîº áàíüêàòå îêî, ï³äìîðãíóëà Äæåêîâ³, à ïîò³ì, ï³äñêî÷èâøè, ç ñèëîþ îïóñòèëà ñâîº äåðåâ’ÿíå êîïèòî íà íîãó Âîðîòàðåâ³.
– Àé! – ñêðèêíóâ ÷îëîâ³ê. – Äàðóéòå, ÿêùî
ÿ çàïèòàâ ùîñü çàéâå. Àëå âàøà â³äïîâ³äü íàäçâè÷àéíî ïåðåêîíëèâà. Äîáðîä³þ, âè ìàºòå ó
Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³ ÿê³ñü ñïðàâè?
– Ãàäàþ, ùî òàê, – ö³ëêîì ñåðéîçíî â³äïîâ³â
ñòðàõîïóä, – à îò ÿê³ ñàìå – íå çãàäàþ, õî÷ óáèé.
̳é òàòóñü ì³ã áè âàì óñå ðîçïîâ³ñòè, àëå çàðàç
éîãî íåìຠç íàìè.
– Äèâí³ ó âàñ ñïðàâè, äóæå äèâí³! – çäèâóâàâñÿ Âîðîòàð. – Àëå âèãëÿäàºòå âè íåçëîñòèâî, áî
êîëè õòîñü çàò³âຠùîñü ëèõå, íàâðÿä ÷è â³í ñòàíå òàê óñì³õàòèñÿ.
– À, ìîÿ óñì³øêà, – îçâàâñÿ Äæåê. – Ïðîòè
íå¿ ÿ áåçñèëèé, áî âîíà âèð³çàíà íîæè÷êîì íà
ãàðáóç³.
– Õîä³ìî äî ìåíå â êîì³ðêó, – ìîâèâ ïðèáðàìíèé Âîðîòàð, – ïîäóìàºìî, ùî ç âàìè ðîáèòè.

67

Äðîâ’ÿíà Êîçëà ³ç âåðøíèêîì íà ñïèí³ ïðîéøëà ÷åðåç áðàìó é îïèíèëàñÿ â íåâåëè÷ê³é
êîì³ð÷èí³, âèáóäóâàí³é ïðîñòî â ìóð³.
Âîðîòàð ñìèêíóâ øíóðîê äçâ³íêà, ³ çà ìèòü
³ç äâåðåé íàâïðîòè ç’ÿâèâñÿ âèñîêèé îõîðîíåöü, óáðàíèé ó çåëåíå. Ó ðóêàõ â³í òðèìàâ äîâæåëåçíó çåëåíó ðóøíèöþ, ñïåðòó íà ïëå÷å, à ùå
ìàâ ïðåãàðíó çåëåíó áîðîäó, ùî ñÿãàëà éîìó äî
êîë³í.
Ïîáà÷èâøè éîãî, Âîðîòàð ñêàçàâ:
– Îñü äóæå äèâíèé ïîäîðîæí³é, ÿêèé íå
çíàº, í³ ÷îãî â³í ïðèéøîâ äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, í³ ÷îãî éîìó òóò òðåáà. ϳäêàæè, ùî ç íèì
ðîáèòè?
Çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü çàö³êàâëåíî îãëÿíóâ äèâíîãî ñòðàõîïóäà, òîä³ ðâó÷êî òðóñíóâ
ãîëîâîþ, òàê ùî áîðîäà ï³øëà éîìó ëåãåíüêèìè áðèæàìè, ³ ñêàçàâ:
– Ìóøó ïðîâåñòè öèõ ïîäîðîæí³õ äî Éîãî
Âåëè÷íîñò³ Ñîëîì’ÿíèêà.
– À ùî Éîãî Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèê ³ç íèìè ðîáèòèìå? – çäèâóâàâñÿ Âîðîòàð.
– À öå âæå éîìó âèð³øóâàòè, – â³äïîâ³â îõîðîíåöü. – Ìåí³ âèñòà÷ຠé ñâî¿õ ñïðàâ. Óñ³ìà
êëîïîòàìè, ùî ïðèõîäÿòü ³ç-çà ìåæ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, çàâ³äóº Éîãî Âåëè÷í³ñòü. Òîæ íàòÿã-

68

í³òü íà öüîãî ïðèáóëîãî îêóëÿðè, ³ ÿ â³äâåäó
éîãî äî êîðîë³âñüêîãî ïàëàöó.
Âîðîòàð â³ä÷èíèâ âåëèêó ñêðèíþ ç îêóëÿðàìè, âèäîáóâ ³ç íå¿ îäíó ïàðó ³ ïðèì³ðÿâ íà
âåëè÷åçí³ êðóãë³ î÷³ ñòðàõîïóäà.
– Ó ìåíå íåìຠòàêèõ îêóëÿð³â, ùî ïîâí³ñòþ
íàêðèëè á òâî¿ î÷³, – ç³òõíóâ â³í ñêðóøíî. –
Òà é ãîëîâà òâîÿ òàêà çäîðîâåííà, ùî, ìàáóòü,
äîâåäåòüñÿ ¿õ ïðèâ’ÿçóâàòè.
– À ÷îìó öå ÿ ìóøó îäÿãàòè îêóëÿðè? – çäèâóâàâñÿ Äæåê.
– Áî òóò óñ³ òàê ðîáëÿòü, – ïîÿñíèâ çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü, – êð³ì òîãî, â íèõ òâî¿
î÷³ íå îñë³ïíóòü â³ä ðîçê³øíîãî áëèñêó, ÿêèì
ïðîìåíèòüñÿ íàøå ì³ñòî.
– Îãî! – ñêðèêíóâ Äæåê. – Òîä³ ÿê õî÷åø, à
ïî÷åïè ¿õ íà ìåíå. ß íå õî÷ó îñë³ïíóòè.
– ² ÿ íå õî÷ó! – âòðóòèëàñÿ Äðîâ’ÿíà Êîçëà.
¯é øâèäåíüêî çíàéøëè ïàðó îêóëÿð³â ³ íà÷åïèëè ¿õ íà ¿¿ áóëüêàò³ î÷³.
Çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü âèâ³â ¿õ ÷åðåç
âíóòð³øíþ áðàìó, ³ âîíè â³äðàçó æ îïèíèëèñÿ íà ãîëîâí³é âóëèö³ âåëè÷íîãî Ñìàðàãäîâîãî
ì³ñòà. Íà ôàñàäàõ ïðåêðàñíèõ áóäèíê³â âèáëèñêóâàëè çåëåí³ ñàìîöâ³òè, âñ³ âåæ³ é áàøòî÷êè
òåæ áóëè îçäîáëåí³ ñìàðàãäàìè. Íàâ³òü õ³äíèê

69

³ç çåëåíîãî ìàðìóðó ïðîìåí³â êîøòîâíèì
êàì³ííÿì, ³ êîæåí, õòî âïåðøå ïîòðàïëÿâ íà
âóëèö³ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, áóâ çà÷àðîâàíèé
ö³ºþ êðàñîþ.
Òà í³ ñòðàõîïóä Äæåê, í³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà í³÷îã³ñ³íüêî íå òÿìèëè â ðîçêîø³ é êðàñ³, òîæ
áàéäóæå ïîçèðàëè êð³çü çåëåí³ îêóëÿðè íà
÷óäàñ³¿ ì³ñòà. Âîíè ñïîê³éíî éøëè ñîá³ çà çåëåíèì îõîðîíöåì, ìàéæå íå çâàæàþ÷è íà þðìè
çåëåíîãî ëþäó, ùî çäèâîâàíî ïîãëÿäàâ íà ìàíäð³âö³â. Îñü äî íèõ ³ç ãàâêîòîì âèëåò³â çåëåíèé
ïåñ, òà Äðîâ’ÿíà Êîçëà òóò æå õâèöíóëà éîãî
äåðåâ’ÿíîþ íîãîþ, ³ â³í ç³ ñêàâóë³ííÿì ñõîâàâñÿ â îäíîìó ç áóäèíê³â. Äàë³ âæå í³õòî íå íàâàæóâàâñÿ ñòàòè ¿ì íà äîðîç³, ³ òîâàðèñòâî ñïîê³éíî ä³éøëî äî êîðîë³âñüêîãî ïàëàöó.
Äæåê ëàäåí áóâ áè ïðî¿õàòèñÿ íà Êîçë³ ³ ïî
ïàëàöîâèõ ñõîäàõ, à òàì ³ äî ñàìîãî Ñîëîì’ÿíèêà, àëå îõîðîíåöü ïîÿñíèâ, ùî òàê íå ìîæíà.
Äîáðÿ÷å íàòðóäèâøèñü, Äæåê òàêè çë³ç íà çåìëþ, ñëóãà â³äâ³â Äðîâ’ÿíó Êîçëó íà çàäí³é äâ³ð
ïàëàöó, à çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü ïîâ³â ñòðàõîïóäà äî ïàëàöó ÷åðåç ãîëîâíèé âõ³ä.
Çàëèøèâøè ãîñòÿ ó âèøóêàíî âìåáëüîâàí³é ïî÷åêàëüí³, îõîðîíåöü ï³øîâ äîïîâ³ñòè
ïðî íüîãî. Éîãî Âåëè÷í³ñòü ñàìå âìèðàâ â³ä

70

íóäüãè, òîæ íàêàçàâ, ùîá íåçíàéîìåöü íåãàéíî
æ ïîñòàâ ïåðåä íèì.
Äæåê íå â³ä÷óâàâ í³ ñòðàõó, í³ õâèëþâàííÿ
ïåðåä çóñòð³÷÷þ ç ïðàâèòåëåì ïðåêðàñíîãî
ì³ñòà, áî ãåòü íå çíàâñÿ íà çâè÷àÿõ òà åòèêåò³.
Ïðîòå îïèíèâøèñü ó Òðîíí³é Çàë³ é óïåðøå
â æèòò³ ïîáà÷èâøè Éîãî Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèêà, êîòðèé ñèä³â íà áëèñêó÷îìó òðîí³, â³í
òàê çäèâóâàâñÿ, ùî çàñòèã ÿê óêîïàíèé.

7

ðîçä³ë

Éîãî Âåëè÷í³ñòü
Ñîëîì’ÿíèê

Ãàäàþ, âñÿêèé ÷èòà÷ ö³º¿ êíèæêè ÷óäîâî
óÿâëÿº ñîá³, ùî òàêå ñîëîì’ÿíå îïóäàëî.
À îò Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà íà ñâîºìó íåäîâãîìó â³êó ùå æîäíîãî ðàçó íå ñòèêàâñÿ ç ñîëîì’ÿíèêàìè, ³ ñàìå òîìó çóñòð³÷ ³ç íåïåðåâåðøåíèì Êîðîëåì Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà ñïðàâèëà
íà íüîãî íåçàáóòíº âðàæåííÿ. Âáðàííÿ Éîãî
Âåëè÷íîñò³ Ñîëîì’ÿíèêà ñêëàäàëîñÿ ç ïîëèíÿëîãî áëàêèòíîãî ðàì’ÿ, à éîãî ãîëîâà áóëà çâè÷àéí³ñ³íüêèì ì³øêîì, íàïõàíèì ñîëîìîþ, ç
òàê-ñÿê íàìàëüîâàíèìè î÷èìà, âóõàìè, íîñîì
³ ðîòîì, ÿê³ íàäàâàëè éîìó ñõîæîñò³ ç îáëè÷÷ÿì.
ϳä îäÿãîì òàêîæ óãàäóâàëàñÿ ñîëîìà, àëå íàïõàíà âîíà áóëà òàê íåäáàëî, ùî ³ ðóêè, ³ íîãè
Éîãî Âåëè÷íîñò³ áóëè íåïðîïîðö³éíî îïåöüêóâàò³. Íà ðóêàõ â³í ìàâ äîâãîïàë³ ðóêàâè÷êè,
ï³äáèò³ áàâîâíîþ. Ç-ï³ä ìîíàðøîãî êàìçîëà âèãëÿäàëè æìóòè ñîëîìè, ñîëîìà ñòèð÷àëà é ³ççà êîì³ðà òà ç õàëÿâ ÷îá³ò. Íà ìîíàðõîâ³é ãîëîâ³ ëåæàëà âàæêà çîëîòà êîðîíà, îçäîáëåíà
ñë³ïó÷èìè ñàìîöâ³òàìè, ³ â³ä ¿¿ âàãè íà êîðîë³âñüêîìó ÷îë³ çáèðàëèñÿ çìîðøêè, ùî íàäàâàëî
íàìàëüîâàíîìó îáëè÷÷þ âèðàçó ãëèáîêî¿ çàäó-

74

ìè. Âëàñíå êàæó÷è, îòà Ñîëîì’ÿíèêîâà êîðîíà
áóëà ºäèíîþ îçíàêîþ âèñîêîãî êîðîë³âñüêîãî
òèòóëó. Áî âñå ³íøå âèêàçóâàëî â íüîìó çâè÷àéí³ñ³íüêå ñîëîì’ÿíå îïóäàëî: âàéëóâàòå, ì³øêóâàòå é íåç´ðàáíå.
Ïîêè Äæåê ñòîÿâ ³ äèâóâàâñÿ, ÿê âèãëÿäàº
Éîãî Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèê, òîé íå ìåíø çäèâîâàíî ðîçãëÿäàâ ãàðáóçîãîëîâîãî ïðèáóëüöÿ
ç äåðåâ’ÿíèìè ðóêàìè òà íîãàìè, â øèðîêèõ
ô³àëêîâèõ øòàíàõ, ðîæåâîìó æèëåò³, ÷åðâîí³é
ñîðî÷ö³ òà ç ãàðáóçîâîþ ô³ç³îíî쳺þ, ç ÿêî¿ í³
íà ìèòü íå ñõîäèâ øèðîêèé óñì³õ. Çäàâàëîñÿ,
ùî ñòðàõîïóä ðàä³â ³ íàðàä³òèñÿ íå ì³ã ³ç òîãî,
ùî îæèâ òà é õîäèòü ïî çåìë³.
Ùîïðàâäà, ñïåðøó Éîãî Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèê ïîäóìàâ íàâ³òü, ùî öåé äèâàêóâàòèé ïðèáóëåöü ïðîñòî íàñì³õàºòüñÿ ç íüîãî, é óæå õîò³â
ïîñòàâèòè éîãî íà ì³ñöå.
Àëå íåäàðìà â³í çàæèâ ñîá³ ñëàâè íàéá³ëüøîãî ìóäðåöÿ Êðà¿íè Îç. Ñîëîì’ÿíèê ïèëüí³øå
ïðèäèâèâñÿ äî ãàðáóçîãîëîâöÿ ³ â³äðàçó ïîì³òèâ, ùî óñì³øêà ïðîñòî âèð³çàíà íà ãàðáóçîâ³, òîæ õàé áè ÿê â³í õîò³â ïîñåðéîçí³øàòè, öå
áóëî ïðîñòî íåìîæëèâî.
Ïåðøèì ìàâ ãîâîðèòè Êîðîëü, ³ ï³ñëÿ ê³ëüêàõâèëèííî¿ ïàóçè, ï³ä ÷àñ ÿêî¿ ìîíàðõ ³ ïðè-

75

áóëèé âèâ÷àëè îäèí îäíîãî, Ñîëîì’ÿíèê íå áåç
ïîäèâó çàïèòàâ:
– Çâ³äêè òè ïðèéøîâ ñþäè, äå ðîçòàøîâàíå òå ì³ñöå, â ÿêîìó òåáå îæèâèëè?
– Äàðóéòå, Âàøà Âåëè÷íîñòå, – â³äêàçàâ Ãàðáóçîâà Ãîëîâà, – àëå ÿ âàñ íå ðîçóì³þ.
– Íå ðîçó쳺ø ÷îãî? – çäèâóâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.
– Íå ðîçóì³þ ò³º¿ ìîâè, ÿêîþ âè ðîçìîâëÿºòå. Âè ðîçó쳺òå, ÿ ðîäîì ³ç Êðà¿íè áîðîäàí³â,
òîæ âèõîäèòü, ùî ÿ ³íîçåìåöü.
– Àõ, íó çâ³ñíî æ! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê. –
ß ñàì ãîâîðþ ìîâîþ æóâàñòèê³â, ÿêà òàêîæ º
ìîâîþ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. À òè, ïåâíî, ðîçìîâëÿºø ìîâîþ ãàðáóçîãîëîâö³â?
– Ñàìå òàê, Âàøà Âåëè÷íîñòå, – â³äïîâ³â ãàðáóçîâèé ñòðàõîïóä, óêëîíÿþ÷èñü Êîðîëþ. –
Òîæ íàâðÿä ÷è ìè çìîæåìî ïîðîçóì³òèñÿ.
– Îöå òàê íå ùàñòèòü, òî íå ùàñòèòü, – çàìèñëåíî ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê. – Äîâåäåòüñÿ
íàì øóêàòè òîâìà÷à.
– À õòî òàêèé òîâìà÷? – çàïèòàâ Äæåê.
– Öå ëþäèíà, êîòðà ðîçó쳺 ³ òâîþ ìîâó, ³
ìîþ. Êîëè ãîâîðþ ÿ, òîâìà÷ ïîÿñíþº òîá³, ùî
ÿ êàæó. À êîëè ãîâîðèø òè, â³í ïåðåêëàäຠìåí³
òâîþ ìîâó. Òîâìà÷ íå ò³ëüêè çíຠîáèäâ³ ìîâè, à

76

ùå é ãîâîðèòü íèìè.
– Ãàðíî ïðèäóìàíî, – ïðîìîâèâ Äæåê. Éîãî ñòðàøåííî çäèâóâàâ òàêèé ïðîñòèé ðîçâ’ÿçîê ö³º¿ ïðîáëåìè.
Òèì ÷àñîì Ñîëîì’ÿíèê ãóêíóâ çåëåíîáîðîäîãî îõîðîíöÿ ³ íàêàçàâ éîìó ï³òè äî ì³ñòà é
çíàéòè òàêîãî ãîðîäÿíèíà, êîòðèé, îêð³ì ñâ
ìîâè, çíàâ áè ùå ìîâó áîðîäàí³â, ³ íåãàéíî ïðèâåñòè éîãî äî ïàëàöó.
Êîëè îõîðîíåöü ï³øîâ, Ñîëîì’ÿíèê ñêàçàâ:
– Íå õî÷åø ñ³ñòè, ïîêè ìè ÷åêàºìî?
– Âàøà Âåëè÷í³ñòü, ìàáóòü, çàáóëè, ùî ÿ âàñ
íå ðîçóì³þ, – â³äïîâ³â Ãàðáóçîâà Ãîëîâà. – ßêùî
âàì õî÷åòüñÿ, ùîá ÿ ñ³â, âè ïîâèíí³ ïîêàçàòè
ìåí³ öå ÿêèìîñü çíàêîì.
Ñîëîì’ÿíèê ç³éøîâ ³ç òðîíó, ï³ä³éøîâ äî
êð³ñëà òà ïðèñóíóâ éîãî ççàäó äî Äæåêà. Ïîò³ì
â³í ð³çêî øòóðõîíóâ ñòðàõîïóäà, ³ òîé ÿê ñòîÿâ,
òî òàê ³ ãåïíóâ íà ïîäóøêè. ³í óïàâ íå äóæå
âäàëî, ò³ëî éîãî ç³ãíóëîñÿ âäâîº, ìîâ ñêëàäàíèé íîæèê, ³ ðîçïðÿìëÿòèñÿ éîìó äîâåëîñÿ
äîâãî é íóäíî.
– Òîá³ çðîçóì³ëèé öåé çíàê? – ìàí³ðíî ïîö³êàâèëèñü Éîãî Âåëè÷í³ñòü.
– Çðîçóì³ë³øå íå áóâàº, – çàïåâíèâ éîãî
Äæåê, áåðó÷èñü ðóêàìè çà ãàðáóçîâó ãîëîâó,

77

êîòðà ïåðåêðóòèëàñÿ íà øè¿, ùîá ïîâåðíóòè ¿¿
íà ì³ñöå.
– Ìåí³ çäàºòüñÿ, òåáå ðîáèëè ïîñï³õîì, – çàóâàæèâ Ñîëîì’ÿíèê, ñïîñòåð³ãàþ÷è, ÿê Äæåê
ñèëêóºòüñÿ ðîçïðÿìèòèñÿ.
– Âàøà Âåëè÷í³ñòü ñïðàâëÿº òàêå ñàì³ñ³íüêå
âðàæåííÿ, – áîâêíóâ òîé ïåðøå, ùî ñïàëî íà
äóìêó.
– Àëå ì³æ íàìè º îäíà â³äì³íí³ñòü, – â³â äàë³
Ñîëîì’ÿíèê. – ß ìîæó ç³ãíóòèñÿ ³ íå çëàìàþñü,
à òè çëàìàºøñÿ, òà òàê ³ íå ç³ãíåøñÿ.
² òóò äî çàëè óâ³éøîâ çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü, âåäó÷è çà ðóêó ä³â÷èíêó. Âîíà ñïðàâëÿëà âðàæåííÿ äóæå ïðèºìíî¿ òà äóæå ñêðîìíî¿ îñîáè, ìàëà ãàðíåíüêå ëè÷êî, ÷óäîâ³ çåëåí³
î÷³ òà çåëåíå âîëîññÿ. Ãàðíåíüêà ñï³äíèöÿ ³ç
çåëåíîãî øîâêó ñÿãàëà ¿é äî êîë³í, â³äêðèâàþ÷è
ïàí÷³øêè, âèøèò³ ãîðîõîâèìè ñòðó÷êàìè, òà
çåëåí³ îêñàìèòîâ³ ÷åðåâè÷êè, íà ÿêèõ çàì³ñòü
ïðÿæîê êðàñóâàëèñÿ ïó÷å÷êè çåëåíîãî ñàëàòó.
Íà ïîÿñêó áóëî âèøèòî ëèñòêè êîíþøèíè, à âåñåëåíüêà íåâåëè÷êà êàì³çåëüêà áóëà ðîçøèòà
ïî êðàÿõ áëèñêó÷èìè ñìàðàãäàìè, ïðè÷îìó âñ³
êàìåí³ áóëè îäíîãî ðîçì³ðó.
– Î, òà öå æ Äæåëë³ Äæåì! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê, êîëè çåëåíà ä³â÷èíêà ñõèëèëà ïåðåä

78

íèì ñâîþ âðîäëèâó ãîë³âêó. – Ñêàæè ìåí³, ëþáà, òè ðîçó쳺ø ìîâó áîðîäàí³â?
– Òàê, Âàøà Âåëè÷íîñòå, – â³äïîâ³ëà ä³â÷èíà, – áî ÿ ñàìà ðîäîì ³ç ϳâí³÷íî¿ êðà¿íè.
– Òîä³ òè áóäåø íàì çà òîâìà÷à, – ñêàçàâ
Ñîëîì’ÿíèê, – ³ ïåðåêëàäàòèìåø îöüîìó ãàðáóçîãîëîâîìó ñòðàõîïóäîâ³ âñå, ùî ÿ êàçàòèìó,
³ ïîÿñíþâàòèìåø ìåí³ éîãî ñëîâà. Ñïîä³âàþñÿ,
òè íå ìàºø í³÷îãî ïðîòè? – îáåðíóâñÿ â³í óæå
äî ñâîãî ãîñòÿ.
– ͳ÷îã³ñ³íüêî, – â³äïîâ³â òîé.
– Òîä³ äëÿ ïî÷àòêó çàïèòàé ó íüîãî, – ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê, îáåðòàþ÷èñü äî Äæåëë³, –
ùî ïðèâåëî éîãî äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà?
Òà çàì³ñòü ïèòàòè, ä³â÷èíà, êîòðà î÷åé íå
çâîäèëà ç³ ñòðàõîïóäà Äæåêà, ñêàçàëà:
– Òàêî¿ äèâîâèæ³ ÿ ùå íå áà÷èëà. Õòî òåáå
çðîáèâ?
– Õëîïåöü íà ³ì’ÿ ׳ï, – â³äïîâ³â Äæåê.
– Ùî â³í êàæå? – çàïèòàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Íå
â³ðþ âëàñíèì âóõàì. Ùî â³í ñêàçàâ?
– Âàøà Âåëè÷íîñòå, â³í ãîâîðèòü, ùî âè
çîâñ³ì íå ìàºòå êëåïêè, – ñòðèìàíî ìîâèëà ä³â÷èíà.
Ñîëîì’ÿíèê çàíåïîêîºíî çàñîâàâñÿ íà òðîí³ é îáìàöàâ ãîëîâó ë³âîþ ðóêîþ.

79

– ßê, ïåâíî, ãàðíî ðîçóì³òè äâ³ ð³çí³ ìîâè, –
íàðåøò³ ç³òõíóâ â³í. – Ëþáà ìîÿ, çàïèòàé-íî
éîãî, ùî â³í ñêàæå, êîëè éîãî çàïðîòîðÿòü
äî â’ÿçíèö³ çà îáðàçó ïðàâèòåëÿ Ñìàðàãäîâîãî
ì³ñòà?
– ß âàñ íå îáðàæàâ! – îáóðåíî çàïðîòåñòóâàâ ñòðàõîïóä.
– Òèõî! Òèõî! – óðâàâ éîãî Ñîëîì’ÿíèê. – Çà÷åêàé, ïîêè Äæåëë³ ïåðåêëàäå òîá³, ùî ÿ ñêàçàâ.
Ñêàæè, íàâ³ùî íàì òîâìà÷, ÿêùî òè ïåðåáèâàòèìåø éîãî íà êîæíîìó ñëîâ³?
– Äîáðå, ÿ çà÷åêàþ, – ïîõìóðî ïîãîäèâñÿ
ñòðàõîïóä, òà êîëè â³í öå êàçàâ, ìàðìèçà éîãî
óñì³õàëàñÿ â³ä âóõà äî âóõà. – Þíà ëåä³, ïåðåêëàäàéòå, ùî ñêàçàâ Êîðîëü.
– Éîãî Âåëè÷í³ñòü çàïèòóþòü, ÷è âè íå çãîëîäí³ëè, – ñêàçàëà Äæåëë³.
– Î, àí³òðîõè! – â³äêàçàâ Äæåê óæå òðîõè
âåñåë³øå. – ß âçàãàë³ íå ìîæó ¿ñòè.
– Òè äèâè, çîâñ³ì ÿê ÿ, – çàóâàæèâ Ñîëîì’ÿíèê. – Òî ùî â³í ñêàçàâ, äîðîãà Äæåëë³?
– ³í çàïèòàâ, ÷è â³äîìî âàì, ùî îäíå ç
âàøèõ î÷åé íàìàëüîâàíî á³ëüøèì çà äðóãå, –
ïóñòîòëèâî ñêàçàëà ä³â÷èíà.
– Íå â³ðòå ¿é, Âàøà Âåëè÷íîñòå! – çàðåïåòóâàâ Äæåê.

80

– Òà ÿ é íå â³ðþ, – ñïîê³éíî ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê. Ïîò³ì â³í óâàæíî ïîäèâèâñÿ íà ä³â÷èíó é çàïèòàâ: – Òè âïåâíåíà, ùî ðîçó쳺ø ìîâó
áîðîäàí³â?
– Ö³ëêîì óïåâíåíà, Âàøà Âåëè÷íîñòå, – ñêàçàëà Äæåëë³ Äæåì, ùîñèëè ñòðèìóþ÷èñü, àáè íå
ðîçðåãîòàòèñÿ â ïðèñóòíîñò³ ìîíàðøî¿ îñîáè.
– Òîä³ ÷îìó ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ÿ òåæ ¿¿ ðîçóì³þ? – äîïèòóâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.
– Áî öå îäíà é òà ñàìà ìîâà! – ïîÿñíèëà ä³â÷èíà, âæå íå ñòðèìóþ÷è âåñåëîãî ñì³õó. – Íåâæå
Âàø³é Âåëè÷íîñò³ íå â³äîìî, ùî ìîâà äëÿ âñ³º¿
Êðà¿íè Îç îäíà?
– Òî öå ïðàâäà? – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê, â³ä÷óâàþ÷è ïîëåãøó ï³ñëÿ öèõ ñë³â. – Î, òîä³ ÿ ç
ëåãê³ñòþ ïåðåêëàäàòèìó ñâî¿ ñëîâà ñàì!
– Âàøà Âåëè÷íîñòå, öå ÿ â óñüîìó âèíåí, –
ñêàçàâ Äæåê, ïî÷óâàþ÷èñü ïîâíèì éîëîïîì. –
ß ïîäóìàâ, ùî ÿê ìè æèâåìî â ð³çíèõ êðà¿íàõ,
òî é ìîâè ó íàñ òåæ ìàþòü áóòè ð³çí³.
– Íåõàé öå ñòàíå òîá³ äîáðèì óðîêîì íà
ìàéáóòíº, ùîá òè á³ëüøå í³êîëè é í³÷îãî íå
äóìàâ, – ïîêàðòàâ éîãî Ñîëîì’ÿíèê. – ßêùî íå
â쳺ø ìèñëèòè ðîçóìíî, òî ìîâ÷è é í³ ïàðè ç
óñò, ÿê ñïðàâæí³é ñòðàõîïóä. Òèì á³ëüøå, ùî òè
³ º ñòðàõîïóä.

81

– Òàê, Âàøà Âåëè÷íîñòå! – ïîãîäèâñÿ Ãàðáóçîâà Ãîëîâà.
– Ìåí³ çäàºòüñÿ, – â³â äàë³ Ñîëîì’ÿíèê, ïîìàëó ëàã³äí³þ÷è, – ùî íå âàðòî áóëî ïåðåâîäèòè
ñò³ëüêè äîáðà çàðàäè òîãî, ùîá çìàéñòðóâàòè
òàêîãî í³ê÷åìó.
– Çàïåâíÿþ Âàøó Âåëè÷í³ñòü, ùî ÿ í³êîãî
íå ïðîñèâ ìåíå ñòâîðþâàòè, – â³äêàçàâ Äæåê.
– Çðåøòîþ, ÿê ³ ÿ! – äîáðîäóøíî ñêàçàâ Êîðîëü. – À ÿêùî âæå ìè òàê â³äð³çíÿºìîñÿ â³ä
çâè÷àéíèõ ëþäåé, òî ÷îìó á íàì íå ñòàòè äðóçÿìè?
– Ñåðäå÷íî ðàäèé òàê³é ïðîïîçèö³¿! – âèãóêíóâ Äæåê.
– Ùî?! Ó òåáå º ñåðöå? – çäèâóâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.
– ͳ. Öå îáðàçíå ïîð³âíÿííÿ, ÿ ñêàçàâ áè,
ô³ãóðà ìîâëåííÿ, – ïîÿñíèâ Äæåê.
– Ñëóõàé, íàéâäàë³øà òâîÿ ô³ãóðà – òà, ùî
ç äåðåâà, à ùî òè íå ìàºø ìîçêó, ùîá äóìàòè,
òî íàäàë³ ÿ ïîïðîñèâ áè òåáå íå äàâàòè âîëþ
ñâî¿é óÿâ³, – çàñòåð³ã Ñîëîì’ÿíèê.
– Çãîäà! – âèãóêíóâ Äæåê, õî÷à ãåòü í³÷îãî
ç³ ñêàçàíîãî íå çðîçóì³â.
Ïîò³ì Éîãî Âåëè÷í³ñòü â³äïóñòèâ Äæåëë³
Äæåì ³ çåëåíîáîðîäîãî îõîðîíöÿ, ³ êîëè ò³

82

ï³øëè, â³í óçÿâ ñâîãî íîâîãî äðóãà ï³ä ðóêó ³
ïîâ³â éîãî íà çàäí³é äâ³ð ç³ãðàòè ïàðò³þ â ìåòàííÿ ê³ëåöü.

8

ðîçä³ë

Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð
òà ¿¿ çàêîëîòíèö³

׳ï òàê áîÿâñÿ çàãóáèòè
ñâîãî ñòðàõîïóäà ³ Äðîâ’ÿíó Êîçëó,
ùî çäîëàâ ï³âäîðîãè äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà,
íàâ³òü íå çóïèíÿþ÷èñü ïåðåïî÷èòè.
À ïîò³ì éîìó ñòàâ äîøêóëÿòè ãîëîä, àëå âñ³
éîãî ñóõàð³ òà ñèð, ÿê³ â³í óçÿâ ³ç ñîáîþ â äîðîãó, áóëè äàâíî âæå ç’¿äåí³.
Õëîïåöü ³øîâ äîðîãîþ ³ äóìàâ, ùî éîìó ðîáèòè, àæ òóò éîìó òðàïèëàñÿ ä³â÷èíà, ùî ñèä³ëà
íà óçá³÷÷³. Àëå íàéá³ëüøå ׳ïà âðàçèëà íå ä³â÷èíà, à ¿¿ âáðàííÿ. ͳ÷îãî êðàùîãî çà íüîãî
â³í ³ùå íå áà÷èâ: ä³â÷èíà áóëà îäÿãíåíà â øîâêîâó æèëåòêó ñìàðàãäîâî-çåëåíîãî êîëüîðó òà
÷îòèðèêîë³ðíó ñï³äíèöþ, ùî áóëà ñïåðåäó áëàêèòíà, çë³âà æîâòà, ççàäó ÷åðâîíà, à ïðàâîðó÷
ô³àëêîâà. Ñïåðåäó æèëåòêà áóëà çàñò³áíóòà íà
÷îòèðè ´óäçèêè: âåðõí³é – çåëåíèé, äðóãèé –
æîâòèé, òðåò³é – ÷åðâîíèé ³ îñòàíí³é – ô³àëêîâèé.
ßñêðàâ³ áàðâè âáèðàëè â ñåáå î÷³, òîæ ÷è
âàðòî ãóäèòè ׳ïà çà òå, ùî ñïåðøó éîãî ïîãëÿä
ÿêóñü õâèëüêó áëóêàâ ïî ä³âî÷îìó âáðàíí³, ³
âæå ò³ëüêè ï³ñëÿ öüîãî õëîïåöü ïîãëÿíóâ íà

86

îáëè÷÷ÿ íåçíàéîìêè. À ä³â÷èñüêî í³âðîêó, ïîäóìàâ â³í. ªäèíå, ùî ïñóâàëî ä³â÷èíó, – öå âèðàç ÿêîãîñü íåâäîâîëåííÿ íà îáëè÷÷³, ç äîì³øêîþ ÷è òî çíåâàãè, ÷è òî çóõâàëîñò³.
׳ï ðîçäèâëÿâñÿ ä³â÷èíó, à ä³â÷èíà òèì ÷àñîì ðîçäèâëÿëàñÿ éîãî. Á³ëÿ íå¿ ñòîÿâ êîøèê
äëÿ ¿æ³, â îäí³é ðóö³ âîíà òðèìàëà ñìà÷íþùèé
áóòåðáðîä, ó äðóã³é – êðóòî çâàðåíå ÿéöå é íàìèíàëà ¿õ ³ç òàêîþ íàñîëîäîþ, ùî íàâ³òü ïðîáóäèëà â ׳ïîâ³ ñèìïàò³þ äî ñåáå.
Õëîïåöü óæå õîò³â áóâ ïîïðîñèòè, ùîá âîíà ïîä³ëèëàñÿ ç íèì îá³äîì, êîëè òà íåñïîä³âàíî çâåëàñÿ íà íîãè é ñòàëà îáòðóøóâàòè êðèõòè ç³ ñï³äíèö³.
– Òðèìàé! – ïðîìîâèëà ä³â÷èíà, ïðîñòÿãàþ÷è éîìó êîøèêà. – Ìåí³ ÷àñ ³òè. Òè íåñòèìåø
ìîãî êîøèêà, à ÿêùî õî÷åø ¿ñòè, òî ïîøóêàé ó
íüîìó ùîñü ïåðåêóñèòè.
׳ïà íå òðåáà áóëî ïðîñèòè äâ³÷³, ³ ÿêèéñü
÷àñ â³í ìîâ÷êè éøîâ çà ä³â÷èíîþ, ùîñü ñîá³ æóþ÷è é í³ ïðî ùî ¿¿ íå çàïèòóþ÷è. Âîíà øâèäêî
êðîêóâàëà ïåðåä õëîïöåì, ³ â³ä íå¿ â³ÿëî òàêîþ
ð³øó÷³ñòþ ³ ïîâàæí³ñòþ, ùî õëîïåöü ïîäóìàâ:
íå ³íàêøå ÿê ÿêàñü ïîâàæíà ïòèöÿ.
Êîëè ׳ï íàðåøò³ âòàìóâàâ ãîëîä, â³í íàçäîãíàâ ä³â÷èíó ³ ñïðîáóâàâ ³òè â íîãó ç ¿¿ øâèä-

87

êèìè êðîêàìè, òà âèÿâèëîñÿ, ùî öå äóæå âàæêî: ä³â÷èíà áóëà íàáàãàòî âèùà çà ׳ïà ³, ñõîæå,
äóæå êóäèñü ïîñï³øàëà.
– Äóæå äÿêóþ òîá³ çà áóòåðáðîäè, – ïîäÿêóâàâ ׳ï, ³äó÷è ïîðÿä ³ç íåþ. – Ìîæíà ïîö³êàâèòèñü, ÿê òåáå çâàòè?
– Ìåíå çâàòè Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð, – êîðîòêî â³äïîâ³ëà ä³â÷èíà.
– Îãî! – çäèâóâàâñÿ õëîïåöü. – À ÷èì æå òè
êîìàíäóºø?
– Ó íàñ òóò â³éíà, ³ ÿ êîìàíäóþ ³éñüêîì Íåïîêîðè, – â³äïîâ³ëà Ïîëêîâîäèöÿ, ìîæå, çàíàäòî ð³çêî, ùî áóëî ö³ëêîì íåâèïðàâäàíî ç ¿¿ áîêó.
– Îãî! – çíîâó çäèâóâàâñÿ ׳ï. – ß é íå çíàâ,
ùî òóò â³éíà.
– À çâ³äêè á òîá³ ïðî öå çíàòè, – â³äð³çàëà
ä³â÷èíà, – êîëè ìè òðèìàºìî öå â òàºìíèö³? Äî
òîãî æ, íàøå â³éñüêî ñêëàäàºòüñÿ ³ç ñàìèõ ä³â÷àò, – äîäàëà âîíà íå áåç ãîðäîñò³, – òîæ ïðîñòî
÷óäåñíî, ùî äîñ³ í³õòî íå çíຠïðî íàøó çìîâó.
– À é ñïðàâä³, – ïîãîäèâñÿ ׳ï. – ² äå æ òâîº
â³éñüêî?
– Äåñü çà ìèëþ çâ³äñè, – â³äïîâ³ëà Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð. – Ùîéíî ÿ êèíóëà çàêëèê,
ÿê íà íüîãî ïî÷àëè ïðèáóâàòè ä³â÷àòà ç óñ³º¿
Êðà¿íè Îç. À ñüîãîäí³ ìè âèðóøàºìî â ïîõ³ä

88

íà Éîãî Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèêà ³ ïîçáàâèìî
éîãî òðîíó. ß ïðèáóâàþ äî ³éñüêà Íåïîêîðè, ³
ìè â³äðàçó æ âèðóøàºìî íà Ñìàðàãäîâå ì³ñòî.
– Îöå-òî òàê, – ìîâèâ ׳ï, ãëèáîêî âäèõàþ÷è ïîâ³òðÿ, – äèâà òà é ãîä³! À ÷îìó, äîçâîëü
ñïèòàòè, âè âèð³øèëè ïîçáàâèòè âëàäè Éîãî
Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèêà?
– Ïî-ïåðøå, ÷îëîâ³êè âæå é òàê äîâãåíüêî
ïðàâëÿòü Ñìàðàãäîâèì ì³ñòîì, – ñòàëà ïîÿñíþâàòè ä³â÷èíà. – Ïî-äðóãå, ó íüîìó ïîâíî âñ³ëÿêîãî êàì³ííÿ, êîòðå çíà÷íî êðàùå âèãëÿäàëî
á ó êàáëó÷êàõ, áðàñëåòàõ ³ íàìèñòàõ. À ïî-òðåòº, ó ñêàðáîí³ Êîðîëÿ ÷èìàëî ãðîøåé, ¿õ âèñòà÷èòü, àáè êîæíà ä³â÷èíà ìîãëà ñïðàâèòè ñîá³
äþæèíó íîâèõ ñóêîíü. Îñü ìè é õî÷åìî ïðèáðàòè öå ì³ñòî äî ðóê ³ çàïðîâàäèòè â íüîìó
ñâî¿ ïîðÿäêè.
Ó ãîëîñ³ Æèíæóð áóëî ñò³ëüêè åíåð㳿 òà ð³øó÷îñò³, ùî íå çàëèøàëîñÿ íàéìåíøèõ ñóìí³â³â: âîíà í³òðîõè íå æàðòóâàëà!
– Àëå â³éíà – öå ïîãàíî, – ñêàçàâ ׳ï, òðîõè
ïîäóìàâøè.
– Íàøà â³éíà áóäå ñàìå çàäîâîëåííÿ, – áàäüîðî çàïåâíèëà éîãî Æèíæóð.
– Ó âàñ áóäå áàãàòî æåðòâ! – íå âãàâàâ ׳ï, ³
â ãîëîñ³ éîãî çàáðèí³ëè íîòêè ñòðàõó.

89

– Öüîãî ìîæåø íå áîÿòèñÿ, – çàñïîêî¿ëà éîãî Æèíæóð. – Òàæ ÿêèé ÷îëîâ³ê âñòî¿òü ïåðåä
ä³â÷èíîþ ÷è ï³ä³éìå íà íå¿ ðóêó? À â íàøîìó
³éñüêó ñàì³ êðàñóí³.
׳ï ðîçñì³ÿâñÿ.
– Ìîæå, òè é ìàºø ñëóøí³ñòü, – ñêàçàâ õëîïåöü, – àëå áðàìó ñòåðåæå Âîðîòàð, ³ â³í â³ðíèé
ñâîºìó ïîâåëèòåëþ. Òà é Êîðîë³âñüêå â³éñüêî
íå â³ääàñòü òàê ëåãêî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.
– Òå â³éñüêî íåì³÷íå é ñòàðå, – çíåâàæëèâî
îçâàëàñÿ Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð. – Óñÿ ñèëà òîãî â³éñüêà ï³øëà íà âèðîùóâàííÿ áîðîäè, à
éîãî ëèõà äðóæèíà â³÷íî âèðèâຠç êîð³ííÿì
ïîëîâèíó ò³º¿ áîðîäè. Êîëè ïðàâèòåëåì Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà áóâ Îç, çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü áóâ äóæå ãàðíèì Êîðîë³âñüêèì â³éñüêîì, áî ëþäè áîÿëèñÿ Îçà. À îò Ñîëîì’ÿíèêà
íå áî¿òüñÿ í³õòî, ³ â³éñüêî éîãî â ðàç³ â³éíè
òàêîæ í³÷îãî íå âàðòå.
Îòàê ïîãîâîðèâøè, âîíè ï³øëè äàë³ ìîâ÷êè, ³ íåâäîâç³ äîáðàëèñÿ äî ÷èìàëåíüêî¿ ë³ñîâî¿
ãàëÿâèíè, äå ç³áðàëîñÿ ð³âíî ÷îòèðè ñîòí³ ä³â÷àò. Âîíè áåçòóðáîòíî ñì³ÿëèñÿ ³ ðîçìîâëÿëè
âñ³ âîäíî÷àñ, íåìîâáè âîíè ç³áðàëèñÿ íå íà â³éíó, íå øòóðìóâàòè Ñìàðàãäîâå ì³ñòî, à ïðîñòî
âèéøëè íà ï³êí³ê.

90

Óñ³ ä³â÷àòà áóëè ïîä³ëåí³ íà ÷îòèðè çàãîíè,
³ ׳ï çàóâàæèâ, ùî íà âñ³õ áóëî òàêå ñàì³ñ³íüêå âáðàííÿ, ÿê íà Ïîëêîâîäèö³ Æèíæóð.
Ò³ëüêè ä³â÷àòà ç Êðà¿íè æóâàñòèê³â ñïåðåäó
äî ñï³äíèö³ ïî÷³ïëÿëè áëàêèòí³ ñòð³÷êè, ò³,
ùî áóëè ç Êðà¿íè êîâòóíö³â, – ÷åðâîí³, ó ä³â÷àò-ìîðãàéëèê³â ñï³äíèö³ áóëè ïðèêðàøåí³
æîâòåíüêèìè ñòð³÷êàìè, à ä³â÷àòà ç Êðàþ áîðîäàí³â ìàëè ô³àëêîâ³ ñòð³÷êè. Óñ³ âîíè áóëè
âáðàí³ â çåëåí³ æèëåòêè, ùî, ìàáóòü, ìàëî
îçíà÷àòè Ñìàðàãäîâå ì³ñòî, ÿêå âîíè çáèðàëèñÿ ïåðåìîãòè, à çà êîëüîðîì âåðõíüîãî
´óäçèêà ìîæíà áóëî áåçïîìèëêîâî âèçíà÷èòè, õòî ç ÿêî¿ êðà¿íè ïðèáóâ. Öÿ ôîðìà é ñàìà
ïî ñîá³ áóëà ÿñêðàâà é ãàðíà, à êîëè öèìè áàðâàìè ìàéîð³ëà ö³ëà ãàëÿâèíà, âèäîâèùå áóëî
âçàãàë³ íåïîâòîðíå.
׳ïîâ³ çäàëîñÿ, ùî ³éñüêî Íåïîêîðè ãåòü
áåççáðîéíå, àëå òóò â³í ïîìèëÿâñÿ. Âîëîññÿ
â êîæíî¿ ä³â÷èíè áóëî ç³áðàíî íà ïîòèëèö³ â
òóãèé âóçîë, ³ îò ó öèõ âóçëàõ áëèùàëè ïî äâ³
ñïèö³ äëÿ ïëåòåííÿ.
Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð âèäåðëàñÿ íà ïåíüîê
³ çâåðíóëàñÿ ç ïðîìîâîþ äî ñâîãî â³éñüêà:
– Ïðèÿòåëüêè! Ñï³âãðîìàäÿíêè! ijâ÷àòà! –
ðîçïî÷àëà âîíà. – Ç õâèëèíè íà õâèëèíó ìè

91

ðîçïî÷íåìî ïîâñòàííÿ ïðîòè ÷îëîâ³ê³â Êðà¿íè Îç! Íàøà ìåòà – ï³äêîðèòè Ñìàðàãäîâå ì³ñòî ³ ñêèíóòè ç òðîíó Êîðîëÿ Ñîëîì’ÿíèêà, çàâîëîä³òè ì³ð³àäàìè êîøòîâíîãî êàì³ííÿ òà
êîðîë³âñüêîþ ñêàðáíèöåþ, à ùå – ïåðåìîãòè
íàøèõ òåïåð³øí³õ óòèñêóâà÷³â!
– Óðà! – çàêðè÷àëè ò³, õòî ¿¿ ïî÷óâ. Òà á³ëüøà ÷àñòèíà ³éñüêà Íåïîêîðè, ÿê çäàëîñÿ ׳ïîâ³, òàê áóëà ïåðåéíÿòà ñâî¿ìè áàëà÷êàìè, ùî
âçàãàë³ íå çâåðòàëà óâàãè íà ñëîâà Ïîëêîâîäèö³.
Îñü ïðîëóíàëà êîìàíäà ðóøàòè, ä³â÷àòà
âèøèêóâàëèñÿ â ÷îòèðè çãðàéêè, ÷è òî ïàê,
çàãîíè, ³ ð³øó÷èì êðîêîì ïîäàëèñÿ äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. Õëîïåöü ïîïëåíòàâñÿ çà íèìè,
íåñó÷è äåê³ëüêà êîøèê³â, çãîðòê³â ³ ïàêóíê³â,
ùî ¿õ äîâ³ðèëè éîìó äåêîòð³ ó÷àñíèö³ ³éñüêà
Íåïîêîðè. Äóæå øâèäêî âîíè ä³éøëè äî çåëåíèõ ãðàí³òíèõ ñò³í Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà é çóïèíèëèñÿ ïåðåä âõ³äíîþ áðàìîþ.
Âîðîòàð â³äðàçó æ âèéøîâ ³ç áðàìè. Âèãëÿä
ó íüîãî áóâ òàêèé çäèâîâàíèé, í³áè òî íå
â³éñüêî ïðèáóëî äî ì³ñòà, à ìàíäð³âíèé öèðê.
Íà çîëîòîìó íàøèéíîìó ëàíöþæêó â³äêðèòî
âèñ³ëà â’ÿçêà êëþ÷³â, â³í áåçòóðáîòíî òðèìàâ
ðóêè â êèøåíÿõ, ³, ñõîæå, éîìó â ãîëîâ³ íàâ³òü
íå áóëî, ùî Ñìàðàãäîâîìó ì³ñòó ìîæóòü çàãðî-

92

æóâàòè çàêîëîòíèö³. Ïîáà÷èâøè ä³â÷àò, Âîðîòàð ðàäî ïðîìîâèâ:
– Äîáðîãî ðàíêó, ìî¿ äîðîãåíüê³! ×èì ìîæó
äîïîìîãòè?
– Íåãàéíî æ çäàâàéñÿ! – íàêàçàëà éîìó Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð, ñòóïàþ÷è êðîê äî íüîãî ³
íàñóïèâøèñü òàê ãð³çíî, ÿê ò³ëüêè áóëî çäàòíå
¿¿ âðîäëèâå ëè÷êî.
– Çäàâàéñÿ!? – ïîâòîðèâ îøåëåøåíèé ÷îëîâ’ÿãà. – ͳ, òàê íå ìîæíà. Öå ïðîòè çàêîíó! Íå
ïåðøèé ð³ê æèâó íà ñâ³ò³, à òàêîãî ùå íå áà÷èâ!
– À ÿ êàæó: çäàâàéñÿ! – ëþòî ãàðêíóëà Æèíæóð. – Öå – áóíò!
– À íà âèãëÿä ³ íå ñêàæåø, – ìîâèâ Âîðîòàð,
ïîãëÿäàþ÷è òî íà îäíó ä³â÷èíó, òî íà äðóãó.
– Àëå öå òàê! – çàêðè÷àëà Æèíæóð, íåòåðïëÿ÷å òóïàþ÷è í³æêîþ. – ² ìè çáèðàºìîñÿ ï³äêîðèòè Ñìàðàãäîâå ì³ñòî!
– Íåáî âñåìîãóòíº! – âèãóêíóâ çäèâîâàíèé
ïðèáðàìíèé Âîðîòàð. – ßêà í³ñåí³òíèöÿ! Ëþáåñåíüê³ ä³â÷àòà, âåðòàëèñÿ á âè äî ñâî¿õ ìàì,
äî¿ëè á êîð³â òà âèï³êàëè õë³á. Âè ùî, íå çíàºòå,
ùî âîþâàòè ì³ñòî – ñïðàâà íåáåçïå÷íà?
– À ìè íå áî¿ìîñÿ! – ïðàâèëà ñâ Ïîëêîâîäèöÿ, ³ âèãëÿä ó íå¿ áóâ òàêèé ð³øó÷èé, ùî
Âîðîòàðåâ³ ñòàëî òðîõè í³ÿêîâî.

93

² â³í ïîäçâîíèâ ó äçâîíèê, âèêëèêàþ÷è çåëåíîáîðîäîãî îõîðîíöÿ, à âæå çà ìèòü øêîäóâàâ, ùî çðîáèâ öå. Áî éîãî îäðàçó æ îáñòóïèëà
þðìà ä³â÷àò, êîòð³ ïîâèéìàëè ç âóçë³â íà ïîòèëèö³ ñïèö³ é íàö³ëèëè ¿õ â îáëè÷÷ÿ Âîðîòàðåâ³ íåáåçïå÷íî áëèçüêî äî ïóõêèõ ù³ê òà
î÷åé, ùî ÷àñòî-÷àñòî êë³ïàëè â³ä ñòðàõó.
Á³äíèé ÷îëîâ’ÿãà êðè÷àâ, áëàãàþ÷è ïîùàäè,
³ íå ÷èíèâ í³ÿêîãî îïîðó, êîëè Æèíæóð çí³ìàëà â íüîãî ç øè¿ â’ÿçêó êëþ÷³â.
²ç Ïîëêîâîäèöåþ íà ÷îë³ Â³éñüêî êèíóëîñÿ
äî áðàìè, àëå òàì éîãî ïåðåñòð³ëà Êîðîë³âñüêà
Ãâàðä³ÿ Îçà – ÷àñîì ùå òàê íàçèâàëè çåëåíîáîðîäîãî îõîðîíöÿ.
– Ñò³é! – çàêðè÷àâ îõîðîíåöü ³ ïðèö³ëèâñÿ
ïðîñòî â îáëè÷÷ÿ ä³â÷èíè-âàòàæêà.
Äåê³ëüêà ä³â÷àò çàâåðåùàëè é êèíóëèñÿ ãåòü,
àëå Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð íàâ³òü íå âîðóõíóëàñÿ, à ëèøå ç äîêîðîì ñêàçàëà:
– Àãà, îí ÿê? Íåâæå âè âèñòðåëèòå â íåùàñíó, áåçïîðàäíó ä³â÷èíó?!
– ͳ, – â³äêàçàâ îõîðîíåöü, – ìîÿ ðóøíèöÿ
íå çàðÿäæåíà.
– Íå çàðÿäæåíà?!
– Íå çàðÿäæåíà, áî, çíàºòå, âñÿêå áóâàº. ² ÿ
âæå íå ïàì’ÿòàþ, äå ñõîâàâ ïîðîõ ³ êóë³ äî íå¿.

94

Óò³ì, ÿêùî âè òðîõè çà÷åêàºòå, ÿ ñïðîáóþ ¿õ
ðîçøóêàòè.
– Íå õâèëþéòåñÿ, – âåñåëî ðîçñì³ÿëàñÿ Æèíæóð, òîä³ îáåðíóëàñÿ äî ñâîãî â³éñüêà òà ïðîêðè÷àëà:
– ijâ÷àòà, ðóøíèöÿ íå çàðÿäæåíà!
– Óðà! – çàâåðåùàëè ïîâñòàíêè, ï³äáàäüîðåí³ ãàðíîþ íîâèíîþ, ³ çíîâ ïîñóíóëè íà îõîðîíöÿ òàêîþ ò³ñíîþ þðìîþ, ùî ïðîñòî äèâíî,
ÿê âîíè íå ñêîëîëè îäíà îäíó ñâî¿ìè ñïèöÿìè.
Àëå Êîðîë³âñüêà Ãâàðä³ÿ Îçà íàäòî áîÿëàñÿ
æ³íîöòâà, ùîá âèñòîÿòè ïåðåä òàêîþ íåñòðèìíîþ íàâàëîþ.
Çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü êðóòíóâñÿ íà
ï’ÿòàõ, ïðîøìèãíóâ ó áðàìó é ùîñèëè ïîá³ã
äî êîðîë³âñüêîãî ïàëàöó.
À Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð òà ¿¿ þðìà áåçïåðåøêîäíî çàïîëîíèëè íåçàõèùåíå Ñìàðàãäîâå ì³ñòî.
Îñü òàê, íå ïðîëèâøè æîäíî¿ êðàïë³ êðîâ³,
³éñüêî Íåïîêîðè çàâîëîä³ëî ì³ñòîì ³ ñòàëî ³éñüêîì Çàâîéîâíèöü!

9

ðîçä³ë

Ñîëîì’ÿíèê
çàìèñëþº âòå÷ó

׳ï íåïîì³òíî çàëèøèâ ä³â÷àò ³ ñîá³
ïîñï³øèâ çà çåëåíîáîðîäèì îõîðîíöåì.
³éñüêî Çàâîéîâíèöü ïîâ³ëüíî ðîçò³êàëîñÿ
ì³ñòîì, áî ä³â÷àòà ðàç çà ðàçîì çóïèíÿëèñÿ, âèêîëóïóþ÷è ñïèöÿìè ñìàðàãäè ç³ ñò³í áóäèíê³â
³ òðîòóàð³â.
Êîëè ׳ï òà îõîðîíåöü îïèíèëèñÿ â ïàëàö³,
òàì ³ùå íå çíàëè ïðî çàâîþâàííÿ Ñìàðàãäîâîãî
ì³ñòà.
Ñîëîì’ÿíèê ³ Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà ñàìå
ãðàëè â ê³ëüöÿ íà çàäíüîìó äâîð³, êîëè íåñïîä³âàíî ç’ÿâèëàñÿ Êîðîë³âñüêà Ãâàðä³ÿ Îçà. Îõîðîíåöü âëåò³â äî äâîðó áåççáðîéíèé, ïðîñòîâîëîñèé, íà éîãî ôîðìó øêîäà áóëî äèâèòèñÿ,
à êîëè â³í á³ã, òî çà íèì ³ùå íà ö³ëèé ìåòð
ëîïîò³ëà çåëåíà áîðîäà.
– Çàïèøè îäíå î÷êî íà ì³é ðàõóíîê, – õîëîäíîêðîâíî ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê ñòðàõîïóäîâ³.
À ò³ëüêè òîä³ îáåðíóâñÿ äî îõîðîíöÿ: – Ùî ñòàëîñÿ, ÷îëîâ³÷å?
– Î, Âàøà Âåëè÷íîñòå!.. Âàøà Âåëè÷íîñòå!..
̳ñòî... çàâîéîâàíå! – çàäèõàþ÷èñü ïðîìîâèâ
òîé.

98

– Îò òîá³ é ìàºø! – îçâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. –
Çðîáè òàêó ëàñêó, ï³äè ïîçàìèêàé íà çàñóâè âñ³
äâåð³ é â³êíà ïàëàöó, à ÿ ïîêè ùî ïîêàæó Äæåêîâ³, ÿê ïðàâèëüíî ìåòàòè ê³ëüöÿ.
Îõîðîíåöü êèíóâñÿ âèêîíóâàòè íàêàç, à
׳ï, êîòðèé õîäèâ çà íèì ÿê ò³íü, çàëèøèâñÿ
ó äâîð³ é ñòàâ ³ç ö³êàâ³ñòþ ñïîñòåð³ãàòè çà Ñîëîì’ÿíèêîì.
Éîãî Âåëè÷í³ñòü ³ äàë³ ñïîê³éí³ñ³íüêî ìåòàëè ê³ëüöÿ, íåìîâ öå íå éîãî òðîíîâ³ çàãðîæóâàëà íåáåçïåêà, àëå ñòðàõîïóä, ïîáà÷èâøè ׳ïà,
øâèäåíüêî ïîøêàíäèáàâ íà ñâî¿õ äåðåâ’ÿíèõ
íîãàõ äî õëîïöÿ.
– Äîáðîãî äíÿ, øëÿõåòíèé áàòå÷êó! – ðàä³ñíî çàêðè÷àâ â³í. – ßêèé ÿ ðàäèé, ùî òè òóò. Òà
êàïîñíà Äðîâ’ÿíà Êîçëà çàíåñëà ìåíå àæ ñþäè.
– ß òàê ³ çíàâ, – â³äêàçàâ ׳ï. – Íàïåâíå, òè
âåñü ïîáèâñÿ, á³äîëàõà, æèâîãî ì³ñöÿ íà ñîá³ íå
ìàºø, òàê?..
– Òà í³, ìè äîáðå äîáðàëèñÿ, – çàñïîêî¿â
éîãî Äæåê, – à Éîãî Âåëè÷í³ñòü äóæå ëþá’ÿçíî
ìåíå ïðèéíÿëè.
Òóò ïîâåðíóâñÿ çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü,
³ Ñîëîì’ÿíèê çàïèòàâ:
– Òî õòî, òè êàæåø, ìåíå çàâîþâàâ?
– Ïîë÷èùå ä³â÷èñüîê, ïîíàçáèðàíå ç óñ³õ

99

÷îòèðüîõ ê³íö³â Êðà¿íè Îç, – â³äïîâ³â îõîðîíåöü, ³ùå äîñ³ áë³äèé â³ä ñòðàõó.
– ² äå æ áóëî ìîº íåïîõèòíå â³éñüêî? – äîïèòóâàëèñÿ Éîãî Âåëè÷í³ñòü, ñóâîðî äèâëÿ÷èñü
íà îõîðîíöÿ.
– Âàøà Íåïîõèòíà Ãâàðä³ÿ êèíóëàñÿ íàâòüîêè, – ÷åñíî ç³çíàâñÿ îõîðîíåöü, – áî íåìà òàêîãî ÷îëîâ³êà, ùî âñòîÿâ áè ïåðåä æàõëèâîþ
çáðîºþ öèõ çàâîéîâíèöü.
– Íó, äîáðå, – ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê, òðîõè ïîäóìàâøè. – ßêùî ÿ âòðà÷ó òðîí, òî âòðàòà íåâåëèêà, áî íåïðîñòà öå ñïðàâà – ïðàâèòè Ñìàðàãäîâèì ì³ñòîì. Òà é öÿ êîðîíà – ð³÷ íå ç ëåãêèõ, ó ìåíå â³ä íå¿ ãîëîâà áîëèòü. Ñïîä³âàþñÿ,
çàâîéîâíèö³ íå ÷åòâåðòóâàòèìóòü ìåíå ò³ëüêè
çà òå, ùî ìåí³ ïîùàñòèëî ñòàòè Êîðîëåì Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà?
– ß ÷óâ, ÿê âîíè ãîâîðèëè, – âòðóòèâñÿ
׳ï, – ùî çðîáëÿòü ³ç âàøî¿ îäåæ³ êèëèìîê äëÿ
í³ã, à âàøèì ÷åðåâîì ïîíàáèâàþòü äèâàíí³ ïîäóøêè.
– Ùî æ, òîä³ öå íå ³ãðàøêè, – ä³éøîâ âèñíîâêó Éîãî Âåëè÷í³ñòü, – ³ ìåí³ áóëî áè íåçëå
ïîäáàòè ïðî â³äñòóï ³ç öüîãî ì³ñöÿ.
– ² êóäè æ âè ïîäàñòåñÿ? – çàïèòàâ Äæåê –
Ãàðáóçîâà Ãîëîâà.

100

– Äî ìîãî äðóãà Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà, êîòðèé ïðàâèòü ìîðãàéëèêàìè ³ çâåòüñÿ ¿õí³ì ²ìïåðàòîðîì, – â³äêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Õòî-õòî, à
â³í íå äàñòü ìåíå ñêðèâäèòè.
Òóò ׳ï âèãëÿíóâ ó â³êíî.
– Çàâîéîâíèö³ îòî÷èëè ïàëàö, – ñêàçàâ õëîïåöü. – Ò³êàòè âæå ï³çíî. Âîíè ïðîñòî ðîç³ðâóòü
âàñ íà øìàòî÷êè.
Ñîëîì’ÿíèê ñêðóøíî ç³òõíóâ.
– Êîëè òîá³ çàãðîæóº íåáåçïåêà, – ïðîìîâèâ â³í, – í³êîëè íå òðåáà ãàðÿ÷êóâàòè, êðàùå
ïðîñòî ñ³ñòè ³ ïîäóìàòè. Òîæ äàðóéòå ìåí³, àëå
ñàìå öèì ÿ çàðàç ³ çàéìóñÿ.
– Àëå æ íàì òåæ áóäå íåïåðåëèâêè, – çàíåïîêî¿âñÿ ñòðàõîïóä. – ßêùî õòîñü ³ç öèõ ä³â÷èñüîê çíàºòüñÿ íà êóõîâàðñòâ³, ìåí³ òîä³ ê³íåöü!
– Íå ìåëè äóðíèöü! – êðèêíóâ íà íüîãî
Ñîëîì’ÿíèê. – Õàé ñîá³ çíàþòüñÿ, îäíàêîâî ¿ì
òåïåð íå äî êóõîâàðñòâà!
– Àëå òîä³ ìåí³ äîâåäåòüñÿ êàçíà-ñê³ëüêè
ñòèð÷àòè òóò ó ïîëîí³! – îáóðþâàâñÿ Äæåê. – À
ÿ øâèäêî ïñóþñÿ.
– Àãà. Òî ç òîáîþ íåìຠïðî ùî ãîâîðèòè, –
â³äêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Óñå íàáàãàòî ñåðéîçí³øå, í³æ ÿ ï³äîçðþâàâ.

101

– Òè æèòèìåø áàãàòî ðîê³â, – ïîõìóðî
îçâàâñÿ ñòðàõîïóä, – à ìîº æèòòÿ íåçð³âíÿííî
êîðîòøå. Òîæ ÿ õî÷ó ñïîâíà ñêîðèñòàòèñÿ
ê³ëüêîìà äíÿìè, ÿê³ ìåí³ ùå çàëèøàþòüñÿ.
– Íó, íó, íå õâèëþéñÿ, – ñïðîáóâàâ çàñïîêî¿òè éîãî Ñîëîì’ÿíèê. – ßêùî òè ïîìîâ÷èø
³ äàñè ìåí³ ñïîê³éíî âñå îáäóìàòè, ìîæå, ÿ ³
ïðèäóìàþ, ÿê íàì óñ³ì ïîðÿòóâàòèñÿ.
Òóò óñ³ ïîçàìîâêàëè ³ ñòàëè òåðïëÿ÷å ÷åêàòè, à Ñîëîì’ÿíèê â³ä³éøîâ ó êóò, ïîâåðíóâñÿ
äî ñò³íè îáëè÷÷ÿì ³ ñòîÿâ òàê äîáðèõ ï’ÿòü
õâèëèí.
Êîëè ÷àñ ðîçäóì³â çàê³í÷èâñÿ, â³í ïîâåðíóâñÿ äî ïðèñóòí³õ, ³ éîãî íàìàëüîâàíå îáëè÷÷ÿ
âæå áóëî âåñåë³øå.
– Äå òâîÿ Äðîâ’ÿíà Êîçëà, íà ÿê³é òè ïðèñêàêàâ? – ïîö³êàâèâñÿ â³í ó ñòðàõîïóäà.
– ß ñêàçàâ âàøîìó îõîðîíöåâ³, ùî ¿¿ òðåáà
áåðåãòè ÿê ç³íèöþ îêà, ³ â³í çàìêíóâ ¿¿ â êîðîë³âñüê³é ñêàðáíèö³, – â³äïîâ³â Äæåê.
– Âàøà Âåëè÷íîñòå, òî áóëî ºäèíå ì³ñöå, äå
ÿ ì³ã ¿¿ çàìêíóòè, – ïðî âñÿê âèïàäîê ïî÷àâ âèïðàâäîâóâàòèñÿ îõîðîíåöü.
– ß ðàäèé ÷óòè, ùî çâ³ðèíà â áåçïåö³, – ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê. – Âîíà íå ãîëîäíà?
– Î í³, ÿ äàâ ¿é ö³ëó ì³ðêó òèðñè.

102

– Ìîëîäåöü! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê. – Íåãàéíî ïðèâåäè ñþäè öþ øêàïó.
Îõîðîíåöü ïîá³ã âèêîíóâàòè íàêàç, ³ íåâäîâç³ áðóê³âêîþ êîðîë³âñüêîãî äâîðó çàöîêîò³ëè äåðåâ’ÿí³ íîãè ñòðèáóõè.
Ñîëîì’ÿíèê îáâ³â Äðîâ’ÿíó Êîçëó ïðèñê³ïëèâèì ïîãëÿäîì.
– ßêàñü âîíà êîñòðóáàòà! – çàóâàæèâ â³í,
íà ìèòü â³äðèâàþ÷èñü â³ä ñâî¿õ äóìîê. – Àëå æ
á³ãàòè, ãàäàþ, âîíà â쳺?
– Â쳺, Âàøà Âåëè÷íîñòå, – çàïåâíèâ éîãî
׳ï, íå çâîäÿ÷è ç Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè çàõîïëåíîãî
ïîãëÿäó.
– Îòæå, ñëóõàéòå. Ìè âñ³ ñ³äàºìî íà íå¿, ïðîðèâàºìîñÿ êð³çü îòî÷åííÿ ³ ñêà÷åìî äî ìîãî
äðóãà Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà, – çàÿâèâ Ñîëîì’ÿíèê.
– Êîçëà íå âèòðèìຠ÷îòèðüîõ âåðøíèê³â! – ñòàâ îïèðàòèñÿ ׳ï.
– ×îòèðüîõ – í³, à òðüîõ ïîíåñå, – ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê. – À òóò ìè çàëèøèìî Àð’ºðãàðä
Êîðîë³âñüêî¿ Ãâàð䳿. ϳñëÿ òîãî ÿê âîíà â³äñòóïèëà, íàâ³òü íå íàìàãàþ÷èñü ÷èíèòè îï³ð, ÿ
ùîñü íå äóæå â³ðþ â ñèëó Êîðîë³âñüêî¿ Ãâàð䳿.
– Çàòå ó íå¿ øâèäê³ íîãè, – âèøê³ðèâñÿ íà
âñ³ êóòí³ ×³ï.

103

– ß ÷åêàâ öüîãî óäàðó, – ïîõìóðî ìîâèâ
îõîðîíåöü. – Àëå ÿ éîãî ïåðåæèâó. ß â³äð³æó
ñâîþ óëþáëåíó çåëåíó áîðîäó ³ çì³íþ çîâí³øí³ñòü. Òà é, çðåøòîþ, ïåðåñòð³òè öèõ ëþòèõ ä³â÷èñüîê íå íàáàãàòî ñòðàøí³øå, í³æ ïîñêàêàòè
íà äèê³é, íåïðèáîðêàí³é øêàï³!
– Ìàáóòü, òâîÿ ïðàâäà, – çàóâàæèëè Éîãî Âåëè÷í³ñòü. – Àëå ÿ íå ñîëäàò ³ íå îõîðîíåöü, ³ ÿ
ïðîñòî îáîæíþþ íåáåçïåêè. À òåïåð, ì³é õëîï÷å, ñ³äàé ïåðøèì íà öþ Êîçëó. ² ïîñóíüñÿ, áóäü
ëàñêà, áëèæ÷å äî øè¿.
׳ï õóòåíüêî âñ³âñÿ íà Êîçëó, çà íèì, ³ç äîïîìîãîþ îõîðîíöÿ òà Ñîëîì’ÿíèêà, ïðèìîñòèâñÿ ñòðàõîïóä. ̳ñöÿ æ äëÿ Ñîëîì’ÿíèêà çàëèøàëîñÿ òàê ìàëî, ùî â³í îäðàçó ãåïíóâñÿ á
íà çåìëþ, ùîéíî Êîçëà ðóøèëà áè ç ì³ñöÿ.
– Ñõîäè-íî é ïðèíåñè ìîòóçêó äëÿ á³ëèçíè, – íàêàçàâ Êîðîëü îõîðîíöåâ³, – òà çâ’ÿæè
íàñ ðàçîì. ßêùî âæå ïàäàòè, òî âñ³ì.
Ïîêè îõîðîíåöü øóêàâ ìîòóçêó, Éîãî Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèê â³â äàë³:
– Òóò íå çàéâå áóòè îáåðåæíèìè, áî æ ìîº
æèòòÿ â íåáåçïåö³.
– Ìåíå öå òàêîæ ñòîñóºòüñÿ, – îçâàâñÿ Äæåê.
– ² òàê, ³ í³, – çàïåðå÷èâ éîìó Ñîëîì’ÿíèê, –
áî ÿêùî ùîñü ñòàíåòüñÿ ç³ ìíîþ, öå áóäå ì³é

104

îñòàòî÷íèé ê³íåöü. À ÿêùî ùîñü ñòàíåòüñÿ ç
òîáîþ, òî â³ä òåáå õî÷ íàñ³ííÿ ëèøèòüñÿ.
Íàðåøò³ îõîðîíåöü ïðèí³ñ ìîòóçêó ³ ì³öíî
çâ’ÿçàâ ðàçîì óñ³õ òðüîõ âåðøíèê³â, à ê³íåöü ìîòóçêè ïðèòîðî÷èâ äî ò³ëà Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè. Âñ³
òðîº áóëè ì³öíî ïðèâ’ÿçàí³ äî ñâ ñòðèáóõè.
– À òåïåð øâèäåíüêî ðîç÷èíÿé áðàìó, – ñêîìàíäóâàâ Ñîëîì’ÿíèê, – ³ ìè àáî ïðîðâåìîñÿ,
àáî çàãèíåìî.
Âíóòð³øí³é äâîðèê, ó ÿêîìó âîíè ñòîÿëè,
ì³ñòèâñÿ â ñàì³ñ³íüê³é ñåðåäèí³ âåëèêîãî ïàëàöó ³ áóâ çóñ³á³÷ îòî÷åíèé ïàëàöîâèìè ñò³íàìè. Àëå â îäíîìó ì³ñö³ çàëèøàâñÿ ïðîõ³ä äî
âõ³äíî¿ ì³ñüêî¿ áðàìè. Âèêîíóþ÷è íàêàç ñâîãî
ïîâåëèòåëÿ, çåëåíîáîðîäèé îõîðîíåöü çàìêíóâ éîãî íà çàñóâ. Äî ö³º¿ áðàìè é çáèðàëèñü
ïðîðèâàòèñÿ âò³êà÷³. Êîðîë³âñüêèé Ãâàð䳺öü
ïðîâ³â Äðîâ’ÿíó Êîçëó äî ïðîõîäó, â³äñóíóâ çàñóâ íà áðàì³, é âîíà ç îãëóøëèâèì ãóðêîòîì
ð³çêî ðîç÷èíèëàñÿ âñåðåäèíó.
– À òåïåð, – íàïó÷óâàâ ׳ï Äðîâ’ÿíó Êîçëó, – æèòòÿ âñ³õ íàñ çàëåæèòü â³ä òåáå. Ùîäóõó
ñêà÷è äî ì³ñüêî¿ áðàìè ³, õàé òàì ùî, íå çóïèíÿéñÿ.
– Äîáðå! – â³äêàçàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà, òîä³
ôîðêíóëà ³ òàê ðâó÷êî ðóøèëà ç ì³ñöÿ, ùî ׳-

105

ïîâ³ àæ äóõ ïåðåõîïèëî, ³ â³í ùîñèëè âõîïèâñÿ çà äåðåâ’ÿíó ðó÷êó íà øè¿ Êîçëè.
Íà ñêàêó Äðîâ’ÿíà Êîçëà çáèëà ê³ëüêîõ ä³â÷àò, ùî îõîðîíÿëè ï³äñòóïè äî ïàëàöó. ²íø³
ç êðèêîì ò³êàëè ãåòü ³ç äîðîãè, ³ ò³ëüêè îäíà
÷è äâ³ â³ä÷àéäóøíî íàìàãàëèñÿ ïîö³ëèòè ó âò³êà÷³â ñïèöÿìè äëÿ ïëåòåííÿ.
׳ï â³ä÷óâ íà ë³â³é ðóö³ íåñèëüíèé óêîë,
ÿêèé áîë³â ³ùå ç ãîäèíó, çàòå í³ Ñîëîì’ÿíèêó,
í³ ñòðàõîïóäîâ³ Äæåêó ö³ ñïèö³ í³÷îãî íå çàïîä³ÿëè, ¿ì íàâ³òü íåâòÿìêè áóëî, ùî ¿õ ÷èìîñü
êîëîëè.
Çàòå Äðîâ’ÿíà Êîçëà ïîêàçàëà, íà ùî çäàòíà:
âîíà ïåðåêèíóëà â³çêà ç ôðóêòàìè, çáèëà ê³ëüêîõ ïîøòèâèõ ÷îëîâ³ê³â ³ íàñàìê³íåöü çâàëèëà
ç í³ã íîâó ïðèáðàìíó Âîðîòàðêó – íåâåëè÷êó
ìåòóøëèâó òîâñòóõó, êîòðó Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð ïîñòàâèëà îõîðîíÿòè ì³ñüêó áðàìó.
² íàâ³òü îïèíèâøèñü çà ñò³íàìè Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, áîéîâà ñòðèáóõà í³ íà ìèòü íå ñòèøèëà êðîêó. Âåëèêèìè, äóæèìè ñòðèáêàìè
Äðîâ’ÿíà Êîçëà ïîñêàêàëà íà çàõ³ä, àæ ׳ïîâ³
äóõ çàáèâàëî, à Ñîëîì’ÿíèê ñèä³â ³ ò³ëüêè äèâóâàâñÿ.
Äæåêîâ³ öå ñêàêàííÿ áóëî âæå íå â äèâîâèæó, òîæ â³í îáîìà ðóêàìè ì³öíî òðèìàâñÿ çà

106

ãîëîâó, ùîá âîíà íå çëåò³ëà, é ç³ ñò³éê³ñòþ ô³ëîñîôà çíîñèâ íåñàìîâèòå òðÿñ³ííÿ.
– Ñïèíè ¿¿! Ñïèíè ¿¿! – çàêðè÷àâ Ñîëîì’ÿíèê
äî ׳ïà. – Ìåí³ âñÿ ñîëîìà çáèâàºòüñÿ â íîãè.
Àëå ׳ïîì êèäàëî òàê, ùî â³í íå ì³ã âèìîâèòè é ñëîâà, ³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà é äàë³ ì÷àëà ìîâ
íàâ³æåíà ³ íàâ³òü íå äóìàëà ñòèøóâàòè á³ã.
Ñêîðî âîíè îïèíèëèñÿ íà áåðåç³ øèðîêî¿
ð³÷êè, ³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà, íå ñïèíÿþ÷èñü, â³äøòîâõíóëàñÿ â³ä çåìë³ é ðàçîì ç³ ñâî¿ìè âåðøíèêàìè çíÿëàñÿ â ïîâ³òðÿ.
À ùå çà ìèòü óñ³, çä³éìàþ÷è ôîíòàíè áðèçîê òà ïîãîéäóþ÷èñü òî â îäèí á³ê, òî â äðóãèé,
çàêðóòèëèñü ó âîä³.Ïîêè Êîçëà â³ä÷àéäóøíî
íàìàãàëàñÿ çíàéòè îïîðó äëÿ í³ã, ¿¿ âåðøíèêè,
ìîâ ïîïëàâêè, âèãóëüêíóëè íà ïîâåðõíþ.

10
ðîçä³ë

Ïîäîðîæ
äî Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà

׳ï çìîê äî íèòêè,
âîäà ëèëàñÿ ç íüîãî ïîòîêàìè.
Òàê-ñÿê íàõèëèâøèñü óïåðåä, â³í ïðîêðè÷àâ ó âóõî Äðîâ’ÿí³é Êîçë³:
– Òèõ³øå, òè, øêàïî äóðíîâåðõà! Òè-õ³-øå!
Äåðåâ’ÿí³ íîãè âðàç ïåðåñòàëè çáóðþâàòè
âîäó, ³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà ñïîê³éíî ïîïëèâëà ïî
âîäÿí³é ãëàä³í³. ¯¿ äåðåâ’ÿíå ò³ëî òðèìàëîñÿ íà
âîä³ íåçã³ðøå çà ïë³ò.
– Ùî îçíà÷ຠ“äóðíîâåðõà øêàïà”? – ïîö³êàâèëàñÿ âîíà.
– Òàê êàæóòü, êîëè êîãîñü çà ùîñü øïåòÿòü, –
ïîÿñíèâ ׳ï, òðîõè çàñîðîìèâøèñü çà ñâî¿
ñëîâà. – ß êàæó òàê, êîëè äóæå ðîçñåðäæóñÿ.
– Äóæå ïðèºìíî, òîä³ ÿ òåæ ìîæó íàçâàòè
òåáå äóðíîâåðõîþ øêàïîþ, – ñêàçàëà Äðîâ’ÿíà
Êîçëà. – Áî òî íå ÿ ðîáèëà öþ ð³÷êó, íå ÿ ïóñêàëà ¿¿ âïîïåðåê äîðîãè, òîæ ÿê ÿ ìàþ çâàòè òîãî,
õòî ñâàðèòèìå ìåíå çà òå, ùî ÿ óïàëà â âîäó?
– Òâîÿ ïðàâäà, – çãîäèâñÿ ׳ï. – Âèçíàþ, ùî
ÿ â÷èíèâ íåäîáðå. – ² ãóêíóâ äî Ãàðáóçîâî¿ Ãîëîâè: – Äæåêó, ç òîáîþ âñå ãàðàçä?
Ñòðàõîïóä ìîâ÷àâ.

110

Òîä³ ×³ï ãóêíóâ äî Êîðîëÿ:
– Âàøà Âåëè÷íîñòå, ç âàìè âñå ãàðàçä?
Ñîëîì’ÿíèê çàîõàâ.
– Îõ, óñå ç³ ìíîþ íå ãàðàçä, – â³äêàçàâ â³í
êâîëèì ãîëîñîì. – ßêà æ âîíà ìîêðþùà, öÿ
âîäà!
Á³ëèçíÿíà ìîòóçêà òàê ì³öíî òðèìàëà ׳ïà,
ùî â³í íàâ³òü íå ì³ã ïîâåðíóòèñÿ äî ñâî¿õ ñóïóòíèê³â. Òîìó â³í ïðîñòî ñêàçàâ Äðîâ’ÿí³é
Êîçë³.
– Ãðåáè äî áåðåãà.
Âîíà ñëóõíÿíî ïîãðåáëà íîãàìè é ïîâ³ëüíî, àëå âïåâíåíî ä³ñòàëàñÿ ïðîòèëåæíîãî áåðåãà, ùî â öüîìó ì³ñö³ áóâ ïîëîãèé, ³ ëåãêî âèäåðëàñü íà ñóøó.
Òðîõè íàòðóäèâøèñü, ׳ï òàêè âèòÿã ³ç êèøåí³ íîæè÷êà é ïåðåòÿâ ìîòóçêó, êîòðîþ âåðøíèêè áóëè çâ’ÿçàí³ äîêóïè é ïðèòîðî÷åí³ äî
äåðåâ’ÿíîãî ò³ëà. Ïî÷óâøè, ÿê ³ç õëþïàííÿì
óïàâ íà çåìëþ Ñîëîì’ÿíèê, â³í øâèäåíüêî çë³ç
³ç Êîçëè é îãëÿíóâ ñâîãî ñòðàõîïóäà.
Æåðäèíîâå ò³ëî ó ÿñêðàâîìó âáðàíí³ äîñ³
ñèä³ëî ïðÿìî íà ñïèí³ Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè, àëå
çàì³ñòü ãîëîâè íàä ïëå÷èìà ñòèð÷àâ çàãîñòðåíèé ê³ëîê: ãàðáóç äåñü çíèê. Ñîëîì’ÿíèêîâ³ æ
â³ä öüîãî øàëåíîãî ñêàêàííÿ âñÿ ñîëîìà ïîçáè-

111

âàëàñÿ äî ïîÿñà é í³ã, ³ çíèçó â³í ñòàâ ïóõêåíüêèé
òà îêðóãëèé, à âåðõíÿ ÷àñòèíà éîãî ò³ëà á³ëüøå
ñêèäàëàñÿ íà ïîðîæí³é ì³õ. Âàæêà êîðîíà äàë³
òðèìàëàñÿ íà ãîëîâ³, áî áóëà ïðèøèòà äî íå¿,
íàâìèñíî, ùîá íå çàãóáèòèñÿ, à ñàìà ãîëîâà
çìîêëà, âòðàòèëà ôîðìó òà ï³ä âàãîþ çîëîòà é
ñàìîöâ³ò³â çáèëàñÿ íàïåðåä, ³ íàìàëüîâàíå îáëè÷÷ÿ òàê çìîðùèëîñÿ, ùî ñêèäàëîñÿ ðàäøå íà
ìîðäó ÿïîíñüêîãî ìîïñà.
ßêáè íå õâèëþâàííÿ çà Äæåêîâó äîëþ, ׳ï
íåîäì³ííî ðîçñì³ÿâñÿ áè, äèâëÿ÷èñü íà Ñîëîì’ÿíèêà. Òà õàé òàì ÿê, à â³í ³ äàë³ çàëèøàâñÿ
Ñîëîì’ÿíèêîì, òîä³ ÿê Äæåê áåç ãàðáóçîâî¿ ãîëîâè – òî âæå çîâñ³ì íå Äæåê. ² õëîïåöü íå íà
æàðò çàíåïîêî¿âñÿ. Äîáðå, ùî ïîðÿä íà çåìë³
ëåæàëà ÷èìàëåíüêà æåðäèíà, òîæ ׳ï óçÿâ ¿¿
òà é ïîâåðíóâñÿ íà ð³÷êó.
Óäàëèí³ â³ä áåðåãà â³í ïîì³òèâ çîëîòèñòó
ïëÿìó ãàðáóçà, ùî ëåãåíüêî ïîãîéäóâàâñÿ íà
õâèëÿõ. Çàðàç ׳ï íå ì³ã éîãî ä³ñòàòè, òà ðàç çà
ðàçîì âîäà ï³äíîñèëà éîãî áëèæ÷å é áëèæ÷å, ³
íåâäîâç³ âæå ìîæíà áóëî äîòÿãíóòèñÿ äî íüîãî
æåðäèíîþ, òîæ ׳ï ï³äòÿãíóâ ãàðáóçà äî áåðåãà. Âèòÿãíóâøè éîãî ç ð³÷êè, â³í ðåòåëüíî
âèòåð íîñîâè÷êîì âîäó ç ãàðáóçîâî¿ ìàðìèçè
é ïîá³ã ñòàâèòè ãîëîâó íà ¿¿ çàêîííå ì³ñöå.

112

– Îé, ëèøåíüêî! – áóëî ïåðøå, ùî ïðîìîâèâ Äæåê. – ßêà æàõëèâà ïðèãîäà! Ö³êàâî, â³ä
âîäè ãàðáóçè íå ïñóþòüñÿ?
׳ï íå çíàâ, ùî éîìó â³äïîâ³äàòè. Ìàáóòü,
Ñîëîì’ÿíèêîâ³ òåæ ïîòð³áíà éîãî äîïîìîãà.
Òîæ â³í ðåòåëüíî âèòðóñèâ óñþ ñîëîìó ç ò³ëà
Êîðîëÿ ³ ðîçñòåëèâ ¿¿ íà îñîíí³, ùîá ñîõëà, à
ìîêðó îä³æ ðîçâ³ñèâ íà ò³ë³ Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè.
– ßêùî âîäà ãàðáóçàì ïðîòèïîêàçàíà, –
âàæêî ç³òõíóâ Äæåê, – òî ñïðàâè ìî¿ êåïñüê³.
– Ùîñü ÿ íå ïîì³÷àâ, ùîá âîäà ïñóâàëà ãàðáóçè, – çàñïîêî¿â éîãî ׳ï, – çâ³ñíî, ÿêùî öå íå
îêð³ï. Òîæ, äðóæå ì³é, ÿêùî ìàê³òðà òâîÿ ö³ëà
³ áåç òð³ùèí, ââàæàé, ³ç òîáîþ âñå ãàðàçä.
– Òð³ùèíè? Æîäíî¿ òð³ùèíè, – ïîì³òíî ïîâåñåë³â Äæåê.
– Òîä³ íå õâèëþéñÿ, – çàñïîêî¿â éîãî õëîïåöü. – À òî áîÿâñÿ ê³ò ñîáàêè – ³ âæå íåìà á³äàêè.
– Íó ùî æ, – ñåðéîçíî ìîâèâ Äæåê, – òîä³
äóæå äîáðå, ùî ÿ íå ê³ò.
Îäÿã íà ñîíö³ ñîõíóâ ñêîðî, ׳ï ïåðåòðóñèâ
ñîëîìó Éîãî Âåëè÷íîñò³, ùîá ñîíÿ÷íå òåïëî
ðîç³ãíàëî âîëîãó, ³ âîíà ñòàëà òàêà õðóñòêà, ÿê
³ ïåðøå. Êîëè âñå ïîâèñèõàëî, â³í ð³âíîì³ðíî
íàáèâ ñîëîìîþ Ñîëîì’ÿíèêîâó îä³æ, ðîçãëà-

113

äèâ íàìàëüîâàíå îáëè÷÷ÿ, ³ âîíî çíîâó ñòàëî
âåñåëèì ³ ïðèâ³òíèì.
– Âåëüìè òîá³ âäÿ÷íèé, – áàäüîðî ïðîìîâèâ ñîëîì’ÿíèé êîðîëü, ðîçìèíàþ÷è íîãè é
íàñîëîäæóþ÷èñü â³ä÷óòòÿì çáàëàíñîâàíîãî ò³ëà. – Êîëè òè Ñîëîì’ÿíèê, öå âèã³äíî â³äð³çíÿº
òåáå â³ä ³íøèõ. Ãîëîâíå, ùîá áóëî êîìó ïðèéòè òîá³ íà äîïîìîãó, ³ òîä³ òâîºìó æèòòþ í³ùî íå çàãðîæóº.
– Ö³êàâî, à ãàðáóçè íå òð³ñêàþòüñÿ íà ñîíö³? – çàïèòàâ Äæåê ³ç òðèâîãîþ â ãîëîñ³.
– ͳ, çîâñ³ì íå òð³ñêàþòüñÿ! – áàäüîðî çàñïîêîþâàâ éîãî Ñîëîì’ÿíèê. – ̳é õëîï÷èêó,
ºäèíå, ÷îãî òîá³ ñë³ä áîÿòèñÿ, òî öå ñòàðîñò³.
Êîëè òâîÿ çîëîòà þí³ñòü çîãíèº, ñòåæêè íàø³
ñêîðåíüêî ðîç³éäóòüñÿ. Ò³ëüêè òè ïðî öå íå äóìàé, ìè ñàì³ öå ïîáà÷èìî ³ äàìî òîá³ çíàòè. À
òåïåð õîä³ìî! Íàøà ìàíäð³âêà òðèâàòèìå äàë³.
ßêáè âè çíàëè, ÿê ìåí³ õî÷åòüñÿ ïîáà÷èòè äàâíüîãî äðóãà Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà.
² âîíè çíîâó îñ³äëàëè Äðîâ’ÿíó Êîçëó. ׳ï
óçÿâñÿ çà ðó÷êó, ñòðàõîïóä ì³öíî ñõîïèâñÿ çà
׳ïà, à Ñîëîì’ÿíèê îáîìà ðóêàìè îá³éíÿâ ñòðàõîïóäà çà äåðåâ’ÿíèé òóëóá.
– ¯äü ïîâ³ëüí³øå, çà íàìè âæå í³õòî íå æåíåòüñÿ, – íàêàçàâ â³í ñòðèáóñ³.

114

– Ãàðàçä! – ãðóáóâàòî â³äïîâ³ëà Äðîâ’ÿíà
Êîçëà.
– Òè, ÷àñîì, íå çàõðèïëà? – ëþá’ÿçíî ïîö³êàâèâñÿ ñòðàõîïóä.
Ñòðèáóõà ñåðäèòî õâèöíóëà íîãîþ ³ ñêîñèëà áàíüêàòå îêî íà ׳ïà.
– Ïîñëóõàé-íî, – ïðîõðèï³ëà âîíà, – ìîæå,
òè çðîáèâ áè òàê, ùîá ìåíå á³ëüøå íå îáðàæàëè?
– Çâ³ñíî-çâ³ñíî, – ïî÷àâ çàñïîêîþâàòè ñòðèáóõó ׳ï. – Ñëîâî ÷åñò³, Äæåê íàâ³òü íå äóìàâ
òåáå îáðàæàòè. Òè æ ðîçó쳺ø, íàì íåãîæå ñâàðèòèñÿ, ìè ìàºìî çàëèøàòèñÿ ãàðíèìè äðóçÿìè.
– Íå õî÷ó á³ëüøå çíàòèñÿ ç îòèì ñòðàõîïóäîì, – çàòÿëàñü Äðîâ’ÿíà Êîçëà. – Ìåí³ íå ïî äîðîç³ ç òèìè, õòî òàê ëåãêî ãóáèòü ãîëîâó.
Òÿæêî áóëî ùîñü íà öå â³äïîâ³ñòè, òîæ
ÿêèéñü ÷àñ óñ³ ¿õàëè ìîâ÷êè.
Àæ îñü çàãîâîðèâ Ñîëîì’ÿíèê:
– Óñå òóò, ÿê êîëèñü. Ïðèãàäóþ, íà öüîìó
òðàâ’ÿíîìó ïàãîðá³ ÿ âðÿòóâàâ Äîðîò³ â³ä Êóñþ÷èõ Áäæ³ë, ùî ¿õ íàñëàëà Ëèõà ×àêëóíêà Çàõîäó.
– À ãàðáóçàì Êóñþ÷³ Áäæîëè øêîäÿòü? – çàïèòàâ Äæåê ³ áîÿçêî ðîççèðíóâñÿ.

115

– Óñ³ âîíè äàâíî âæå ïîçäèõàëè, òîæ øêîäÿòü ÷è íå øêîäÿòü – ÿêå öå ìຠçíà÷åííÿ! –
â³äêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê. – À îñü ó öüîìó ì³ñö³ ì³é
òâåðäîðóêèé äðóã ïåðåáèâ ѳðèõ Âîâê³â, ÿêèõ
íàñëàëà Ëèõà ×àêëóíêà.
– À õòî öå – òâåðäîðóêèé äðóã? – çàïèòàâ
éîãî ׳ï.
– Òàê ÿ íàçèâàþ Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà, – ïîÿñíèâ Éîãî Âåëè÷í³ñòü. À îñü òóò íà íàñ íàïàëè
Êðèëàò³ Ìàâïè, ðîçïðàâèëèñÿ ç íàìè, à ïîò³ì
óõîïèëè Äîðîò³ é ïîëåò³ëè ñîá³ ãåòü, – ïîêàçàâ
Ñîëîì’ÿíèê, êîëè âîíè ïðîéøëè òðîõè äàë³.
– À Êðèëàò³ Ìàâïè íå ¿äÿòü ãàðáóç³â? – çàïèòàâ Äæåê ³ ïåðåëÿêàíî çàòðåìò³â.
– Òîãî ÿ íå çíàþ. Íå ðîçóì³þ, ÷îãî òîá³ áîÿòèñÿ? Òåïåð Êðèëàò³ Ìàâïè ñëóæàòü Äîáð³é
Ãë³íä³, âîëîäàðö³ Çîëîòîãî Êîâïàêà, ³ âèêîíóþòü ¿¿ íàêàçè, – ïîÿñíèâ Ñîëîì’ÿíèê, òðîõè
ïîäóìàâøè.
Ïîò³ì â³í âåñü ïîðèíóâ ó ñïîãàäè, ïðèãàäóþ÷è ìèíóë³ ïðèãîäè. À Äðîâ’ÿíà Êîçëà ñêàêàëà êâ³òó÷èìè ïîëÿìè, øâèäêî íåñó÷è ñâî¿õ
âåðøíèê³â äî ìåòè ïîäîðîæ³. Òà îñü ïî÷àëî
ñìåðêàòè, à çãîäîì çàïàëà í³÷.
׳ï çóïèíèâ ñòðèáóõó, ³ êîëè âîíà ñòàëà,
âñ³ ïîçëàçèëè íà çåìëþ.

116

– Ñòîìèâñÿ ÿ, – ïðîìîâèâ â³í, âòîìëåíî
ïîç³õàþ÷è, – à òðàâà òóò òàêà ì’ÿêåíüêà, ïðîõîëîäíà. Ïîëÿãàéìî-íî âñ³ òóò ³ ïîñï³ìî äî
ðàíêó.
– ß âçàãàë³ íå ìîæó ñïàòè, – çàÿâèâ Äæåê –
Ãàðáóçîâà Ãîëîâà.
– ß òåæ íå ìîæó, – ³ ñîá³ ñêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê.
– À ùî öå òàêå – ñïàòè? Íå ÷óëà ïðî òàêå, –
ïðîìîâèëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà.
– Õàé òàì ÿê, à ìè ìóñèìî ïîäáàòè ïðî
õëîïöÿ. ³í æå íå çàë³çíèé, éîãî ò³ëî – ç ïëîò³, ê³ñòîê òà êðîâ³, – ÿê çàâæäè, ãëèáîêîäóìíî
ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê. – Ïðèãàäóþ, ìàëåíüêà Äîðîò³ áóëà òàêà ñàìà. Ìè çàâæäè ïðîñèäæóâàëè ö³ë³ íî÷³ é ÷åêàëè, ïîêè âîíà âèñïèòüñÿ òà
â³äïî÷èíå.
– Âè âæå ìåí³ âèáà÷òå, – ïðîìîâèâ ׳ï, –
àëå òóò ÿ í³÷îãî íå âä³þ. ² ¿ñòè õî÷ó ÿê çâ³ð!
– Ò³ëüêè öüîãî íàì áðàêóâàëî! – ïîõìóðî
îçâàâñÿ ñòðàõîïóä. – Ñïîä³âàþñÿ, äî ãàðáóç³â òè
íå ëàñèé?
– ͳ, ò³ëüêè äî ïèðîã³â ³ç ãàðáóçîâîþ íà÷èíêîþ, – ðîçñì³ÿâñÿ õëîïåöü. – Äðóæå Äæåêó,
ìîæåø ïî÷óâàòèñÿ ö³ëêîì ñïîê³éíî.
– Äæåêó, òà òè ïðîñòî áîÿãóç! – çíåâàæëèâî
êèíóëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà.

117

– Ïîäèâèâñÿ á ÿ íà òåáå, ÿêáè òè çíàëà, ùî
áóäü-ÿêî¿ ìèò³ ìîæåø ç³ïñóâàòèñÿ! – ñåðäèòî
â³äðóáàâ Äæåê.
– Ãîä³, ãîä³! – âòðóòèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. – Äðóç³,
íå ñâàð³ìîñÿ! Êîæåí ³ç íàñ ìຠÿêóñü ñëàáèíó,
òîìó íå äîêîðÿéìî îäí³ îäíèì. À ùî á³äîëàõà
ãîëîäíèé, à ¿ñòè í³÷îãî, âãîìîí³ìîñÿ ³ äàéìî
éîìó ïîñïàòè. Êàæóòü, ùî ñîí çìóøóº çàáóòè
íàâ³òü ïðî ãîëîä.
– Ñåðäå÷íî âàì âäÿ÷íèé! – ðîç÷óëåíî âèãóêíóâ ׳ï. – Âàøà Âåëè÷í³ñòü òàê³ äîáð³, ÿê
³ ìóäð³, é íàéêðàùå ñâ³ä÷åííÿ öüîãî – âàø³
ñëîâà.
Ñêàçàâøè òàê, â³í ðîçòÿãíóâñÿ íà òðàâ³, ïîêëàâ ãîëîâó íà Ñîëîì’ÿíèêà, ÿê íà ïîäóøêó, é
îäðàçó æ çàñíóâ.

11

ðîçä³ë

ͳêåëüîâàíèé
²ìïåðàòîð

׳ï ïðîêèíóâñÿ ìàéæå â³äðàçó,
ÿê ç³éøëî ñîíöå, àëå Ñîëîì’ÿíèê óæå äàâíî
áóâ íà íîãàõ ³ íàâ³òü óñòèã íàðâàòè ñâî¿ìè
íåçãðàáíèìè ïàëüöÿìè äâ³ ïîâí³ æìåí³
ñòèãëèõ ÿã³ä ³ç êóù³â, ùî ðîñëè íåïîäàë³ê.
Õëîïåöü æàä³áíî íàêèíóâñÿ íà ÿãîäè, ñìàêóþ÷è äîáðèì ñí³äàíêîì. Êîëè æ ³ç ÿãîäàìè
áóëî ïîê³í÷åíî, íåâåëè÷êå òîâàðèñòâî çíîâó
ðóøèëî â äîðîãó.
Çà ãîäèíó âîíè äîáðàëèñÿ äî âåðøèíè ãîðè,
çâ³äêè âæå ìîæíà áóëî ðîçäèâèòèñÿ ì³ñòî ìîðãàéëèê³â ³ ðîçð³çíèòè âäàëèí³ âèñîê³ îêðóãë³
äàõè ²ìïåðàòîðñüêîãî ïàëàöó, ùî ãîðäî çä³éìàëèñÿ íàä ñêðîìí³øèìè îñåëÿìè, ðîçêèäàíèìè êóïêàìè òóò ³ òàì.
Ïîáà÷èâøè, ùî ê³íåöü ïîäîðîæ³ íå çà ãîðàìè, Ñîëîì’ÿíèê ïîì³òíî ïîæâàâ³øàâ.
– ßêèé ÿ ùàñëèâèé! ²ùå òðîõè – ³ ÿ ïîáà÷ó Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà! – ðàäî âèãóêíóâ â³í. –
Ñïîä³âàþñÿ, ì³é äðóã êåðóº ñâî¿ì íàðîäîì êðàùå, í³æ ÿ ñâî¿ì!
– À ùî, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá – ²ìïåðàòîð ìîðãàéëèê³â? – çàïèòàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà.

120

– Ñàìå òàê. Êîëè íå ñòàëî Ëèõî¿ ×àêëóíêè
Çàõîäó, ìîðãàéëèêè ïîïðîñèëè Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà, ùîá â³í ñòàâ ¿õí³ì âîëîäàðåì. Ó íüîãî
íàéäîáð³øå ñåðöå ó ñâ³ò³, òîæ ÿ ïðîñòî ïåâåí,
ùî é ïðàâë³ííÿ éîãî ðîçóìíå é ñïðàâåäëèâå.
– ß çàâæäè ââàæàâ, ùî ³ìïåðàòîðîì çâåòüñÿ òîé, õòî ïðàâèòü ³ìïåð³ºþ, – ñêàçàâ ׳ï, – à
Êðàé ìîðãàéëèê³â – öå ëèøå êîðîë³âñòâî.
– Ò³ëüêè íå êàæè öüîãî â ïðèñóòíîñò³ Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà! – ïîïåðåäèâ õëîïöÿ Ñîëîì’ÿíèê. – Òàê³ ñëîâà âðàçÿòü éîãî â ñàìå ñåðöå.
³í áëàãîðîäíà ëþäèíà é ìຠïîâíå ïðàâî çâàòèñÿ ²ìïåðàòîðîì, ÿêùî éîìó òàê á³ëüøå ïîäîáàºòüñÿ.
– Ùî æ, ²ìïåðàòîð, òî é ²ìïåðàòîð, – ñòåíóâ
ïëå÷èìà ׳ï.
Òèì ÷àñîì Äðîâ’ÿíà Êîçëà ïåðåéøëà íà
øâèäêó ³íîõ³äü, ³ âåðøíèêàì, ÿê³ ç³ âñ³õ ñèë
íàìàãàëèñÿ âòðèìàòèñÿ íà ¿¿ ñïèí³, áóëî íåïåðåëèâêè, òîæ äàë³ âîíè ìàéæå íå ðîçìîâëÿëè.
Òàê âîíè é äî¿õàëè äî ñàìèõ ïàëàöîâèõ ñõîä³â.
Ïðèáóëüö³â çóñòð³â ïðèñòàðêóâàòèé ìîðãàéëèê ó ñð³áëÿñòîìó âáðàíí³ é äîïîì³ã ¿ì ïîçëàçèòè ç Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè íà çåìëþ.
– Íåãàéíî ïðîâåäè íàñ äî ñâîãî ïîâåëèòåëÿ ²ìïåðàòîðà, – íàêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê.

121

Ìîðãàéëèê ÿêîñü ðîçãóáèâñÿ, ïî ÷åðç³ îáâ³â
ïîãëÿäîì óñ³õ ïîäîðîæí³õ ³ âðåøò³ ñêàçàâ:
– Ìåí³ äóæå ïðèêðî, àëå âàì äîâåäåòüñÿ òðîõè çà÷åêàòè. ²ìïåðàòîð í³êîãî íå ïðèéìàº.
– ×îìó æ òàê? – çàõâèëþâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. – Ñïîä³âàþñÿ, ç íèì óñå ãàðàçä?
– Î, òàê. ²ç íèì óñå ãàðàçä, – çàïåâíèâ Êîðîëÿ ìîðãàéëèê. – Ïðîñòî ñàìå ñüîãîäí³ Éîãî
Âåëè÷í³ñòü ïîë³ðóº ñâîº ò³ëî, ³ çàðàç éîãî ÿñíîâåëüìîæí³ñòü ²ìïåðàòîðà ïîêðèâàþòü òîâñòèì
øàðîì øë³ôóâàëüíî¿ ïàñòè.
– Àãà, çðîçóì³â! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê, ö³ëêîì çàäîâîëåíèé òàêîþ â³äïîâ³ääþ. – ̳é äðóã
çàâæäè ïîëþáëÿâ øèê ³ áëèñê, òî, ìàáóòü, òåïåð â³í äáຠïðî ñâîþ çîâí³øí³ñòü ³ùå á³ëüøå,
í³æ êîëèñü.
– Ùî ïðàâäà, òî ïðàâäà, – ïîãîäèâñÿ ìîðãàéëèê ³ øàíîáëèâî âêëîíèâñÿ. – Íåäàâíî íàø
ìîãóòí³é ²ìïåðàòîð ïîâåë³â, àáè éîãî ò³ëî âêðèëè í³êåëüîâàíèìè ïëàñòèíêàìè.
– Îöå òàê íîâèíà! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê,
ïî÷óâøè òàêó ìîâó. – ßêùî éîìó âèñòà÷ຠòåðïöþ çíîñèòè îöå ïîë³ðóâàííÿ, òî â³í, ìàáóòü,
äóæå áëèñêó÷èé! Àíó âåä³òü íàñ äî íüîãî, ÿ
ïåâåí, ²ìïåðàòîð îõî÷å ïðèéìå íàñ õàé ó ÿêîìó ñòàí³.

122

– Ñòàí íàøîãî ²ìïåðàòîðà çàâæäè ïðå÷óäîâèé, – â³äêàçàâ ìîðãàéëèê. – Òà ÿ äîïîâ³ì éîìó ïðî âàø ïðèõ³ä, ³ ùî â³í ìåí³ íàêàæå, òå é
çðîáëþ.
Ñêàçàâøè öå, â³í çàâ³â óñå òîâàðèñòâî äî ðîçê³øíî¿ ïðèéìàëüí³. Äðîâ’ÿíà Êîçëà íåç´ðàáíî
ïîäð³áîò³ëà çà íèìè, áî é ãàäêè íå ìàëà, ùî
âåðõîâèì òâàðèíàì íàëåæèòü çàëèøàòèñÿ íàäâîð³.
Óñ³ áóëè âðàæåí³, ïîáà÷èâøè ïàëàö óñåðåäèí³. Ñîëîì’ÿíèê ³ òîé ïðèãîëîìøåíî ðîçäèâëÿâñÿ ðîçê³øí³ äðàï³ðóâàííÿ ç³ ñð³áëÿñòî¿ òêàíèíè,
ùî áóëè çàâ’ÿçàí³ âóçëàìè é òðèìàëèñÿ íà êðèõ³òíèõ ñîêèðêàõ. Íà âèøóêàíîìó ñòîë³ ïîñåðåä ïîêîþ ñòîÿëà âåëèêà ñð³áíà ìàñëÿíî÷êà ç
ïðå÷óäåñíèì ãðàâ³ðóâàííÿì, ùî çîáðàæóâàëî
äàâí³ ïðèãîäè Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà, Äîðîò³,
Áîÿçëèâîãî Ëåâà ³ Ñîëîì’ÿíèêà, âèêîíàíèì çîëîòîì ïî ñð³áëó. Íà ñò³íàõ âèñ³ëè ¿õí³ ïîðòðåòè, ñåðåä ÿêèõ âèð³çíÿâñÿ ïîðòðåò Ñîëîì’ÿíèêà, âèêîíàíèé íàäçâè÷àéíî ìàéñòåðíî, à íàéá³ëüøîþ, íà âñþ ñò³íó, áóëà êàðòèíà, äå áóëî
çîáðàæåíî, ÿê ñëàâíîçâ³ñíèé ×àð³âíèê Êðà¿íè
Îç äàðóº Áëÿøàíîìó ˳ñîðóáîâ³ ñåðöå.
Ïîêè âñ³ çäèâîâàíî ìîâ÷àëè òà ðîççèðàëèñÿ, â ñóñ³äí³é çàë³ õòîñü íåñïîä³âàíî âèãóêíóâ:

123

– Äîáðå-äîáðå! Îöå òàê íåñïîä³âàíêà!
Òóò äâåð³ ð³çêî ðîç÷èíèëèñÿ, äî çàëè ââ³ðâàâñÿ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ³ òàê ì³öíî îá³éíÿâ
Ñîëîì’ÿíèêà, ùî â íüîãî àæ óñå ò³ëî âçÿëîñÿ
çìîðøêàìè.
– Ïðèâ³ò, ñòàðèé, ïðèâ³ò, ëþáèé äðóæå! Ïðèâ³ò, áëàãîðîäíèé òîâàðèøó! – ðàä³ñíî êðè÷àâ
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – ßêèé ÿ ðàäèé çíîâó òåáå
áà÷èòè!
Íàðåøò³ â³í â³äïóñòèâ Ñîëîì’ÿíèêà ³, òðèìàþ÷è éîãî çà ïëå÷³, ñòàâ óâàæíî ðîçäèâëÿòèñÿ
íàìàëüîâàíå îáëè÷÷ÿ äîðîãîãî éîãî ñåðöþ
ïðèÿòåëÿ.
² ò³ëüêè òóò â³í ïîì³òèâ, ùî ³ îáëè÷÷ÿ Ñîëîì’ÿíèêà, ³ éîãî ò³ëî ãóñòî âêðèëèñÿ ïëÿìàìè
øë³ôóâàëüíî¿ ïàñòè. Íà ðàäîùàõ Áëÿøàíèé
˳ñîðóá ãåòü çàáóâ ïðî íå¿, ³ âñÿ ïàñòà ç éîãî ò³ëà ïåðåéøëà íà Ñîëîì’ÿíèêà.
– Áîæå! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê ó â³ä÷à¿. –
Ùî ç³ ìíîþ êî¿òüñÿ?!
– Íå õâèëþéñÿ, äðóæå, – çàñïîêî¿â éîãî Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – ß ïîøëþ òåáå äî ì ²ìïåðñüêî¿ ïðàëüí³, ³ òè çíîâó áëèùàòèìåø ÿê íîâà
êîï³éêà.
– À ìåí³ òàì í³÷îãî êåïñüêîãî íå çðîáëÿòü? –
ïîö³êàâèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.

124

– Íó ùî òè, â æîäíîìó ðàç³! – çàïåâíèâ éîãî
˳ñîðóá. – Îñü ò³ëüêè ïîÿñíè ìåí³, ÿê Âàøó Âåëè÷í³ñòü çàíåñëî äî ìî¿õ êðà¿â? ² õòî òâî¿ äðóç³?
Ñîëîì’ÿíèê, äîòðèìóþ÷èñü óñ³õ ïðàâèë ïðèäâîðíîãî åòèêåòó, â³äðåêîìåíäóâàâ Áëÿøàíîìó ˳ñîðóáîâ³ ñâî¿õ ñóïóòíèê³â – õëîïöÿ ׳ïà
òà ñòðàõîïóäà Äæåêà, ³ ñõîæå, Äæåê îñîáëèâî
çàö³êàâèâ ²ìïåðàòîðà.
– ×åñíî êàæó÷è, – â³äâåðòî ìîâèâ ²ìïåðàòîð, – òâîÿ ñòàòóðà íå ñïðàâëÿº âðàæåííÿ ì³öíî¿ ÷è íàä³éíî¿, àëå â óñüîìó ³íøîìó òè íå òàêèé, ÿê óñ³, ùî ïðàâäà, òî ïðàâäà, òîæ ìàºø ïîâíå ïðàâî ïðåòåíäóâàòè íà ì³ñöå â òîâàðèñòâ³
îáðàíèõ.
– Äÿêóþ âàì, Âàøà Âåëè÷íîñòå, – ñêðîìíî
â³äïîâ³â ñòðàõîïóä.
– Ñïîä³âàþñÿ, ç³ çäîðîâ’ÿì ó òåáå âñå ãàðàçä? – äàë³ äîïèòóâàâñÿ ˳ñîðóá.
– Ïîêè ùî òàê, – â³äïîâ³â Äæåê – Ãàðáóçîâà
Ãîëîâà ³, ç³òõíóâøè, äîäàâ: – Àëå ìåíå âåñü ÷àñ
òåðçຠäóìêà ïðî òîé äåíü, êîëè ÿ ç³ïñóþñÿ.
– Äóðíèö³! – âåñåëî âèãóêíóâ ²ìïåðàòîð, ³
ç òîíó éîãî áóëî ÷óòè, ùî â³í ùèðî ñï³â÷óâàº
ñòðàõîïóäîâ³. – ß òàê òîá³ ñêàæó: òðåáà ðàä³òè
íèí³øíüîìó ñîíöþ ³ íå ïåðåéìàòèñÿ çàâòðàøí³ì äîùåì. Ïîêè òâîÿ ãîëîâà ö³ëà, òè ìîæåø

125

¿¿ çàêîíñåðâóâàòè, ³ òîä³ âîíà ñëóæèòèìå òîá³,
ñê³ëüêè çàáàæàºø.
Ïîêè ˳ñîðóá ³ Äæåê ðîçìîâëÿëè, ׳ï, íå
ïðèõîâóþ÷è çäèâóâàííÿ, ðîçãëÿäàâ ²ìïåðàòîðà.
Ñëàâíîçâ³ñíèé ïîâåëèòåëü ìîðãàéëèê³â óâåñü
áóâ çðîáëåíèé ³ç áëÿøàíèõ ëèñò³â, äáàéëèâî
ñïàÿíèõ ³ ñêëåïàíèõ òàê, ùî âîíè óòâîðþâàëè
ïîäîáó ëþäñüêîãî ò³ëà. Êîëè ˳ñîðóá ðóõàâñÿ,
éîãî ò³ëî òðîõè ãðèì³ëî é áðÿæ÷àëî, àëå çàãàëîì ðîáîòà æåðñòÿíèê³â áóëà äóæå ÿê³ñíà, ³ ÿêáè íå òîâñòèé øàð øë³ôóâàëüíî¿ ïàñòè, ùî ãóñòî âêðèâàâ ò³ëî ²ìïåðàòîðà â³ä ãîëîâè äî ï’ÿò,
âèãëÿäàâ áè â³í áåçäîãàííî.
Ò³ëüêè òåïåð, ïîì³òèâøè íà ñîá³ ïèëüíèé
׳ï³â ïîãëÿä, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá çãàäàâ, ùî
ùå íå çàê³í÷èâ ïðîöåäóðó øë³ôóâàííÿ. ³í
ïîïðîñèâ âèáà÷åííÿ ó äðóç³â, ñêàçàâ, ùî ìàº
íåíàäîâãî ¿õ ïîêèíóòè, ³ ïîäàâñÿ äî ñâî¿õ ³ìïåðàòîðñüêèõ ïîêî¿â, àáè ñëóãè çàâåðøèëè ñâîþ
ðîáîòó. Öå íå çàáðàëî áàãàòî ÷àñó, ³ íåâäîâç³
²ìïåðàòîð, â óñ³é êðàñ³ ñâîãî í³êåëüîâàíîãî ò³ëà,
çíîâó âèéøîâ äî äðóç³â, à Ñîëîì’ÿíèê ñåðäå÷íî
ïðèâ³òàâ éîãî ç íîâèì áëèñêîì.
– Ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî çàäóì âêðèòè âñå ò³ëî
í³êåëüîâàíèìè ïëàñòèíêàìè áóâ ïðîñòî ÷óäîâèé, – ñêàçàâ áëÿøàíèé ²ìïåðàòîð, – òèì á³ëü-

126

øå, ùî ï³ñëÿ âñ³õ íåñïîä³âàíîê ³ ïðèãîä âîíî
áóëî âñå â ïîäðÿïèíàõ. Îñü â³çüì³òü, íàïðèêëàä,
ç³ðêó, âèãðàâ³ðóâàíó çë³âà íà ãðóäÿõ. Âîíà íå
ò³ëüêè ïîêàçóº, äå â ìåíå ñåðöå, à é õîâຠâ³ä
ñòîðîííüîãî îêà áëÿøàíó ëàòêó. ¯¿ âèð³çàâ ×àð³âíèê Êðà¿íè Îç, êîëè éîãî âïðàâí³ ðóêè âêëàäàëè ìåí³ â ãðóäè öåé áåçö³ííèé îðãàí.
– Òè õîò³â ñêàçàòè – îðãÀí? – ïåðåïèòàâ
ñòðàõîïóä, ïîì³òíî çäèâóâàâøèñü.
– ͳ, ÿ õîò³â ñêàçàòè Îðãàí, – ³ç ïî÷óòòÿì
âëàñíî¿ ã³äíîñò³ ïîïðàâèâ éîãî ²ìïåðàòîð. –
ß ïåâíèé, ùî öå íàéñïðàâæí³ñ³íüêå ñåðöå, ùîïðàâäà, òðîøêè á³ëüøå é ãàðÿ÷³øå, í³æ ó á³ëüøîñò³ ëþäåé.
ϳñëÿ öüîãî â³í çàïèòàâ ó Ñîëîì’ÿíèêà:
– Ëþáèé äðóæå, à ÿê òâî¿ ï³ääàí³ – âîíè
ùàñëèâ³, çàäîâîëåí³ òîáîþ?
– ß íå ñêàçàâ áè, – ïîõèòàâ ãîëîâîþ Ñîëîì’ÿíèê, – áî ö³ëà àðì³ÿ ä³â÷èñüîê ³ç Êðà¿íè Îç
ï³äíÿëà çàêîëîò. Âîíè çàõîïèëè Ñìàðàãäîâå
ì³ñòî ³ ïîçáàâèëè ìåíå âëàäè.
– Áîæå ìèëèé! – âèãóêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – Îò á³äà! Àëå æ âîíè íå íàð³êàëè íà òâîº
ìóäðå ³ ñïðàâåäëèâå ïðàâë³ííÿ, ïðàâäà?
– ͳ, âîíè ïðîñòî ãàëàñóâàëè, ùî öå íå ä³ëî, êîëè õòîñü íèìè ïðàâèòü, à âîíè íèì ïðà-

127

âèòè íå ìîæóòü, – ïîÿñíèâ Ñîëîì’ÿíèê. – À ùå
æ³íîöòâî ñòàëî ñõèëÿòèñÿ äî äóìêè, ùî äîñèòü ÷îëîâ³êàì ïðàâèòè Êðà¿íîþ Îç, ìîâëÿâ,
òåïåð ¿õíÿ ÷åðãà. Òîìó âîíè çàãàðáàëè ìîº ì³ñòî, âèíåñëè ç³ cêàðáíèö³ âñå äî îñòàííüîãî êàì³í÷èêà é ãåòü óñå çì³íþþòü òàê, ÿê âîíè ââàæàþòü çà ïîòð³áíå.
– Îöå òàê! Ìåí³ òàêå é íà äóìêó íå ñïàäàëî! – âèãóêíóâ ²ìïåðàòîð âîäíî÷àñ ³ âðàæåíî,
³ çäèâîâàíî.
– À ùå, – âòðóòèâñÿ ׳ï, – äåÿê³ ç íèõ êàçàëè – ³ ÿ ñàì öå ÷óâ, – ùî ï³ñëÿ öüîãî íå çàâàäèëî á íàâ³äàòèñÿ é äî Êðàþ ìîðãàéëèê³â é
óçÿòè ñèëîþ ³ âàøå ì³ñòî, ³ çàìîê Áëÿøàíîãî
˳ñîðóáà.
– Îí ÿê! Ìè íå ìîæåìî äîçâîëèòè ¿ì öå çðîáèòè, – ñïîõîïèâñÿ ²ìïåðàòîð. – Ìè íåãàéíî æ
âèðóøàºìî äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, âèçâîëÿºìî
éîãî é ïîâåðíåìî òðîí Ñîëîì’ÿíèêó.
– ß àí³ ìèò³ íå ñóìí³âàâñÿ, ùî òè ïðèéäåø
ìåí³ íà äîïîìîãó, – çðàä³â Ñîëîì’ÿíèê. – ² ñê³ëüêè â³éñüêà òè çáåðåø?
– Íàì íå òðåáà í³ÿêîãî â³éñüêà, – ïîÿñíèâ
éîìó ˳ñîðóá. – Âèñòà÷èòü íàñ ÷îòèðüîõ ³ ùå
ì áëèñêó÷î¿ ñîêèðè, ùîá íàãíàòè ñòðàõó íà
öèõ çàêîëîòíèöü.

128

– Íå ÷îòèðüîõ, à ï’ÿòüîõ, – ïîïðàâèâ ˳ñîðóáà ñòðàõîïóä.
– Ï’ÿòüîõ? – çäèâóâàâñÿ ˳ñîðóá.
– Åãå æ. Òè çàáóâ ïðî Äðîâ’ÿíó Êîçëó, â³äâàæíó ñòðèáóõó, – ïîÿñíèâ Äæåê, çîâñ³ì çàáóâøè
ïðî íåäàâíþ ñâàðêó ç Êîçëîþ.
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá çäèâîâàíî ðîçãëÿíóâñÿ
äîâêîëà, øóêàþ÷è Äðîâ’ÿíó Êîçëó, ÿêà òèì ÷àñîì òèõåñåíüêî ñòîÿëà â êóòî÷êó, äå ²ìïåðàòîð
¿¿ íå áà÷èâ. ׳ï ãóêíóâ Êîçëó, ³ âîíà ï³ä³éøëà,
òàê íåç´ðàáíî ïåðåñòàâëÿþ÷è äåðåâ’ÿí³ íîãè,
ùî ìàëî íå ïåðåêèíóëà ñò³ë ïîñåðåä çàëè, à
ðàçîì ³ç íèì – ³ ïîçîëî÷åíó ìàñëÿíî÷êó.
– ³ê æèâè – â³ê äèâóéñÿ! – âèãóêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, çàö³êàâëåíî ðîçãëÿäàþ÷è Äðîâ’ÿíó
Êîçëó. – ßê âàì âäàëîñÿ îæèâèòè öå ñòâîð³ííÿ?
– Òðîõè ÷àêëóíñüêîãî ïîðîøêó, – ñêðîìíî
ç³çíàâñÿ ׳ï, – ³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà çàâæäè äî âàøèõ ïîñëóã.
– ßêáè íå âîíà, ìè í³çàùî íå âòåêëè áè â³ä
çàêîëîòíèöü, – äîäàâ Ñîëîì’ÿíèê.
– Àãà, òî çíà÷èòü, âîíà íàì äðóã, – ìîâèâ
²ìïåðàòîð. – Æèâà Äðîâ’ÿíà Êîçëà – öå ùîñü
íîâå ³ äóæå ð³äê³ñíå. Âåñü ñâ³ò îá³éäåø, à äðóãî¿ òàêî¿ íå çóñòð³íåø. À ÷è áàãàòî âîíà âñüîãî
çíàº?

129

– Æèâó ÿ íåáàãàòî ³ ïðèãîä ó ìîºìó æèòò³
òàêîæ íåãóñòî, – çàãîâîðèëà ðàïòîì Äðîâ’ÿíà
Êîçëà. – Àëå ÿ âñå õàïàþ íà ëüîòó, ³ äóæå ÷àñòî
ìåí³ ïî÷èíຠçäàâàòèñÿ, ùî í³õòî íå çíຠñò³ëüêè, ÿê ÿ.
– Õòîçíà, ìîæå, òàê âîíî ³ º, – ïðîìîâèâ
²ìïåðàòîð. – Áàãàòî ïðèãîä – öå íå îáîâ’ÿçêîâî
áàãàòî ìóäðîñò³. Àëå ïîâåðí³ìîñÿ äî ñïðàâè,
äðóç³ ìî¿, â íàñ îáìàëü ÷àñó, òîæ íå çâîë³êàþ÷è
ëàøòóéìîñÿ â ìàíäð³âêó.
²ìïåðàòîð âèêëèêàâ ñâîãî Âèñîêîïîñàäîâîãî Ëîðä-Êàíöëåðà ³ ñòàâ ïîÿñíþâàòè éîìó, ÿê
êåðóâàòè êîðîë³âñòâîì ó ÷àñ éîãî â³äñóòíîñò³. ²ç Ñîëîì’ÿíèêà òèì ÷àñîì âèòðóñèëè âñþ
ñîëîìó, ÷èñòåíüêî âèïðàëè, âèñóøèëè é çíîâó
íàïîâíèëè ìîçêîì, ùî éîãî äàâ Ñîëîì’ÿíèêîâ³
Âåëèêèé Îç. Êðàâö³ Éîãî Âåëè÷íîñò³ ïî÷èñòèëè é âèïðàñóâàëè Ñîëîì’ÿíèêîâó îä³æ, äî
áëèñêó íà÷èñòèëè êîðîíó ³ çíîâó ïðèøèëè ¿¿
äî ãîëîâè, áî æ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïåðåêîíàâòàêè ñâîãî äðóãà íå ïîçáàâëÿòè ñåáå ö³º¿ îçíàêè
êîðîë³âñüêî¿ âëàäè. ϳñëÿ öüîãî Ñîëîì’ÿíèê íàáóâ äóæå ïîâàæíîãî âèãëÿäó. ³í í³êîëè íå áóâ
ìàðíîñëàâíèì, àëå öüîãî ðàçó íå âèòðèìàâ ³ òàê
çàïèøàâñÿ ñîáîþ, ùî íàâ³òü òðîõè çàäåð íîñà.
׳ï òàêîæ íå ãàÿâ ÷àñó ³ ïðèâ³â äî ëàäó é óêð³ïèâ

130

çãèíè íà äåðåâ’ÿíèõ ðóêàõ ³ íîãàõ ñòðàõîïóäà
Äæåêà. Íå çàáóëè é ïðî Äðîâ’ÿíó Êîçëó ³ òàêîæ
îãëÿíóëè ¿¿, ùîá ïåðåñâ³ä÷èòèñÿ, ùî ç íåþ âñå
ãàðàçä.
À âðàíö³, ùîéíî çàÿñí³â ñõ³ä íåáà, âñ³ ðóøèëè íàçàä äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. Ïåðøèì ñòóïàâ
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, íåñó÷è íà ïëå÷³ áëèñêó÷ó
ñîêèðó. Çà íèì äð³áîò³ëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà, íà ÿê³é
ñèä³â ñòðàõîïóä Äæåê, Ñîëîì’ÿíèê òðèìàâñÿ ç
îäíîãî ¿¿ áîêó, ×³ï – ³ç äðóãîãî, ùîáè Äæåê, áóâà,
íå âïàâ ³ í³÷îãî ñîá³ íå ïîøêîäèâ.

12

ðîçä³ë

̳ñòåð Áðîøêîâèé Æóê,
Ñ. Ç. òà Â. Î.

Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð, êîòðà, ÿê âè ùå,
ìîæå, íå çàáóëè, êîìàíäóâàëà ³éñüêîì
Íåïîêîðè, íå íà æàðò ñòðèâîæèëàñÿ,
êîëè ä³çíàëàñÿ ïðî âòå÷ó Ñîëîì’ÿíèêà.
¯é ñòàëî ñòðàøíî, áî, ÿê ïîëêîâîäèöÿ, âîíà ÷óäîâî ðîçóì³ëà: ÿêùî Éîãî Âåëè÷í³ñòü ³
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá îá’ºäíàþòü ñèëè é ðàçîì
âèñòóïëÿòü ïðîòè íå¿, ¿é òà ¿¿ â³éñüêó áóäå íåïåðåëèâêè. Ìåøêàíö³ Êðà¿íè Îç ³ùå äîáðå ïàì’ÿòàëè ïîäâèãè öèõ ñëàâíèõ ãåðî¿â, êîòðèõ íå
çëîìèëè í³ ÷èñëåíí³ çíåãîäè, í³ áóðåìí³ ïðèãîäè.
Òîæ íå ãàþ÷è é õâèëèíè, Æèíæóð ïîñëàëà
ã³íöÿ äî â³äîìî¿ ÷àêëóíêè áàáè Ìîìá³ é ïîîá³öÿëà ùåäðó âèíàãîðîäó, ÿêùî òà çãîäèòüñÿ äîïîìîãòè ¿¿ ³éñüêó Íåïîêîðè.
Ìîìá³ é äîñ³ áóëà ëèõà íà ׳ïà çà éîãî âèò³âêó, çà âòå÷ó, à íàéá³ëüøå – çà êðàä³æêó ¿¿ êîøòîâíîãî æèòòºäàéíîãî ïîðîøêó. Òîìó âîíà îäðàçó
æ ïðèñòàëà íà ïðîïîçèö³þ Ïîëêîâîäèö³ Æèíæóð ïîäàòèñÿ äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà é äîïîìîãòè ¿é ïîáîðîòè Ñîëîì’ÿíèêà òà Áëÿøàíîãî
˳ñîðóáà, êîòð³ áóëè ç ׳ïîì çàîäíî.

134

Ùîéíî áàáà Ìîìá³ ä³ñòàëàñÿ äî êîðîë³âñüêîãî ïàëàöó, ÿê îäðàçó æ, çà äîïîìîãîþ ò³ëüêè ¿é â³äîìèõ ÷àð³â, ç’ÿñóâàëà, ùî ö³ øóêà÷³ ïðèãîä óæå âèðóøàþòü íàçàä äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. Òîæ âîíà ïîäàëàñÿ â íåâåëè÷êó êîì³ð÷èíó
âèñî÷åííî¿ âåæ³, çàìêíóëàñÿ â í³é ³ âçÿëàñÿ
÷àêëóâàòè, ùîá íå äàòè Ñîëîì’ÿíèêîâ³ é óñ³ì
éîãî äðóçÿì ïîâåðíóòèñÿ äî ì³ñòà.
Òîìó-òî Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ðàïòîì çóïèíèâñÿ ïîñåðåä äîðîãè é ñêàçàâ:
– Ùîñü äóæå äèâíå êî¿òüñÿ ç³ ìíîþ. ß æ çíàþ
ö³ îêîëèö³ ÿê ñâî¿õ ï’ÿòü ïàëüö³â, à òóò, áîþñÿ,
ìè òàêè çàáëóêàëè.
– Òà íó, áóòè òàêîãî íå ìîæå! – çàïåðå÷èâ íà
öå Ñîëîì’ÿíèê. – Äðóæå, à ÷îìó òè äóìàºø, ùî
ìè çàáëóêàëè?
– Òà òîìó, ùî ïåðåä íàìè øèðî÷åííå ñîíÿøíèêîâå ïîëå, ÿêîãî ÿ çðîäó-â³êó íå áà÷èâ.
Óñ³ ðîççèðíóëèñÿ äîâêîëà é ò³ëüêè òåïåð
ïîì³òèëè, ùî ¿õ çóñ³á³÷ îòî÷óº ë³ñ ì³öíèõ ñòåáåë, êîæíå ç ÿêèõ áóëî óâ³í÷àíå âåëè÷åçíîþ
æîâòîþ êâ³òêîþ. Áîëÿ÷å ð³çàëè îêî ñë³ïó÷³ áàðâè æîâòèõ ³ ÷åðâîíèõ â³äò³íê³â, à êîæíà êâ³òêà
ëîïîò³ëà, íåíà÷å ìàëåñåíüêèé â³òðÿ÷îê, ³ â³ä
öüîãî âñå ïëèâëî ïåðåä î÷èìà, çàòóìàíþþ÷è
ïîãëÿä ³ ãåòü çáèâàþ÷è ìàíäð³âö³â ³ç ïàíòåëèêó.

135

– Òà öå æ ïðîñòî ÷àðè! – ðàïòîì îñÿÿëî
׳ïà.
Ïîêè âñ³ äèâóâàëèñÿ òà äóìàëè, ùî ðîáèòè
äàë³, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá íåòåðïëÿ÷å êðåêíóâ, çàìàõíóâñÿ ñîêèðîþ ³ ñòóïèâ êðîê óïåðåä, íàì³ðÿþ÷èñü çðóáàòè íàéáëèæ÷å äî íüîãî ñîíÿøíèêîâå ñòåáëî. Àæ îñü ñîíÿøíèêè íåñïîä³âàíî
ïåðåñòàëè êðóòèòèñÿ ìîâ íàâ³æåí³, é ïîäîðîæí³ ÿñíî ïîáà÷èëè âñåðåäèí³ êîæíî¿ êâ³òêè ïî
ä³âî÷îìó îáëè÷÷þ. Ãàðíåíüê³ ëè÷êà äèâèëèñÿ
íà ïðèãîëîìøåíèõ äðóç³â ³ ãëóçëèâî óñì³õàëèñÿ, à ïîò³ì âåñåëî ðîçðåãîòàëèñÿ, ïîáà÷èâøè,
ÿê âîíè ñîáîþ ¿õ íàëÿêàëè.
– Íå òðåáà! Íå òðåáà! – çàêðè÷àâ ׳ï, íàìàãàþ÷èñü ñï³éìàòè Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà çà ðóêó. – Âîíè æ æèâ³! Òà öå æ ä³â÷èñüêà!
² ò³º¿ æ ìèò³ ñîíÿøíèêè çàêðóòèëèñÿ çíîâó,
³ ä³âî÷³ îáëè÷÷ÿ çíèêëè é çíîâó ïåðåòâîðèëèñÿ íà ðîçìèò³ ïëÿìè.
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá âèïóñòèâ ³ç ðóê ñîêèðó é
îïóñòèâñÿ íà çåìëþ.
– Ó ìåíå ñîêèðà íå ï³ä³éìàºòüñÿ íà òàê³ ìèë³ ñòâîð³ííÿ, – ïðîìîâèâ â³í ðîçïà÷ëèâî, – à ÿê
³ùå ïðîéòè ÷åðåç öåé ë³ñ, ÿ é ãàäêè íå ìàþ.
– Ìåí³ ö³ îáëè÷÷ÿ äóæå íàãàäóþòü ä³â÷èñüîê ³ç ³éñüêà Íåïîêîðè, – íàñòîðîæèâñÿ Ñî-

136

ëîì’ÿíèê. – Îñü ò³ëüêè îäíîãî ÿ íå ìîæó çáàãíóòè: ÿê ¿ì âäàëîñÿ òàê øâèäêî íàñ íàçäîãíàòè.
– Ãîòîâèé áèòèñü îá çàêëàä, ùî öå ÷àðè, –
êàòåãîðè÷íî çàÿâèâ ׳ï. – Õòîñü ïðîñòî õî÷å
íàïóñòèòè íàì òóìàíó â î÷³. Áàáà Ìîìá³, ÿ
çíàþ, êîëèñü òàêèì ãð³øèëà. Ìîæå, òóò ³ ñë³äó
ñîíÿøíèê³â íåìàº, à òå, ùî ìè áà÷èìî, – ïðîñòî ìàíà.
– Òî äàâàéòå çàïëþùèìî î÷³ òà é ï³äåìî
ñîá³ íàâïðîñòåöü, – çàïðîïîíóâàâ ˳ñîðóá.
– ß ïåðåïðîøóþ, – çàïåðå÷èâ Ñîëîì’ÿíèê, –
àëå ìî¿ î÷³ íàìàëüîâàí³, ³ ÿ íå ìîæó ¿õ çàïëþùèòè. ßêùî òîá³ ïîùàñòèëî ìàòè áëÿøàí³ ïîâ³êè, òî íå äóìàé, ùî ìè âñ³ òàê³.
– À â Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè âçàãàë³ íå î÷³, à ñó÷êè, – îçâàâñÿ ñòðàõîïóä Äæåê ³ íàõèëèâñÿ äî
ñòðèáóõè, ïðèäèâëÿþ÷èñü äî ¿¿ áàíüîê.
– Õàé òàì ÿê, à âè éä³òü ïåðø³. Ìè ï³äåìî çà
âàìè, ³, ìîæå, ç òîãî ùîñü òà é âèéäå, – ìîâèâ
׳ï. – ß âæå ìàéæå í³÷îãî íå áà÷ó â³ä öüîãî
ñÿéâà.
Êîçëà ç³ ñòðàõîïóäîì íà ñïèí³ â³äâàæíî ïîñêàêàëà âïåðåä, à ׳ï ñõîïèâñÿ çà îöóïîê ¿¿
õâîñòà, çàïëþùèâ î÷³ é ïîá³ã ñë³äîì. Ñîëîì’ÿíèê ³ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïîá³ãëè çà õëîïöåì.
Âîíè ïðîá³ãëè çîâñ³ì ìàëî, ÿê ïî÷óâñÿ ðàä³ñ-

137

íèé âèãóê Ãàðáóçîâî¿ Ãîëîâè, ³ ñòàëî ÿñíî: ïîïåðåäó – â³ëüíèé øëÿõ.
Âîíè ñïèíèëèñÿ ³, îçèðíóâøèñü íàçàä, ïîáà÷èëè, ùî â³ä ñîíÿõ³â ³ ñë³äó íå ëèøèëîñÿ.
Ïîì³òíî çðàä³âøè, âîíè ï³øëè äàë³. Òà áàáåãà Ìîìá³ òàê çì³íèëà âåñü êðàºâèä äîâêîëà, ùî
âîíè íåîäì³ííî çàáëóêàëè á, ÿêáè ìóäðèé Ñîëîì’ÿíèê íå ïîðàäèâ îð³ºíòóâàòèñÿ çà ñîíöåì,
ùî áóëî íàáàãàòî íàä³éí³øå, áî í³ÿêà ìàã³ÿ íå
çìóñèëà áè ñîíöå çì³íèòè ñâ³é ðóõ.
Ïðîòå íà öüîìó ïðèãîäè íå ñê³í÷èëèñÿ. Îñü
Äðîâ’ÿíà Êîçëà âòðàïèëà ïåðåäíüîþ íîãîþ
â êðîëÿ÷ó í³ðêó, òà òàê, ùî ñòðàõîïóä ïîëåò³â
ñòîð÷ ãîëîâîþ ÷åðåç ñòðèáóõó, ³ áóâ áè éîìó
ê³íåöü, ÿêáè íå Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. ³í ñïðèòíî ñï³éìàâ ãàðáóçà, êîëè òîé óæå, çäàâàëîñÿ,
îò-îò âïàäå íà çåìëþ. Äæåêà – Ãàðáóçîâó Ãîëîâó áóëî âðÿòîâàíî. ׳ï øâèäåíüêî ïîâåðíóâ
ãàðáóçà íà øèþ ñòðàõîïóäîâ³ é äîïîì³ã éîìó
ï³äâåñòèñÿ. À îò Äðîâ’ÿí³é Êîçë³ ïîùàñòèëî íàáàãàòî ìåíøå. Êîëè ¿¿ íîãó âèéíÿëè ç êðîëÿ÷î¿
í³ðêè, âñ³ ïîáà÷èëè, ùî âîíà çëàìàëàñÿ ³ ÿêùî
íîãó íå ïîëàãîäèòè àáî íå çàì³íèòè íà íîâó,
ïðî äàëüøó ïîäîðîæ íå ìîæå áóòè é ìîâè.
– Îöå-òî õàëåïà, – ìîâèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – ßêáè æ òóò äåñü ðîñëè äåðåâà, ÿ çàïðîñòî

138

âèòåñàâ áè íîãó äëÿ ñòðèáóõè. Àëå òóò íà áàãàòî
ìèëü äîâêîëà íàâ³òü êóùèêà íåìàº.
– Ó öèõ êðàÿõ òàêà ïóñòêà, ùî òóò íå òå ùî
áóäèíêà, à é ïàðêàíó íå çíàéäåø, – òóæíî äîäàâ
Ñîëîì’ÿíèê.
– Ùî æ íàì òîä³ ðîáèòè? – çàïèòàâ õëîïåöü.
– Òðåáà ìåí³ äîáðÿ÷å ïîäóìàòè, – îçâàâñÿ
Éîãî Âåëè÷í³ñòü Ñîëîì’ÿíèê Ìóäðèé. – Çíàþ
ç äîñâ³äó: âñüîìó ìîæíà äàòè ðàäó, àáè ëèøå
áóâ ÷àñ óñå ÿê ñë³ä îáì³ðêóâàòè.
– Òî ïîäóìàéìî âñ³ ðàçîì, – çàïðîïîíóâàâ
׳ï, – ³, ìîæå, òîä³ íàì âäàñòüñÿ ïðèäóìàòè, ÿê
çàðàäèòè Äðîâ’ÿí³é Êîçë³.
² âîíè âñ³ ïîñ³äàëè íà òðàâó ðÿäî÷êîì ³ ñòàëè äóìàòè-ãàäàòè, à Äðîâ’ÿíà Êîçëà òèì ÷àñîì
ïî÷àëà çàö³êàâëåíî ðîçãëÿäàòè çëàìàíó íîãó.
– Áîëèòü? – òèõåíüêî çàïèòàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, ñï³â÷óâàþ÷è ñòðèáóñ³.
– Àí³òðîõè, – çàñïîêî¿ëà éîãî Äðîâ’ÿíà Êîçëà, – ïðîñòî ïðèêðî ñòຠíà äóø³, êîëè ðàïòîì
ïî÷èíàºø ðîçóì³òè, ÿêèé òè êðèõêèé.
ßêèéñü ÷àñ ïîòîìó âñ³ ñèä³ëè òèõî – êîæåí
äóìàâ ïðî ñâîº. Àæ îñü Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ï³äíÿâ ãîëîâó é ñòàâ âäèâëÿòèñÿ â äàëå÷³íü.
– Ùî òî òàêå ðóõàºòüñÿ äî íàñ? – çäèâîâàíî
çàïèòàâ â³í.

139

Óñ³ é ñîá³ ïîãëÿíóëè òóäè, êóäè äèâèâñÿ
˳ñîðóá, ³ ïîì³òèëè, ùî äî íèõ íàáëèæàºòüñÿ
ÿêàñü äèâíà ³ñòîòà, íàñò³ëüêè äèâíà, ùî í³÷îãî
ïîä³áíîãî âîíè ùå â æèòò³ íå áà÷èëè. ²ñòîòà
ðóõàëàñÿ ïî òðàâ³ øâèäêî é áåçøóìíî, ³ âæå
çà ê³ëüêà õâèëèí ñòîÿëà ïåðåä ïîäîðîæí³ìè,
é âîíè çäèâîâàíî ïîçèðàëè íà íå¿, à âîíà – íà
íèõ.
– Äîáðîãî ðàíêó! – ââ³÷ëèâî ïðèâ³òàâñÿ ç íåçíàéîìöåì Ñîëîì’ÿíèê, êîòðîãî í³êîëè, í³ çà
ÿêèõ îáñòàâèí í³ùî íå çáåíòåæóâàëî.
Íåçíàéîìåöü çíÿâ êâ³ò÷àñòîãî êàïåëþõà,
íèçåíüêî âêëîíèâñÿ ³ àæ òîä³ â³äïîâ³â:
– ² âàì óñ³ì òàêîæ äîáðîãî ðàíêó. Ñïîä³âàþñÿ, äëÿ âàñ â³í ñïðàâä³ äîáðèé. Äîçâîëüòå
â³äðåêîìåíäóâàòèñÿ. Îñü ìîÿ â³çèòíà êàðòêà.
Ñêàçàâøè âñå öå äóæå ïðèÿçíèì ãîëîñîì,
â³í ïðîòÿãíóâ Ñîëîì’ÿíèêîâ³ êàðòêó. Òîé óçÿâ
¿¿ â ðóêè, ïîêðóòèâ, ïîõèòàâ ãîëîâîþ òà ïåðåäàâ ׳ïîâ³.
– “̳ñòåð Áðîøêîâèé Æóê, Ñ. Ç. òà Â. Î.”, –
ãîëîñíî ïðî÷èòàâ õëîïåöü.
– Ìàò³íêî! – íå ñòðèìàâñÿ ñòðàõîïóä Äæåê
³ ñòàâ ïèëüí³øå ïðèäèâëÿòèñÿ äî íåçíàéîìöÿ.
– Ö³êàâî, äóæå ö³êàâî! – ïðîáóðìîò³â Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.

140

׳ïîâ³ î÷³ ñòàëè êðóãë³ â³ä çäèâóâàííÿ, à Êîçëà ïðîñòî ç³òõíóëà é â³äâåðíóëàñÿ.
– Âè ùî, ñïðàâä³ Áðîøêîâèé Æóê? – íåäîâ³ðëèâî çàïèòàâ Ñîëîì’ÿíèê.
– Àâæåæ, äîáðîä³þ, àâæåæ! – íå çàáàðèâñÿ
ç â³äïîâ³ääþ íåçíàéîìåöü. – ×è, ìîæå, íà êàðòö³ íå íàïèñàíî, ÿê ìåíå çâàòè?
– Íàïèñàíî, – ïîãîäèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. – Àëå
äîçâîëüòå ïîö³êàâèòèñÿ, ùî îçíà÷àþòü ë³òåðè
Ñ òà Ç?
– ˳òåðè Ñ òà Ç îçíà÷àþòü “Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíèé”, – ãîðäî â³äïîâ³â Áðîøêîâèé Æóê.
– Î, ÿ öå áà÷ó, – Ñîëîì’ÿíèê êðèòè÷íî îãëÿíóâ íåçíàéîìöÿ. – À âè ùî, ñïðàâä³ ñòîêðàòíî
çá³ëüøåí³?
– Ëàñêàâèé ïàíå, – ìîâèâ Áðîøêîâèé Æóê, –
âè ñïðàâèëè íà ìåíå âðàæåííÿ ðîçñóäëèâîãî
òà ïðîíèêëèâîãî ÷îëîâ³êà, òîìó ñêàæ³òü, ÷è íå
ñïàäຠâàì íà äóìêó, ùî ðîçì³ðàìè ÿ â äåê³ëüêà
òèñÿ÷ ðàç³â á³ëüøèé çà áóäü-ÿêîãî ³íøîãî áðîøêîâîãî æóêà, ÿêèé òðàïëÿâñÿ âàì ó æèòò³? ² ÷è
öå íå ñâ³ä÷èòü ïðî òå, ùî ÿ òàêè ñòîêðàòíî çá³ëüøåíèé, ³ íàâðÿä ÷è º ï³äñòàâè â öüîìó ñóìí³âàòèñÿ?
– Äàðóéòå ìåí³, – â³äïîâ³â Ñîëîì’ÿíèê, – àëå
ï³ñëÿ îñòàííüîãî ïðàííÿ â ìåíå òðîõè ïåðåì³-

141

øàâñÿ âåñü ìîçîê. Áîþñÿ âèäàòèñÿ íåâèõîâàíèì, àëå ñêàæ³òü, ùî îçíà÷àþòü ë³òåðè  òà Î?
– ̳é íàóêîâèé ñòóï³íü, – â³äïîâ³â Áðîøêîâèé Æóê, ïîáëàæëèâî óñì³õàþ÷èñü. – ßêùî
âæå áóòè äî ê³íöÿ òî÷íèì, òî “Âåëüìè Îñâ³÷åíèé”.
– Îãî! – çäèâóâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, ³ éîìó ÿê
êàì³íü ³ç äóø³ âïàâ.
À ׳ï íå çâîäèâ î÷åé ³ç íåçâè÷àéíîãî íåçíàéîìöÿ, óâàæíî ðîçäèâëÿþ÷èñü éîãî âåëèêå
é îêðóãëå, íà÷å â æóêà, ò³ëî, ùî ñïèðàëîñÿ íà
ïàðó òîíåñåíüêèõ í³æîê. ͳæêè çàê³í÷óâàëèñÿ
êðèõ³òíèìè ñòóïíÿìè ³ç çàäåðòèìè ïàëüöÿìè.
Ò³ëî Áðîøêîâîãî Æóêà áóëî ïëåñêàòå, òåìíîáðóíàòíå é áëèñêó÷å ç³ ñïèíè, à ñïåðåäó – ñìóãàñòå, â á³ë³ òà ñâ³òëî-áðóíàòí³ ñìóæêè, êîòð³
äîõîäèëè äî êðàþ òà çëèâàëèñÿ â îäíîòîííå
îáëÿìóâàííÿ. Ðóêè áóëè òàê ñàìî òîíåíüê³, ÿê ³
íîãè, à ãîëîâà òðèìàëàñÿ íà äîâãåíüê³é øè¿ ³ áóëà
áè òàêà ñàìà, ÿê ó ëþäèíè, ÿêáè íå õîáîòîê, àáî
ñèñàëüöå, ÿêèì çàê³í÷óâàâñÿ éîãî í³ñ, òà ìàëåíüê³ âóñèêè íà ê³í÷èêàõ âóõ, ùî çàêðó÷óâàëèñÿ â
áîêè, ìîâ ïàðà ïîðîñÿ÷èõ õâîñòèê³â. Ïðàâäó
êàæó÷è, êðóãë³ ÷îðí³ î÷êà Áðîøêîâîãî Æóêà
áóëè äîâîë³ áàíüêàò³, àëå âîíè íå ïñóâàëè éîãî
îáëè÷÷ÿ.

142

Æóê áóâ óáðàíèé ó òåìíî-ñèíþ îäåæèíó, ùî
êðîºì íàãàäóâàëà ôðàê, ³ç æîâòîþ øîâêîâîþ
ï³äêëàäêîþ òà êâ³òêîþ ó ïåòëèö³. ϳä ôðàêîì
âèäí³âñÿ á³ëèé ïîëîòíÿíèé æèëåò, êîòðèé
ù³ëüíî ïðèëÿãàâ äî øèðîêîãî ò³ëà âåëåòåíñüêî¿ êîìàõè. Áðèäæ³ ç ïëþøó ï³ñî÷íîãî êîëüîðó áóëè çàñò³áíóò³ ï³ä êîë³íàìè çîëîòèìè ïðÿæêàìè, à íà ãîëîâ³ õâàöüêî ñèä³â âèñîêèé øîâêîâèé êàïåëþõ.
Îäíà ç íàéá³ëüøèõ äèâîâèæ Áðîøêîâîãî
Æóêà ïîëÿãàëà â òîìó, ùî, ñòàþ÷è íà ïîâåí
çð³ñò, â³í âèÿâëÿâñÿ îäíîãî çðîñòó ç ˳ñîðóáîì.
Çâ³ñíà ð³÷, æîäí³é êîìàñ³ â óñ³é Êðà¿í³ Îç ³ùå
íå âäàâàëîñÿ äîñÿãòè òàêèõ ðîçì³ð³â.
– Ìóøó ç³çíàòèñÿ, – îçâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, –
âàøà íåñïîä³âàíà ïîÿâà çäèâóâàëà ìåíå é ìî¿õ
ñóïóòíèê³â. Ñïîä³âàþñÿ, âè íà íàñ çà öå íå ãí³âàòèìåòåñÿ? Ãàäàþ, ç ÷àñîì ìè âñ³ çâèêíåìî äî
âàøî¿ çîâí³øíîñò³.
– Î, ïðîøó âàñ, íå òðåáà âèáà÷åíü! – ïàëêî âèãóêíóâ Áðîøêîâèé Æóê. – ßêáè âè çíàëè,
ñê³ëüêè çàäîâîëåííÿ ÿ îòðèìóþ, îòàê äèâóþ÷è
âñ³õ. Àäæå æ âè íå ñòàíåòå ñòâåðäæóâàòè, ùî
ÿ òàêà ñîá³ çâè÷àéí³ñ³íüêà êîìàõà. Òîæ ÿ ðàäî
â³òàþ íàéìåíø³ âèÿâè çàö³êàâëåííÿ òà çàõîïëåííÿ, ÿê³ âèêëèêຠó âàñ ìîÿ ïîÿâà.

143

– À é ñïðàâä³, – ïîãîäèâñÿ Éîãî Âåëè÷í³ñòü.
– ßêùî âè íå â³äìîâèòå ìåí³ â ÷åñò³ ïðèºäíàòèñÿ äî òàêîãî øëÿõåòíîãî òîâàðèñòâà, –
â³â äàë³ æóê, – ÿ îõî÷å ðîçïîâ³ì âàì ñâîþ ³ñòîð³þ, ³ òîä³ âè ïðåêðàñíî çðîçó쳺òå, çâ³äêè ìîÿ
íåçâè÷àéíà – à òî é äèâîâèæíà – çîâí³øí³ñòü.
– Ëàñêàâî ïðîñèìî! – ñêàçàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – Ðîçïîâ³äàéòå.
Îòîæ, Áðîøêîâèé Æóê ñ³â íà òðàâó, îáâ³â
ïîãëÿäîì ïîäîðîæí³õ ³ ðîçïîâ³â ¿ì òàêó ³ñòîð³þ.

13
ðîçä³ë

²ñòîð³ÿ
Áðîøêîâîãî Æóêà

– Íà ïî÷àòêó îïîâ³ä³ ìóøó ç³çíàòèñÿ,
ùî íà ñâ³ò ÿ ç’ÿâèâñÿ çâè÷àéí³ñ³íüêèì
áðîøêîâèì æóêîì, – ùèðî é ïðèÿçíî
ïî÷àâ ðîçïîâ³äàòè æóê.
– ß áóâ çâè÷àéíîþ êîìàõîþ ³ äóìàâ, ùî ïåðåäí³ òà çàäí³ ëàïêè ïîòð³áí³ ìåí³ ëèøåíü äëÿ
òîãî, ùîá á³ãàòè ïî çåìë³, ïîâçàòè ïî êàì’ÿíèõ
ïîâåðõíÿõ ÷è õîâàòèñÿ â ãóñòèõ òðàâàõ, à âñ³
ïîìèñëè áóëè ò³ëüêè ïðî òå, äå ³ ÿê ïîæèâèòèñÿ äð³áíèìè êîìàøêàìè.
Ó õîëîäí³ íî÷³ ìîº ò³ëî êîöþáëî é íåðóõîì³ëî, áî ÿ íå ìàâ îäÿãó, òà êîæíîãî ðàíêó òåïëå
ñîíöå çíîâó ïîâåðòàëî ìåíå äî æèòòÿ, ³ ÿ áðàâñÿ
äî ñâî¿õ çâè÷íèõ ñïðàâ. Òî áóëî íå æèòòÿ, à
ñàìà ò³ëüêè íàçâà, àëå âè, ìàáóòü, ðîçó쳺òå, ùî
³íøîãî æèòòÿ í³ áðîøêîâ³ æóêè, í³ òèñÿ÷³ ³íøèõ êðèõ³òíèõ ñòâîð³íü íà âñ³é çåìë³ ïðîñòî
íå çíàþòü.
Ïðîòå âñåìîãóòíº Ïðîâèä³ííÿ, çíåõòóâàâøè ìî¿ìè êðèõ³òíèìè ðîçì³ðàìè, ðîçïîðÿäèëîñÿ ³íàêøå, òîæ ìåí³ áóëà âãîòîâàíà á³ëüøà
äîëÿ. ßêîãîñü äíÿ ÿ ïðîïîâçàâ ïîïðè ñ³ëüñüêó
øêîëó ³, ïðèâàáëåíèé ãóëîì ó÷í³âñüêèõ ãîëî-

146

ñ³â ó í³é, íàáðàâñÿ äóõó é çàïîâç óñåðåäèíó.
Çíàéøîâøè øïàðèíó ì³æ äâîìà äîøêàìè, ÿ
ïîïîâç íåþ ³ ä³ñòàâñÿ äî ïðîòèëåæíîãî ê³íöÿ,
äå áóâ êàì³í, ó ÿêîìó æåâð³ëè îñòàíí³ âóãëèíêè, à ïåðåä êàì³íîì – ó÷èòåëüñüêèé ñò³ë, çà
ÿêèì ñèä³â íàñòàâíèê.
ͳêîìó íå áóëî ä³ëà äî ÿêîãîñü òàì Áðîøêîâîãî Æóêà, à ÿ òèì ÷àñîì ç’ÿñóâàâ, ùî á³ëÿ
êàì³íà íàáàãàòî òåïë³øå òà êîìôîðòí³øå, í³æ
íàâ³òü íà îñîíí³, ³ âèð³øèâ îñåëèòèñÿ íåïîäàë³ê â³ä âîãíèùà.
Òîìó ÿ âèáðàâ ñîá³ ÷àð³âíèé ñõîâîê ì³æ äâîìà öåãëèíàìè, ³ â³í áàãàòî ì³ñÿö³â ïðàâèâ ìåí³
çà äîì³âêó.
Ïðîôåñîð Íàñüîãîäí³âñå, ÿêèé òàì âèêëàäàâ, – öå, áåçïåðå÷íî, íàéâèçíà÷í³øèé ó÷åíèé
íà âñþ Êðà¿íó Îç, ³, îñâî¿âøèñü íà íîâîìó ì³ñö³, âæå çà äåê³ëüêà äí³â ÿ ñòàâ ïðèñëóõàòèñÿ äî
éîãî ëåêö³é òà áåñ³ä, ÿê³ â³í ïðîâîäèâ ³ç ó÷íÿìè. ͳõòî íå ñëóõàâ éîãî òàê óâàæíî, ÿê ìàëåñåíüêèé, í³êîìó íå ïîì³òíèé áðîøêîâèé æóê,
³ òàê ÿ îòðèìàâ ´ðóíòîâí³ çíàííÿ, êîòðèì, ÿê
íà ìåíå, ïðîñòî ö³íè íåìàº. Òîìó ÿ é âèð³øèâ
äîïîâíþâàòè ñâîº ³ì’ÿ íà â³çèòí³é êàðòö³ ë³òåðàìè  òà Î, ñåáòî “Âåëüìè Îñâ³÷åíèé”, áî ÷èì
ÿ íàéá³ëüøå ïèøàþñÿ, òî öå òèì, ùî íà ñâ³ò³ íå

147

áóëî é íå áóäå äðóãîãî áðîøêîâîãî æóêà, êîòðèé ìàâ áè áîäàé äåñÿòó ÷àñòèíó ì âèõîâàíîñò³ é îá³çíàíîñò³.
– ß íå áà÷ó â öüîìó í³÷îãî ïîãàíîãî, – îçâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. – Ñâî¿ìè çíàííÿìè é ñïðàâä³
âàðòî ïèøàòèñÿ. ß òåæ íåàáèÿêèé åðóäèò, à
ìî¿ äðóç³ äîñ³ ââàæàþòü íåïåðåâåðøåíèì òîé
ìîçîê, ùî éîãî ïîäàðóâàâ ìåí³ êîëèñü Âåëèêèé ×àð³âíèê.
– ² âñå-òàêè, – âòðóòèâñÿ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – îñîáèñòî ÿ ââàæàþ, ùî äîáðå ñåðöå íàáàãàòî âàæëèâ³øå, í³æ îá³çíàí³ñòü ÷è ìîçîê.
– À ÿê íà ìåíå, – äîêèíóëà é ñîá³ Äðîâ’ÿíà
Êîçëà, – íàéêðàùå – öå ïðóäê³ íîãè.
– Òà õ³áà ìîæíà ñòàâèòè ïîðÿä íàñ³ííÿ òà
ÿêèéñü òàì ìîçîê? – íå âèòðèìàâ Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà.
– Àíó òèõî âñ³! – ñóâîðî çâåë³â ׳ï.
– Ñëóõàþñÿ, ëþáèé òàòó, – ñëóõíÿíî ìîâèâ
ñòðàõîïóä.
Áðîøêîâèé Æóê ñïîê³éíî, áà íàâ³òü ³ç ïîâàãîþ äî ñï³âðîçìîâíèê³â âèñëóõàâ ¿õí³ çàóâàæåííÿ, à ïîò³ì ïîâåðíóâñÿ äî ñâ ðîçïîâ³ä³.
– Äåñü ðîê³â çî òðè ÿ ïðîæèâ ïðè öüîìó çàòèøíîìó êàì³í³ â øêîë³, – ðîçïîâ³äàâ â³í äàë³, – òàìóþ÷è æàäîáó ³ç êðèøòàëåâî ÷èñòîãî

148

äæåðåëà çíàíü, êîòðå í³êîëè íå âèñèõàëî.
– ßêå ïîåòè÷íå ïîð³âíÿííÿ, – ïîõâàëèâ Ñîëîì’ÿíèê, êèâíóâøè ãîëîâîþ.
– Àæ îñü îäíîãî äíÿ, – â³â äàë³ Áðîøêîâèé
Æóê, – ñòàëàñÿ âàæëèâà ïîä³ÿ, êîòðà êàðäèíàëüíî çì³íèëà ìîº æèòòÿ ³ çâåëè÷èëà ìåíå äî òèõ
ðîçì³ð³â, ÿê³ âè òåïåð áà÷èòå.
Êîëè ÿ ïîâç äîë³âêîþ òà ïðîìèíàâ êàì³í,
ìåíå ïîáà÷èâ Ïðîôåñîð. Íå âñòèã ÿ é ïîäóìàòè, ùî òðåáà ò³êàòè, ÿê â³í óæå òðèìàâ ìåíå âåëèêèì ³ âêàç³âíèì ïàëüöÿìè.
“Ëþá³ ä³òè, – çâåðíóâñÿ Ïðîôåñîð äî ó÷í³â, –
ÿ çëîâèâ áðîøêîâîãî æóêà – äóæå ð³äê³ñíèé òà
ö³êàâèé åêçåìïëÿð. Õòî ç âàñ ìîæå ñêàçàòè, ùî
òàêå áðîøêîâèé æóê?”
“ͳõòî!” – âñ³ ðàçîì âèãóêíóëè øêîëÿð³.
“Ùî æ, – ïðîìîâèâ Ïðîôåñîð, – ÿ â³çüìó
ñâîº âåëèêå çá³ëüøóâàëüíå ñêëî é ÷åðåç íüîãî
ñòîêðàòíî çá³ëüøó öþ êîìàõó, ùîá âè ìàëè
çìîãó â óñ³õ ïîäðîáèöÿõ äîñë³äèòè ¿¿ ïðåäèâíó áóäîâó é îçíàéîìèòèñÿ ç³ çâè÷êàìè òà ñïîñîáîì æèòòÿ”.
Ñêàçàâøè öå, â³í ïðèí³ñ ³ç êóõîííî¿ øàôè
ÿêèéñü äóæå äèâíèé ïðèëàä, ³ íå âñòèã ÿ çáàãíóòè, ùî 䳺òüñÿ, ÿê ìåíå â ñòî ðàç³â çá³ëüøèëè –
äîñòîòó òàê, ÿê âè ìåíå çàðàç áà÷èòå.

149

Ó÷í³ ïîñõîïëþâàëèñÿ ç³ ñò³ëüö³â ³ âèòÿãóâàëè
øè¿, ùîá êðàùå ìåíå ðîçäèâèòèñÿ, à äâ³éêî
ìàëåíüêèõ ä³â÷èñüîê íàâ³òü çàñòðèáíóëè íà
ï³äâ³êîííÿ â³ä÷èíåíîãî â³êíà. “Äèâ³òüñÿ! – ãîëîñíî âèãóêíóâ Ïðîôåñîð. – Öå ñòîêðàòíî
çá³ëüøåíå çîáðàæåííÿ áðîøêîâîãî æóêà, îäí³º¿ ç íàéäèâîâèæí³øèõ êîìàõ íà çåìë³!” ß áóâ
âåëüìè îñâ³÷åíèì æóêîì ³ çíàâ, ÿê ïîâîäÿòüñÿ
çà ïîä³áíèõ îáñòàâèí ñïðàâæí³ äæåíòëüìåíè,
òîìó ÿ âèïðîñòàâñÿ íà ïîâåí çð³ñò, ïðèòèñíóâ
ðóêó äî ñåðöÿ ³ ââ³÷ëèâî âêëîíèâñÿ. Ìàáóòü, í³õòî íå ÷åêàâ â³ä ìåíå òàêî¿ ïîâåä³íêè, âñ³ áóëè
âêðàé âðàæåí³, à îäíà ³ç òèõ ä³â÷àò, êîòð³ ñèä³ëè
íà â³êí³, ãîëîñíî çàêðè÷àëà é âèïàëà íà âóëèöþ, à ïàäàþ÷è, ïîòÿãíóëà çà ñîáîþ ³ ñóñ³äêó.
Ïðîôåñîð çàêðè÷àâ ³ç ïåðåëÿêó ³ êèíóâñÿ
ãåòü ³ç êëàñó. ³í ñòðàõ ÿê áîÿâñÿ, ùî ä³â÷àòà,
ïàäàþ÷è, ìîãëè äóæå çàáèòèñÿ. Ó÷í³ é ñîá³ ëàâèíîþ ðèíóëè çà íèì, òîæ ÿ çàëèøèâñÿ ó êëàñ³
ñàì-îäèí, óñå ùå Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíèé, ³ ì³ã
ðîáèòè ùî çàâãîäíî.
² òóò ìåíå îñÿÿâ çäîãàä, ùî ³íøî¿ òàêî¿ íàãîäè äëÿ âòå÷³ ìîæå ³ íå âèïàñòè. ß âæå âñòèã
ïåðåéíÿòèñÿ ãîðä³ñòþ ç³ ñâî¿õ íîâèõ ðîçì³ð³â,
à ðàçîì ³ç ãîðä³ñòþ ïðèéøëî é ðîçóì³ííÿ, ùî
â òàêîìó âèãëÿä³ ÿ çìîæó, í³÷îãî íå áîÿ÷èñü,

150

ïîäîðîæóâàòè ïî âñüîìó ñâ³òó, à âèøóêàí³ñòü
ìàíåð äîçâîëÿëà á ìåí³ òðèìàòèñÿ íà ð³âíèõ
ÿêùî íå ç óñ³ìà, òî ìàéæå ç óñ³ìà â÷åíèìè
ìóæàìè, ç ÿêèìè ìåíå ìîãëà çâåñòè ùàñëèâà
äîëÿ.
Òàê-îò, ïîêè Ïðîôåñîð ï³ä³éìàâ ³ç çåìë³ ä³â÷èñüîê, êîòð³ íå òàê ïîáèëèñÿ, ÿê ïåðåëÿêàëèñÿ, éîãî îáñòóïèëà ù³ëüíåíüêà çãðàéêà øêîëÿð³â, à ÿ òèì ÷àñîì ñïîê³éíî âèéøîâ ³ç êëàñó,
çàâåðíóâ çà ð³ã øêîëè ³, òàê í³êèì ³ íå ïîì³÷åíèé, ïîäàâñÿ äî ãàéêà, ùî ð³ñ íåïîäàë³ê.
– Îöå òàê-òàê! – íå ñòðèìàâ ñâîãî çàõâàòó
ñòðàõîïóä Äæåê.
– Åãå æ, – ïîãîäèâñÿ ç íèì Áðîøêîâèé Æóê. –
ß éøîâ ³ íå ì³ã íàò³øèòèñÿ òèì, ùî ìîÿ âòå÷à
ïðèïàëà ñàìå íà ìîìåíò Ñòîêðàòíîãî Çá³ëüøåííÿ, áî, ñêàæ³òü, ÿêà êîðèñòü ³ç òâî¿õ åíöèêëîïåäè÷íèõ çíàíü, êîëè òè òàê ³ çàëèøàºøñÿ
êðèõ³òíîþ, í³÷èì íå ïðèì³òíîþ êîìàõîþ?
– Ðàí³øå ÿ é ãàäêè íå ìàâ, ùî êîìàõè õîäÿòü îäÿãíóò³, – ç³çíàâñÿ ׳ï, óñå ùå îøåëåøåíî
çèðêàþ÷è íà Áðîøêîâîãî Æóêà.
– Âîíè é íå õîäÿòü, ïðèíàéìí³ â ïðèðîäíîìó ñòàí³, – çàïåâíèâ éîãî Áðîøêîâèé Æóê. – Òà
ñòàëîñÿ òàê, ùî êîëè ÿ ìàíäðóâàâ ñâ³òîì, ìåí³
âäàëîñÿ âðÿòóâàòè äåâ’ÿòå æèòòÿ îäíîãî êðàâ-

151

öÿ – âè æ, ìàáóòü, çíàºòå, ùî êðàâåöü, ÿê ³ ê³ò,
ìຠäåâ’ÿòü æèòò³â. ×îëîâ’ÿãà âæå é íå çíàâ, ÿê
ìåí³ äÿêóâàòè, áî òå æèòòÿ áóëî îñòàííº ³ éîìó
áóâ áè ãàïëèê. ² â³í óáëàãàâ ìåíå, ùîá ÿ ïîãîäèâñÿ íà òå, àáè â³í îäÿãíóâ ìåíå â îöåé ìîäíèé êîñòþì, ó ÿêîìó ÿ ñòîþ ïåðåä âàìè. Ãàðíåíüêî ñèäèòü, ïðàâäà? – ³ Áðîøêîâèé Æóê âèïðîñòàâñÿ íà âåñü çð³ñò ³ ñòàâ íåêâàïíî îáåðòàòèñÿ, ùîá óñ³ ìîãëè äîáðå éîãî ðîçäèâèòèñÿ.
– ³í, ìàáóòü, äóæå íåïîãàíèé êðàâåöü, –
íå áåç çàçäðîñò³ ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê.
– Íåïîãàíèé ÷è ïîãàíèé, àëå íàïåâíî ç äîáðèì ñåðöåì, – äîäàâ í³êåëüîâàíèé ²ìïåðàòîð.
– À êóäè âè ïðÿìóâàëè, êîëè çóñòð³ëèñÿ ç
íàìè? – çàïèòàâ ó Áðîøêîâîãî Æóêà ׳ï.
– Òà ïðîñòî éøîâ ñîá³, í³êóäè êîíêðåòíî
íå ïîñï³øàþ÷è, – ç³çíàâñÿ Æóê, – õî÷à, ÿêùî
âæå áóòè ÷åñíèì äî ê³íöÿ, õîò³â áè ÷èìñêîð³ø
ïîòðàïèòè äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, ç³áðàòè òàì
ñîë³äíó àóäèòîð³þ òà ïðî÷èòàòè ¿ì ëåêö³þ íà
òåìó “Ïåðåâàãè Ñòîêðàòíîãî Çá³ëüøåííÿ”.
– Ìè ÿêðàç òåæ ³äåìî äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, – ìîâèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – òîæ ÿêùî òè
íå ïðîòè, ïðèñòàâàé äî íàñ ³ ï³äåìî ðàçîì.
Áðîøêîâèé Æóê óêëîíèâñÿ ç íåïåðåâåðøåíîþ ãðàö³éí³ñòþ.

152

– ß íàäçâè÷àéíî âäÿ÷íèé âàì çà òàêó ïðîïîçèö³þ, – ïðîìîâèâ â³í, – áî íàâðÿä ÷è ùå äåñü
ó Êðà¿í³ Îç çíàéäóòüñÿ òàê³ ïðèºìí³ ñóïóòíèêè, äî ÿêèõ ÿ â³ä÷óâàâ áè òàêó ñèìïàò³þ.
– Àâæåæ, ñèìïàò³þ, – ïîãîäèâñÿ ç íèì
Äæåê. – Ñåáòî ÿê ìóõà ëþáèòü ìåä.
– Ìîæëèâî, ìîÿ ö³êàâ³ñòü çäàñòüñÿ âàì äåùî
íåäîðå÷íîþ, òîä³ ÿ ïåðåïðîøóþ, àëå... ×è íå
çäàºòüñÿ âàì, ùî âñ³ âè... ãì... äåùî íåçâè÷àéí³? – çàïèòàâ Áðîøêîâèé Æóê, ³ç íåïðèõîâàíîþ ö³êàâ³ñòþ îãëÿäàþ÷è äðóç³â.
– Íå á³ëüøå, í³æ òè ñàì, – â³äêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Óñå â æèòò³ íåçâè÷àéíå, ïîêè òè äî
íüîãî íå çâèê.
– ßêà ÷óäîâà ô³ëîñîô³ÿ! – çàõîïëåíî âèãóêíóâ Áðîøêîâèé Æóê.
– Ùî æ, ñüîãîäí³ ìî¿ ì³çêè ïåòðàþòü í³âðîêó, – ïîãîäèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, ³ â éîãî ãîëîñ³ áðèí³ëà ãîðä³ñòü çà ñåáå.
– Ó òàêîìó ðàç³, ÿêùî âè äîáðå â³äïî÷èëè é
ïîíîâèëè ñèëè, ÷è íå ïðîäîâæèòè íàì ïîäîðîæ äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà? – çàïðîïîíóâàâ
Áðîøêîâèé Æóê.
– Ìè íå ìîæåìî, – â³äêàçàâ ׳ï. – Äðîâ’ÿíà
Êîçëà çëàìàëà íîãó ³ íå ìîæå éòè. Òà é äåðåâà
òóò í³äå íå ðîñòóòü, ùîá ìîæíà áóëî çìàé-

153

ñòðóâàòè íîâó íîãó. ² íà äîðîç³ ¿¿ íå ïîêèíåø,
áî â ñòðàõîïóäà òàê òÿæêî çãèíàþòüñÿ íîãè â
ñóãëîáàõ, ùî â³í íå ìîæå éòè ï³øêè – ò³ëüêè
¿õàòè âåðõè.
– Îò íåâäà÷à! – âèãóêíóâ Áðîøêîâèé Æóê,
à òîä³ ïðèñê³ïëèâèì îêîì îáâ³â óñå òîâàðèñòâî
é ñêàçàâ: – ßêùî ñòðàõîïóä îäíàêîâî ¿äå âåðõè
íà Êîçë³, òî ÷îìó á íå âçÿòè â íüîãî îäíó íîãó
é íå ïðèïàñóâàòè ¿¿ ñòðèáóñ³ çàì³ñòü ïåðåëàìàíî¿? ßê ðîçóì³þ, ³ ñòðàõîïóä, ³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà
îáîº çðîáëåí³ ç äåðåâà.
– Àãà, îöå ÿ é íàçèâàþ ñïðàâæíüîþ êì³òëèâ³ñòþ, – ïîõâàëèâ éîãî Ñîëîì’ÿíèê. – Ìåí³
ïðîñòî äèâíî, ÿê ÿ, ç òàêîþ ãîëîâîþ, ñàì äî öüîãî íå äîäóìàâñÿ! Îòîæ, ëþáèé ˳ñîðóáå, áåðèñÿ äî ðîáîòè, ìîæå, òîá³ âäàñòüñÿ ïðèïàñóâàòè
Äæåêîâó íîãó íàø³é ñòðèáóñ³.
Äæåê çîâñ³ì íå áóâ ó çàõâàò³ â³ä ö³º¿ ïðîïîçèö³¿, àëå – í³÷îãî íå â䳺ø! – äîçâîëèâ Áëÿøàíîìó ˳ñîðóáîâ³ â³ä÷åïèòè ñîá³ ë³âó íîãó.
Òîé òðîõè ï³äòåñàâ ¿¿ òà ïðèëàøòóâàâ Äðîâ’ÿí³é Êîçë³ íà ì³ñöå çëàìàíî¿ ê³íö³âêè.
Ñòðèáóõà òåæ áåç îñîáëèâîãî áàæàííÿ ï³øëà íà “îòå æèâîëóïñòâî”, ÿê âîíà ñàìà îõðåñòèëà öþ îïåðàö³þ, ³ âñå áóð÷àëà ï³ä ðóêàìè
˳ñîðóáà, à êîëè íîãó áóëî âðåøò³-ðåøò ïðèïà-

154

ñîâàíî, âçÿëà òà é çàÿâèëà, ùî òàêà ê³íö³âêà – òî
ïðîñòî ãàíüáà äëÿ ïîâàæíî¿ Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè.
– ß ïîïðîñèâ áè òåáå äóìàòè, ùî ãîâîðèø, –ð³çêî îá³ðâàâ ¿¿ ñòðàõîïóä. – Íå çàáóâàé,
áóäü ëàñêà, ùî òè ãóäèø ìîþ íîãó.
– Çàáóòè? Òóò çàáóäåø! – îãðèçíóëàñÿ Äðîâ’ÿíà Êîçëà. – ßêèé ãîñïîäàð, òàêà é íîãà!
Äìóõíè íà íå¿, ³ âîíà ðîçâàëèòüñÿ!
– Ùî?! ² ÿ ðîçâàëþñÿ?! – çàêðè÷àâ ðîçëþ÷åíèé Äæåê. – Òà ÿê òè ñ쳺ø òàêå ãîâîðèòè!
– Òè òàêå æ íåïîðîçóì³ííÿ, ÿê òåàòðàëüíà
ëÿëüêà áåç ëÿëüêàðÿ! – ãåòü ðîçïåðåçàëàñÿ äåðåâ’ÿíà áåñò³ÿ, äèêî ëóïàþ÷è ñâî¿ìè áàíüêàòèìè î÷èìà. – Ó òåáå íàâ³òü ãîëîâà âåñü ÷àñ õîäîðîì õîäèòü, ³ òè í³êîëè íå çíàºø, ùî ïåðåä
òîáîþ – ïåðåä ÷è çàä!
– Äðóç³, íå ñâàð³òüñÿ, áëàãàþ âàñ! – çàíåïîêî¿âñÿ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – ßêùî âæå áóòè ùèðèìè, âñ³ ìè íå ³äåàëüí³, òîæ ïðèéìàéìî îäí³
îäíèõ òàêèìè, ÿê³ ìè º.
– ×óäîâà ïîðàäà, – ïîõâàëèâ éîãî Áðîøêîâèé Æóê. – Ìàáóòü, ó òåáå ïðåêðàñíå ñåðöå, áëÿøàíèé äðóæå.
– Ñâÿòà ïðàâäà, – ìîâèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, âåëüìè óëåùåíèé. – Ñåðöå – íàéö³íí³øå,
ùî ÿ ìàþ. Àëå ðóøàéìî äàë³.

155

Ñòðàõîïóäà ç îäí³ºþ íîãîþ ïîñàäèëè íà
Äðîâ’ÿíó Êîçëó ³ ïðèâ’ÿçàëè ìîòóççÿì äî ¿¿ ñïèíè, ùîá â³í íå ïàäàâ. À ïîò³ì, ³ç Ñîëîì’ÿíèêîì
íà ÷îë³, âñ³ ðóøèëè äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.

14

ðîçä³ë

Áàáà Ìîìá³ âäàºòüñÿ äî ÷àð³â

Íåâäîâç³ âñ³ ïîáà÷èëè,
ùî Äðîâ’ÿíà Êîçëà éäå íàêóëüãóþ÷è:
íîâà íîãà áóëà òðîõè çàäîâãà äëÿ íå¿.
Äîâåëîñÿ çóïèíèòèñÿ, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá
óçÿâ ñîêèðó, ï³äêîðîòèâ äîâãó ê³íö³âêó, ³ ñòðèáóñ³ ñòàëî ëåãøå ïåðåñóâàòèñÿ. Àëå íàâ³òü öå íå
âò³øèëî Äðîâ’ÿíó Êîçëó.
– Çëàìàòè íîãó – ÿêà ãàíüáà! – áóð÷àëà âîíà.
– Àæ í³ÿê, – äîáðîäóøíî çàïåðå÷èâ ¿é Áðîøêîâèé Æóê, ³äó÷è ïîðÿä. – Íàòîì³ñòü òîá³ äóæå
ïîùàñòèëî. Òåïåð òè ñïðàâä³ Äðîâ’ÿíà Êîçëà,
áî çëàìàëà íîãó ³ íàëàìàëà äðîâ.
– ß ïåðåïðîøóþ, – ñêàçàâ ׳ï, ïîâîë³ äðàòóþ÷èñü, áî íå ì³ã ñòåðï³òè, êîëè îáðàæàëè Äðîâ’ÿíó Êîçëó ÷è ñòðàõîïóäà Äæåêà, – àëå ìóøó
âèçíàòè, ùî âàø äîòåï äîâîë³ íåâäàëèé, òà ùå é
çàÿëîæåíèé.
– À îäíàê öå òàêè äîòåï, – óïåðòî ïðàâèâ
ñâ Áðîøêîâèé Æóê, – à äîòåïè, ÿê ñâîºð³äíà
ãðà ñë³â, àáî êàëàìáóð, ìàþòü âåëèêó ïîøàíó
ñåðåä ó÷åíèõ ìóæ³â.
– À ùî òàêå êàëàìáóð? – íå âòîðîïàâ ñòðàõîïóä Äæåê.

158

– À öå, ì³é ëþáèé äðóæå, òàêà ñëîâåñíà
ãðà, – ïî÷àâ ïîÿñíþâàòè Áðîøêîâèé Æóê. – ×èìàëî ñë³â ó íàø³é ìîâ³ ìàþòü ïî äâà çíà÷åííÿ,
³ ÿêùî òè êàëàìáóðèø, ðîçêðèâàþ÷è â îäíîìó
æàðò³ îäðàçó îáèäâà çíà÷åííÿ, öå îçíà÷àº, ùî
òè îñîáà âèñîêî¿ êóëüòóðè òà ðîçóìó ³ â³ðòóîçíî
âîëî䳺ø ìîâîþ.
– ß á íå ñêàçàâ, – ïðîñòîäóøíî çàïåðå÷èâ
׳ï. – Õòî çàâãîäíî ìîæå êàëàìáóðèòè.
– Äîçâîëþ ñîá³ ç âàìè íå ïîãîäèòèñÿ, – Áðîøêîâèé Æóê óæå ïî÷èíàâ óòðà÷àòè òåðïåöü. – Òóò
ïîòð³áíà íåàáèÿêà îñâ³÷åí³ñòü. Þíèé äðóæå, òè
ââàæàºø ñåáå îñâ³÷åíèì?
– Íå äóæå, – ùèðî ç³çíàâñÿ ׳ï.
– Ó òàêîìó ðàç³ íå òîá³ ïðî öå ñóäèòè. ß æ
Âåëüìè Îñâ³÷åíèé, ³ ÿ êàæó, ùî êàëàìáóð –
îçíàêà ãåí³àëüíîñò³. Àáî â³çüì³ìî òàêèé äîòåï.
ßêùî ñõðåñòèòè Äðîâ’ÿíó Êîçëó ç ÊîíèêîìÑòðèáóíöåì, òî õòî â íàñ âèéäå – Êîçëèê-Ñòðèáóíåöü ÷è Äåðåâ’ÿíèé Êîíèê?
Êîëè â³í öå ñêàçàâ, Ñîëîì’ÿíèêîâ³ äóõ ïåðåõîïèëî â³ä òàêî¿ çóõâàëîñò³, à Áëÿøàíèé ˳ñîðóá àæ çóïèíèâñÿ ³ îáäàðóâàâ Áðîøêîâîãî Æóêà äîê³ðëèâèì ïîãëÿäîì. Ñàìà æ Äðîâ’ÿíà Êîçëà
ïðîòÿæíî ôîðêíóëà íà çíàê çíåâàãè äî êîìàõè,
à ñòðàõîïóä Äæåê çàòóëèâ ðóêîþ ñâîþ óñì³øêó,

159

ÿêà áóëà òóò óêðàé íåäîðå÷íîþ. Àëå Áðîøêîâèé Æóê ³ äàë³ ñòóïàâ òàê ïîâàæíî, íà÷å ó éîãî
ñëîâàõ áóëî ùîñü íàäçâè÷àéíî ðîçóìíå, òîæ
Ñîëîì’ÿíèêîâ³ äîâåëîñÿ ñêàçàòè éîìó:
– Äîðîãåíüêèé ì³é, ÿ ÷óâ, ùî é ìóäðåö³ íå
çàñòðàõîâàí³ â³ä äóðíèõ â÷èíê³â, ³ õî÷ ÿ íàäçâè÷àéíî ïîâàæàþ ì³çêè, õàé áè ç ÷îãî âîíè
ñêëàäàëèñÿ ³ õî÷ ÿê íàçèâàëèñÿ, ó ìåíå çàêðàäàºòüñÿ ï³äîçðà, ùî âàø³ çíàííÿ íå çàâàäèëî á
óïîðÿäêóâàòè. Õàé òàì ÿê, ïîïðîøó âàñ ã³äíî
ïîâîäèòèñÿ â íàøîìó òîâàðèñòâ³ é òðèìàòè
âàøó âèñîêó îñâ³÷åí³ñòü ïðè ñîá³.
– Ìîæå, íàì ³ ñïðàâä³ äàëåêî äî òåáå òà òâî¿õ
çíàíü, – äîäàâ ³ ñîá³ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – çàòå
ìè çíàºìî, ùî òàêå äîáðå ñåðöå. À îò ÿêùî òâîÿ
íàäì³ðó êóëüòóðíà âäà÷à çíîâó ïî÷íå ðâàòèñÿ
íàçîâí³... – ³ íå ñê³í÷èâøè ñâ òèðàäè, â³í òàê
áëèçüêî êðóòîíóâ áëèñêó÷îþ ñîêèðîþ ïåðåä
íîñîì Áðîøêîâîãî Æóêà, ùî òîé â³äðàçó æ â³ä³éøîâ íà áåçïå÷íó â³äñòàíü.
Á³ëüøå í³õòî í³÷îãî íå êàçàâ, ³ Ñòîêðàòíî
Çá³ëüøåíèé Æóê íàäîâãî âïàâ ó ãëèáîêó çàäóìó, à ïîò³ì íåñì³ëî ïîîá³öÿâ:
– ß íàìàãàòèìóñü ñòðèìóâàòèñÿ...
– Îò ³ ãàðàçä, – äîáðîäóøíî â³äïîâ³â Ñîëîì’ÿíèê, ³ íàñòð³é ó âñ³õ ïîì³òíî ïîêðàùàâ.

160

Êîëè âîíè çíîâó çóïèíèëèñÿ, ùîá äàòè ׳ïîâ³ ïåðåïî÷èòè, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïîì³òèâ ó
òðàâ³ áåçë³÷ ìàëåñåíüêèõ êðóãëåíüêèõ í³ðîê.
– Òóò, ìàáóòü, êîëîí³ÿ ìèøîê-ïîë³âîê, – ñêàçàâ â³í Ñîëîì’ÿíèêó. – À ö³êàâî, ÷è º òóò Ìèøà÷à Êîðîëåâà, íàøà äàâíÿ çíàéîìà?
– Î, ÿêáè âîíà áóëà òóò, öå áóëî áè ïðîñòî
÷óäîâî, – ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê, âðàæåíèé íåñïîä³âàíèì çäîãàäîì ñâîãî äðóãà. – ˳ñîðóáå,
äîðîãåíüêèé, à ÷îìó á òîá³ ¿¿ íå ïîãóêàòè?
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïðîíèçëèâî çàñþð÷àâ ó
ñð³áíèé ñâèñòîê, ùî âèñ³â ó íüîãî íà øè¿, ³ çà
ÿêóñü ìèòü ³ç áëèæíüî¿ ÿìêè âèñêî÷èëà ìàëåíüêà ñ³ðà ìèøêà, êîòðà, í³÷îãî íå áîÿ÷èñü,
ïîá³ãëà äî íèõ. Êîëèñü Áëÿøàíèé ˳ñîðóá óðÿòóâàâ ¿¿ â³ä ñìåðò³, òîæ Ìèøà÷à Êîðîëåâà äîáðå
çíàëà, ùî ìîæå éîìó äîâ³ðÿòè.
– Äîáðîãî äíÿ, Âàøà Âåëè÷íîñòå, – ³ç íàäçâè÷àéíîþ øàíîáëèâ³ñòþ çâåðíóâñÿ äî ìèøêè
˳ñîðóá. – Ñïîä³âàþñÿ, âè æèâ³-çäîðîâ³ é ó âàñ
óñå ãàðàçä?
– Äÿêóþ, â ìåíå âñå äîáðå, – áåç çàéâèõ öåðåìîí³é â³äïîâ³ëà Êîðîëåâà, à êîëè âîíà ïðèñ³ëà,
âñ³ ïîáà÷èëè íà ¿¿ ãîë³âö³ êðèõ³òíó çîëîòó êîðîíó. – ×èì ìîæó äîïîìîãòè äàâí³ì äðóçÿì?
– Âàøà Âåëè÷íîñòå! – ïàëêî çâåðíóâñÿ äî íå¿

161

Ñîëîì’ÿíèê. – Äóæå âàñ ïðîøó, äîçâîëüòå ìåí³
âçÿòè ç äþæèíó âàøèõ ï³ääàíèõ äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.
– À ¿ì òàì í³÷îãî íå ñòàíåòüñÿ? – íàñòîðîæèëàñÿ Ìèøà÷à Êîðîëåâà.
– ͳ÷îã³ñ³íüêî, – çàïåâíèâ ¿¿ Ñîëîì’ÿíèê. –
ß ñõîâàþ ¿õ ó ñåáå â ñîëîì³, à êîëè ðîçñò³áíó
îäÿã, öå îçíà÷àòèìå, ùî âîíè ìîæóòü âèñòðèáóâàòè é á³ãòè ñîá³ äîäîìó. ßêùî âè äîçâîëèòå
öå çðîáèòè, ÿ ç ¿õíüîþ äîïîìîãîþ çíîâó ïîâåðíó ñîá³ òðîí, ùî éîãî â³ä³áðàëî â ìåíå ³éñüêî
Íåïîêîðè.
– Ùî æ, – ìîâèëà Ìèøà÷à Êîðîëåâà, – ó òàêîìó ðàç³ ÿ íå ìàþ í³÷îãî ïðîòè. Ùîéíî òè
áóäåø ãîòîâèé, ÿ ïîãóêàþ äâàíàäöÿòüîõ íàéêì³òëèâ³øèõ ï³ääàíèõ.
– ß âæå ãîòîâèé, – ñêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê, ë³ã
ãîð³ëèöü íà çåìëþ ³ ðîçñò³áíóâ îäåæèíó, â³äêðèâàþ÷è î÷àì êóïó ñîëîìè, ÿêîþ â³í áóâ íàïõàíèé.
Ìèøà÷à Êîðîëåâà òîíåíüêî ïèñíóëà, ³ çà
ìèòü äâàíàäöÿòåðî ãàðíåíüêèõ ìèøîê-ïîë³âîê, ïîêèíóâøè í³ðêè, ïîñòàëè ïåðåä ïðàâèòåëüêîþ, ðàä³ ïîñëóæèòè ¿é.
ͳõòî íå çðîçóì³â æîäíîãî ñëîâà ç ìîâè
Êîðîëåâè, áî ãîâîðèëà âîíà ïî-ìèøà÷îìó. Àëå

162

ìàëåíüêèì ìèøêàì íå äîâåëîñÿ ïîÿñíþâàòè
äâ³÷³, îäíà çà äðóãîþ âîíè ïîçàëàçèëè ó Ñîëîì’ÿíèêà ³ ïðè÷à¿ëèñÿ â ñîëîì’ÿíîìó ÷åðåâ³.
Êîëè âñ³ ìèøêè áóëè âñåðåäèí³, Ñîëîì’ÿíèê
çàñò³áíóâñÿ, ï³äâ³âñÿ ³ç çåìë³ é ïîäÿêóâàâ Ìèøà÷³é Êîðîëåâ³ çà öþ ëàñêó.
– Ìè áóëè áè âàì äóæå âäÿ÷í³, – çâåðíóâñÿ
äî Êîðîëåâè Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – ÿêáè âè ïîãîäèëèñÿ á³ãòè ïåðåä íàìè é ïîêàçóâàòè øëÿõ
äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. Áî ÿêèéñü íåäðóã ÿâíî
áàæàº, ùîá ìè çáèëèñÿ ç äîðîãè.
– Äóæå ðàäî, – â³äêàçàëà Êîðîëåâà. – Òî ùî,
õîä³ìî?
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïèòàëüíî ãëÿíóâ íà ׳ïà.
– ß âæå â³äïî÷èâ, – â³äïîâ³â õëîïåöü, – ìîæåìî éòè.
² âîíè çíîâó ðóøèëè â ïóòü. Ìàëåíüêà é ñ³ðåíüêà Ìèøà÷à Êîðîëåâà ïðóäêî çàá³ãàëà íàïåðåä, ñïèíÿëàñÿ ³ ÷åêàëà, ïîêè ³íø³ ïîð³âíÿþòüñÿ ç íåþ, à òîä³ çíîâó á³ãëà âïåðåä.
ßêáè íå öÿ ¿¿ äîïîìîãà, òî í³ Ñîëîì’ÿíèêîâ³,
í³ éîãî äðóçÿì íå áà÷èòè Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà
ÿê ñâî¿õ âóõ. Áàáà Ìîìá³ ùåäðî íàñòàâëÿëà íà
¿õíüîìó øëÿõó âñ³ëÿê³ ïåðåïîíè. Ùîïðàâäà,
æîäíà ç íèõ íå áóëà ñïðàâæíÿ, âñ³ äî îäíî¿ âèÿâèëèñÿ õî÷ ³ õèòðîìóäðèìè, àëå îìàíàìè.

163

Îñü äîðîãà âïèðàëàñü ó øâèäêó ð³÷êó, ïðîòå
Ìèøà÷à Êîðîëåâà, íå âàãàþ÷èñü, ³øëà âïåðåä
³ ö³ëà òà íåóøêîäæåíà ïðîõîäèëà ÷åðåç öåé
ïîò³ê. Çà íåþ ðóøèëî âñå òîâàðèñòâî, ³ õî÷ áè
íà êîìóñü ³ç íèõ çàëèøèëàñÿ êðàïåëüêà âîäè!
Äàë³ íà øëÿõó âèðîñëà ìîãóòíÿ ãðàí³òíà
ñò³íà, ùî íàâèñàëà íàä ãîëîâàìè ïîäîðîæí³õ.
Àëå é òåïåð ìàëåíüêà ïîë³âêà áåçïåðåøêîäíî
ïðîéøëà êð³çü íå¿, à ñë³äîì çà íåþ ðóøèëè
Ñîëîì’ÿíèê òà äðóç³, ³ ùîéíî âîíè ïðîìèíóëè
ñò³íó, òà ðîçñ³ÿëàñü, ìîâ òóìàí.
²íøèì ðàçîì, êîëè âîíè ñïèíèëèñÿ íà
õâèëüêó, ùîá äàòè ׳ïîâ³ ïåðåïî÷èòè, ïåðåä
íèìè ðîçëÿãëèñÿ ñîðîê äîð³ã, ³ âñ³ âåëè â ð³çíèõ
íàïðÿìêàõ. Òðîõè çãîäîì ö³ äîðîãè ïî÷àëè
êðóòèòèñÿ, ìîâ ñïèö³ âåëåòåíñüêîãî êîëåñà,
ñïåðøó â îäèí á³ê, ïîò³ì ó äðóãèé, îñòàòî÷íî
âñ³õ ñïàíòåëè÷èâøè. Àëå Ìèøà÷à Êîðîëåâà
ãóêíóëà, ùîá óñ³ éøëè çà íåþ, òà é ïîá³ãëà
íàâïðîñòåöü, ³ âàðòî áóëî ñòóïèòè äåê³ëüêà
êðîê³â, ÿê çàêðó÷åí³ äîð³æêè ùåçëè ãåòü ³
á³ëüøå íå ç’ÿâëÿëèñÿ.
À íàéñòðàøí³øîþ áóëà îñòàííÿ ïåðåïîíà,
ùî ¿¿ íàñëàëà áàáåãà Ìîìá³. Ãàëÿâèíîþ íà íèõ
³øëà âîãíÿíà ñò³íà, é òóò Ñîëîì’ÿíèê óïåðøå
çëÿêàâñÿ ³ âæå ìàëî íå äðåìåíóâ íàçàä.

164

– ßêùî âîãîíü äîñÿãíå ñþäè, â³ä ìåíå çàëèøèòüñÿ æìåíüêà ïîïåëó! – ïðîêâèëèâ â³í ³
çàòðåìò³â òàê, ùî àæ çàøåëåñò³ëà ñîëîìà. –
Ñê³ëüêè æèâó, à í³÷îãî ñòðàøí³øîãî íå áà÷èâ.
– ² â³ä ìåíå ò³ëüêè âóãëèíêè çîñòàíóòüñÿ! –
çàâåðåùàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà, çàíåïîêîºíî êðóòÿ÷èñü ³ ñòàþ÷è äèáêè. – Ìîº äåðåâî ñóõå é
ïðèòüìîì ñïàëàõíå, ÿê ñê³ïêà.
– À äëÿ ãàðáóç³â âîãîíü íåáåçïå÷íèé? – áîÿçêî ç³ùóëèâñÿ ñòðàõîïóä.
– Ùå á ïàê! ³í ñïå÷å òåáå, ìîâ êèñëè÷êó,
òà ùå é ìåíå ðàçîì ³ç òîáîþ! – â³äïîâ³â Áðîøêîâèé Æóê ³ ñòàâ íà âñ³ ëàïêè, ùîá øâèäøå á³ãòè.
² ò³ëüêè Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, êîòðèé çîâñ³ì
íå áîÿâñÿ âîãíþ, íå ï³ääàâñÿ çàãàëüí³é ïàí³ö³.
ʳëüêà éîãî ñë³â â³äâåðíóëè ïàí³÷íó âòå÷ó.
– Ïîäèâ³òüñÿ íà Ìèøà÷ó Êîðîëåâó! – âèãóêíóâ â³í. – Âîíà éäå ÷åðåç âîãîíü, ³ ¿é õî÷ áè ùî!
Áî öå í³ÿêèé íå âîãîíü, à çâè÷àéíå øàõðàéñòâî.
² ñïðàâä³, êîëè âîíè ïîáà÷èëè êðèõ³òíó Êîðîëåâó, êîòðà ñïîê³éí³ñ³íüêî éøëà êð³çü ïîëóì’ÿ, ùî íàñóâàëîñÿ íà íèõ, äî âñ³õ ïîâåðíóëàñü
â³äâàãà, é òîâàðèñòâî ðóøèëî ñë³äîì çà íåþ, íå
çàçíàâøè í³ÿêî¿ øêîäè.
– Ïðèãîäà, çâ³ñíà ð³÷, íàäçâè÷àéíà, – îøåëåøåíî áóðìîò³â Áðîøêîâèé Æóê, – âîíà çàïå-

165

ðå÷óº âñ³ Çàêîíè Ïðèðîäè, ïðî ÿê³ ðîçïîâ³äàâ
ó øêîë³ Ïðîôåñîð Íàñüîãîäí³âñå.
– Ùî ïðàâäà, òî ïðàâäà, – ç âèãëÿäîì ìóäðåöÿ çàóâàæèâ Ñîëîì’ÿíèê. – Óñå ÷àêëóíñòâî
íåïðèðîäíå, îñü ÷îìó éîãî òàê óíèêàþòü ³ áîÿòüñÿ ÿê âîãíþ. Àëå, äðóç³ ìî¿, ÿ âæå áà÷ó ïîïåðåäó áðàìó Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, òîæ äóìàþ, ùî
òî áóëà îñòàííÿ ïåðåøêîäà íà íàøîìó øëÿõó.
² ñïðàâä³, âäàëèí³ âæå âèäí³ëèñÿ ìóðè Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, òîæ Ìèøà÷à Êîðîëåâà, ÿêà
òàê ñóìë³ííî ïîêàçóâàëà ¿ì äîðîãó, ï³ä³éøëà
ïîïðîùàòèñÿ ç äðóçÿìè.
– Ìè ãëèáîêî âäÿ÷í³ Âàø³é Âåëè÷íîñò³ çà
íåîö³íåííó äîïîìîãó, – ïîäÿêóâàâ ˳ñîðóá,
óêëîíÿþ÷èñü êðèõ³òí³é Êîðîëåâ³.
– Ìåí³ çàâæäè ïðèºìíî äîïîìîãòè ñâî¿ì
äðóçÿì, – â³äïîâ³ëà Ìèøà÷à Êîðîëåâà ³ øâèäåíüêî âèðóøèëà äîäîìó.

15

ðîçä³ë

Â’ÿçí³ Êîðîëåâè Æèíæóð

ijéøîâøè äî ì³ñüêî¿ áðàìè,
íàø³ ïîäîðîæí³ ïîáà÷èëè,
ùî âõ³ä äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà
ñòåðåæóòü äâîº ä³â÷àò
³ç ³éñüêà Íåïîêîðè.
Âîíè çàñòóïèëè ¿ì øëÿõ ³ âèéíÿëè ç âîëîññÿ ñïèö³ äëÿ ïëåòåííÿ, ïîãðîæóþ÷è ïîêîëîòè
íèìè êîæíîãî, õòî äî íèõ íàáëèçèòüñÿ.
Òà Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà öå í³òðîõè íå íàëÿêàëî.
– Ó ã³ðøîìó âèïàäêó âîíè ìîæóòü ïîäðÿïàòè ìî¿ í³êåëüîâàí³ ïëàñòèíêè, ïîïñóâàâøè
¿õíþ êðàñó, – ìîâèâ â³í. – Òà îò ò³ëüêè ÿ ñóìí³âàþñÿ, ùî öåé “ã³ðøèé âèïàäîê” ìîæå ñòàòèñÿ,
áî çà ìèòü ÿ ðîçæåíó öèõ á³éö³â ó ñï³äíèöÿõ.
Óñ³ çà ìíîþ!
Ñêàçàâøè òàê, â³í ðóøèâ äî áðàìè ³ íà õîäó
ðîçìàõóâàâ ñîêèðîþ. Âñ³ ðåøòà, æîäíî¿ ìèò³
íå âàãàþ÷èñü, ³ ñîá³ ïîäàëèñÿ çà Áëÿøàíèì
˳ñîðóáîì. ijâ÷èñüêà, ÿê³ é ãàäêè íå ìàëè, ùî
õòîñü ìîæå ÷èíèòè ¿ì ñïðîòèâ, òàê çëÿêàëèñÿ
áëèñêó÷î¿ Ë³ñîðóáîâî¿ ñîêèðè, ùî ç êðèêîì
³ âåðåñêîì äðåìåíóëè ÷åðåç áðàìó ãåòü. Âõ³ä

168

äî ì³ñòà áóëî çâ³ëüíåíî, ³ âñ³ ìàíäð³âö³ áåçïåðåøêîäíî ïðîìèíóëè áðàìó é, îïèíèâøèñü íà
çåëåíèõ õ³äíèêàõ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, ðóøèëè
äî êîðîë³âñüêîãî ïàëàöó.
– ßêùî ìè é äàë³ ïðîñóâàòèìåìîñÿ òàê ñàìî, òî íåâäîâç³ çíîâó ïîáà÷èìî Âàøó Âåëè÷í³ñòü íà òðîí³, – ìîâèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, âåëüìè âò³øåíèé òèì, ÿê ëåãêî â³í ïåðåì³ã ñòîðîæó.
– Ñïàñèá³ òîá³, äðóæå ˳ñîðóáå, – ùèðî ïîäÿêóâàâ éîìó Ñîëîì’ÿíèê. – ͳùî ó ñâ³ò³ íå
âñòî¿òü ïåðåä òâî¿ì äîáðèì ñåðöåì ³ ãîñòðîþ
ñîêèðîþ.
Ïðîìèíàþ÷è áóäèíêè, âîíè áà÷èëè êð³çü
ðîç÷èíåí³ äâåð³, ÿê ÷îëîâ³êè ï³äì³òàþòü äîë³âêè, ïðèáèðàþòü, ìèþòü ïîñóä, à æ³íêè, ç³áðàâøèñü çãðàéêàìè, ïë³òêóþòü ³ âåñåëÿòüñÿ.
– Ïîñëóõàé-íî, ùî òóò ó âàñ êî¿òüñÿ? – çâåðíóâñÿ Ñîëîì’ÿíèê äî íåâåñåëîãî ÷îëîâ³êà ç
êîøëàòîþ áîðîäîþ, ùî áóâ óáðàíèé ó ôàðòóõ ³ êîòèâ õ³äíèêîì äèòÿ÷èé â³çî÷îê.
– Ðåâîëþö³ÿ â íàñ, ³ õòî, ÿê íå Âàøà Âåëè÷í³ñòü, ìàëè á íàéêðàùå öå çíàòè, – â³äïîâ³â á³äîëàõà. – ³äêîëè âè ïîêèíóëè íàøå ì³ñòî, æ³íêè âñå ïîñòàâèëè ç í³ã íà ãîëîâó. Äîáðå, ùî
âè òàêè âèð³øèëè ïîâåðíóòèñÿ ³ íàâåñòè ëàä,

169

áî âåñòè äîìàøíº ãîñïîäàðñòâî, äîãëÿäàòè çà
ä³òüìè – ùî ìîæå áóòè âèñíàæëèâ³øèì äëÿ ÷îëîâ³ê³â Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.
Ñîëîì’ÿíèê çàìèñëåíî ìóãèêíóâ ³ ñêàçàâ:
– ßêùî öå ñïðàâä³ òàê âàæêî, ÿê òè êàæåø,
òî ÷îìó æ³íêè äîñ³ òàê ëåãêî âïðàâëÿëèñÿ ç õàòí³ìè êëîïîòàìè?
– Îò ÷îãî íå çíàþ, òîãî íå çíàþ, – âàæêî
ç³òõíóâ ÷îëîâ³ê. – Ìîæå, âîíè çàë³çí³?
Äðóç³ éøëè ì³ñüêèìè âóëèöÿìè, é í³õòî ¿õ
íå ïåðåïèíÿâ. Ëèø ÿêàñü çãðàéêà êóìàñü, ïîáà÷èâøè âåñü ãóðò, ïåðåñòàëà òåðåâåíèòè, ùîá
¿õ ðîçäèâèòèñÿ, òà çà ìèòü çíîâó ïîâåðíóëàñÿ
äî ñâ áàëà÷êè. À êîëè äîðîãîþ ¿ì òðàïèëîñÿ
ê³ëüêà ä³â÷èñüîê ³ç ³éñüêà Íåïîêîðè, ò³ é íå äóìàëè äèâóâàòèñÿ íåïðîõàíèì ãîñòÿì ÷è çàòðèìóâàòè ¿õ, à ïðîñòî äàëè äîðîãó íåçíàéîìöÿì, ³
äðóç³ ñïîê³éíî ïðîñòóâàëè äàë³.
Òàêà ïîâåä³íêà íàñòîðîæèëà Ñîëîì’ÿíèêà.
– ×è íå éäåìî ìè ïðÿì³ñ³íüêî â ïàñòêó? –
ðîçõâèëþâàâñÿ â³í.
– Íå êàæè äóðíèöü! – çàïåðå÷èâ ïðîñòîäóøíèé ˳ñîðóá. – Ò³ áåçãîëîâ³ ä³â÷èñüêà âæå
çàðàç ëàäí³ çäàòèñÿ áåç áîþ!
Òà Ñîëîì’ÿíèê ò³ëüêè íåäîâ³ðëèâî ïîõèòàâ
ãîëîâîþ, à ׳ï ñêàçàâ:

170

– Ùîñü äóæå ëåãêî âîíè â³äñòóïèëè. Ïèëüíóéòå, àáè ÷îãî íå ñòàëîñÿ.
– À ÿ é ïèëüíóâàòèìó, – çàñïîê³éëèâî ìîâèâ
Éîãî Âåëè÷í³ñòü.
² òàê, áåç ïåðåøêîä, âîíè ä³éøëè äî êîðîë³âñüêîãî ïàëàöó òà ñòàëè ï³ä³éìàòèñÿ ìàðìóðîâèìè ñõîäàìè, êîòð³ êîëèñü áóëè ùåäðî
ïðèêðàøåí³ ñìàðàãäàìè, à òåïåð íà ì³ñö³ ñàìîöâ³ò³â, ùî ¿õ âèðâàëè ç ì’ÿñîì ä³â÷èñüêà Ïîëêîâîäèö³ Æèíæóð, çÿÿëè ä³ðêè. ² õî÷à á îäíà
âîéîâíèöÿ ³éñüêà Íåïîêîðè ñòàëà íà ¿õíüîìó
øëÿõó!
Ïðîìèíàþ÷è îäèí ñêëåï³í÷àñòèé êîðèäîð
çà äðóãèì, âîíè ä³éøëè äî ðîçê³øíî¿ òðîííî¿
çàëè, à çà çåëåíîþ çàâ³ñîþ ïåðåä ¿õí³ìè î÷èìà
ïîñòàëî äóæå ö³êàâå âèäîâèùå. Íà áëèñêó÷îìó ïðåñòîë³ ïîâàæíî ñèä³ëà Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð, íà ãîëîâ³ ¿¿ ëåæàëà çàïàñíà Ñîëîì’ÿíèêîâà
êîðîíà, à ó ïðàâ³é ðóö³ âîíà òðèìàëà ñê³ïåòð –
ñèìâîë êîðîë³âñüêî¿ âëàäè. Íà êîë³íàõ Ïîëêîâîäèö³ ñòîÿëà êîðîáêà, çâ³äêè âîíà ä³ñòàâàëà
êàðàìåëüêè é ïî¿äàëà ¿õ. Ïî÷óâàëàñÿ âîíà â ðîë³ âëàäàðêè ö³ëêîì íåâèìóøåíî.
Ñîëîì’ÿíèê ñòóïèâ êðîê óïåðåä ³ âïðèòóë
ï³ä³éøîâ äî òðîíó, âñ³ ðåøòà ñòàëè çà íèì ï³âêîëîì.

171

Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ñòîÿâ, ïîêàçíî ñïåðøèñü
íà ñîêèðó.
– ßê òè ïîñì³ëà ñèä³òè íà ìîºìó òðîí³? –
ãðèìíóâ Ñîëîì’ÿíèê, ãí³âíî äèâëÿ÷èñü íà ñàìîçâàíêó. – Òè ùî, íå çíàºø, ùî òè çðàäíèöÿ,
à îòæå, áóäåø â³ääàíà â ðóêè çàêîíó?
– Ïðåñòîë ìîæå íàëåæàòè áóäü-êîìó, õòî
çì³ã éîãî çàâîþâàòè, – â³äð³çàëà Æèíæóð,
ïîâîë³ æóþ÷è ÷åðãîâó êàðàìåëüêó. – ßê áà÷èø, ÿ çìîãëà éîãî ïîñ³ñòè, ³ òåïåð ÿ Êîðîëåâà, à âñÿêèé, õòî ñïðîáóº ñòàòè ìåí³ íà øëÿõó,
áóäå çâèíóâà÷åíèé ó çðàä³ é ìຠáóòè ïîêàðàíèé çã³äíî ³ç çàêîíîì, ïðî ÿêèé òè ùîéíî
çãàäóâàâ.
Ñîëîì’ÿíèê àæ í³ÿê íå ÷åêàâ, ùî âñå òàê
îáåðíåòüñÿ.
– ˳ñîðóáå, çäàºòüñÿ, ÿ ÷îãîñü íå ðîçóì³þ, –
³ Ñîëîì’ÿíèê çàïèòàëüíî ïîãëÿíóâ íà çàë³çíîãî ïðèÿòåëÿ.
– Êîëè ìîâà ïðî Çàêîí, ìåí³ êðàùå ïîìîâ÷àòè, – â³äïîâ³â ˳ñîðóá. – Çàêîíè òâîðÿòüñÿ íå
äëÿ òîãî, ùîá ó íèõ ñóìí³âàëèñÿ, òèì á³ëüøå,
ùî öå äóæå íåðîçóìíî.
– Íó, ³ ùî òîä³ íàì ðîáèòè? – ãåòü ðîçãóáèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.
– À ÷îìó á âàì ³ç Êîðîëåâîþ íå ïîáðàòè-

172

ñÿ? – çàïðîïîíóâàâ Áðîøêîâèé Æóê. – Òîä³ âè
îáîº ìîãëè áè ïðàâèòè ì³ñòîì.
Æèíæóð çì³ðÿëà Æóêà ñïîïåëÿþ÷èì ïîãëÿäîì.
– À ìîæå, â³äïðàâèòè ¿¿ íàçàä äî ìàòåð³, õàé
ñèäèòü ñîá³ âäîìà, – äîêèíóâ ñòðàõîïóä.
Æèíæóð íàñóïèëà áðîâè.
– À äàâàéòå çà÷èíèìî ¿¿ â øàô³ é âèïóñòèìî ò³ëüêè òîä³, êîëè âîíà âèïðàâèòüñÿ ³ äàñòü
ñëîâî, ùî á³ëüøå òàê íå ðîáèòèìå, – äîäàâ ïðîïîçèö³þ ׳ï.
Æèíæóð çíåâàæëèâî ñêðèâèëà ãóáè.
– Ïîêàçàòè ¿é, äå ðàêè çèìóþòü, òà é êâèò! –
ôàíòàçóâàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà.
– ͳ, òàê íå ãîäèòüñÿ, – çàñòóïèâñÿ çà ä³â÷èíó Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – Ìè ìàºìî ïîñòàâèòèñÿ
äî íå¿ ç óñ³ºþ äîáðîòîþ. Äàìî ¿é ñò³ëüêè ñàìîöâ³ò³â, ñê³ëüêè âîíà çìîæå âçÿòè, òà é íåõàé
³äå ñîá³ æèâà-çäîðîâà!
Ïî÷óâøè òàêó ìîâó, Êîðîëåâà Æèíæóð ãîëîñíî ðîçðåãîòàëàñÿ ³ òðè÷³ ïëåñíóëà â äîëîí³,
í³áè ïîäàâàëà êîìóñü ñèãíàë.
– ßê³ âè äóðí³ é îáìåæåí³! – âèãóêíóëà âîíà. – ß ãåòü âòîìèëàñÿ â³ä âàøèõ äóðíèöü, à
ùî ÷àñó â ìåíå îáìàëü, ÿ á³ëüøå íå áàæàþ ìàðíóâàòè éîãî íà âàñ.

173

Ïîêè Ñîëîì’ÿíèê ³ äðóç³ çäèâîâàíî ñëóõàëè
çóõâàëó ïðîìîâó ñàìîçâàíêè, ñòàëîñÿ ùîñü ãåòü
íåçáàãíåííå. Õòîñü òèõåíüêî ï³äêðàâñÿ ççàäó
äî ˳ñîðóáà é âèõîïèâ ó íüîãî ç ðóê ñîêèðó, ³
â³í â³äðàçó â³ä÷óâ ñåáå áåççàõèñíèì òà çîâñ³ì
íå ãð³çíèì. Ò³º¿ æ ìèò³ çàëó íàïîâíèâ ãó÷íèé
ñì³õ, ³ âñå òîâàðèñòâî, ðîççèðíóâøèñü, ïîáà÷èëî, ùî ¿õ îáñòóïèëè ä³â÷èñüêà ç ³éñüêà Íåïîêîðè, ³ â êîæíî¿ â ðóêàõ âèáëèñêóâàëà ïàðà
ñïèöü. Óñÿ òðîííà çàëà áóëà ïîâíà çàêîëîòíèöü,
³ áóëî ÿñíî ÿê äåíü, ùî öå ïàñòêà.
– Òåïåð âè ñàì³ áà÷èòå, ÿê íåðîçóìíî îïèðàòèñÿ æ³íî÷³é âîë³! – âåñåëî âèãóêíóëà Æèíæóð. – À òå, ùî ùîéíî ñòàëîñÿ, ò³ëüêè äîâîäèòü,
ùî ÿ ìàþ á³ëüøå ïðàâ íàçèâàòèñÿ âîëîäàðêîþ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, í³æ Ñîëîì’ÿíèê. Çëà
íà âàñ ÿ íå òðèìàþ, ìîæåòå ìåí³ ïîâ³ðèòè, àëå
ùîá ³íøèì ðóêè íå ñâåðá³ëè, ìóøó çàñóäèòè
âàñ äî ñòðàòè. Ñòðàòà ÷åêຠíà âñ³õ, îêð³ì
õëîï÷èñüêà, êîòðîãî áóäå ïîâåðíåíî áàá³ Ìîìá³ ÿê ¿¿ ï³äîï³÷íîãî. Ùî æ äî ðåøòè, òî í³õòî
ç íèõ íå º ëþäèíîþ, ³ ñâ³ò íå ïåðåâåðíåòüñÿ,
ÿêùî ïîçáàâèòè éîãî âàøî¿ ïðèñóòíîñò³. Òàê,
Äðîâ’ÿíà Êîçëà ³ ñòðàõîïóä ï³äóòü íà ñê³ïêè,
ç ãàðáóçà íàðîáèìî ïèðîã³â, Ñîëîì’ÿíèê çãîäèòüñÿ íà ðîçïàë âîãíèùà, îòîãî ÷îëîâ’ÿãó ç

174

áëÿõè ÿ, ìàáóòü, ïîñ³÷ó íà øìàòî÷êè é çãîäóþ
êîçàì, à ùî ñòîñóºòüñÿ öüîãî æóêà-ïåðåðîñòêà...
– Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíîãî, äî âàøîãî â³äîìà! – ïîïðàâèâ ¿¿ Áðîøêîâèé Æóê.
– Íàïåâíî, ÿ ïîïðîøó, ùîá ³ç òåáå çãîòóâàëè
÷åðåïàõîâèé ñóï, – òðîõè ïîäóìàâøè, ïðîìîâèëà Êîðîëåâà.
Áðîøêîâèé Æóê íàæàõàíî çäðèãíóâñÿ.
– Âò³ì, ÿêùî òîá³ íå äî äóø³ òàêå ð³øåííÿ,
ìîæíà áóëî á ïóñòèòè òåáå íà ãóëÿø ïî-óãîðñüêè, – çëîñòèâî äîäàëà âîíà. – Îá³öÿþ, ùî
ïåðöþ íå øêîäóâàòèìó.
Æèíæóð òàê íàñòðàõàëà áðàíö³â ñâî¿ìè
çëîâ³ñíèìè ïëàíàìè, ùî âîíè ñòîÿëè, ìîâ âîäè â ðîò íàáðàâøè, ³ ëèøå áåçïîðàäíî ïåðåçèðàëèñÿ. Îäèí ò³ëüêè Ñîëîì’ÿíèê íå ïàí³êóâàâ
³ íå âïàäàâ ó ðîçïà÷. Ìîâ÷êè ñòîÿ÷è ïåðåä Êîðîëåâîþ-ñàìîçâàíêîþ, â³í ùîñèëè ìîðùèâ
÷îëî é óñå íàìàãàâñÿ ïðèäóìàòè, ÿê áè òî âèïëóòàòèñÿ ç ö³º¿ õàëåïè.
Âåñü ó öèõ ðîçäóìàõ, â³í ðàïòîì â³ä÷óâ, ÿê
ó éîãî íóòð³ ëåãåíüêî çàøåëåñò³ëà ñîëîìà. Ñîëîì’ÿíèê àæ çàñÿÿâ â³ä ðàïòîâîãî çäîãàäó é
ñïðèòíî ðîçñò³áíóâ ñâîþ îäåæèíó.
ijâ÷èñüêà, ÿê³ ò³ñíîþ þðìîþ ñòîÿëè êîëî
íüîãî, ïîì³òèëè öåé ðóõ, àëå âîíè é ãàäêè íå

175

ìàëè, ùî çàìèñëèâ Ñîëîì’ÿíèê, àæ òóò ³ç éîãî
÷åðåâà âèñòðèáíóëà ìàëåíüêà ñ³ðà ìèøêà é íó
øìèãàòè äîë³âêîþ ïðîñòî â íèõ ï³ä íîãàìè!
Çà ïåðøîþ ìèøêîþ ïîêàçàëàñÿ äðóãà, òðåòÿ,
÷åòâåðòà...
² òóò óñÿ êîðîë³âñüêà ðàòü çàâåðåùàëà òàê,
ùî íå â îäíîãî æèæêè çàòðóñèëèñü áè â³ä
ñòðàõó. Çä³éíÿëàñÿ âåðåì³ÿ, ïåðåðîñòàþ÷è â
áåçëàäíèé â³äñòóï, à òàì ³ ïðîñòî ó ïàí³÷íó
âòå÷ó.
Êîëè ïåðåëÿêàí³ ìèøêè êèíóëèñÿ âðîçò³÷
òðîííîþ çàëîþ, âñå ³éñüêî Íåïîêîðè ïåðåòâîðèëîñÿ íà øàëåíèé âèð êîëüîðîâèõ ñï³äíèöü ³ ä³âî÷èõ í³ã. Øòîâõàþ÷èñü ³ çáèâàþ÷è
îäíà îäíó ç í³ã, ãð³çí³ âîéîâíèö³ ùîäóõó ò³êàëè
ãåòü ³ç çàëè.
Êîëè ç÷èíèâñÿ öåé ïåðåïîëîõ, Êîðîëåâà ç
íîãàìè çàñêî÷èëà íà òðîí ³, âñòàâøè íàâøïèíüêè, ïî÷àëà íåñàìîâèòî âèòàíöüîâóâàòè íà òðîííèõ ïîäóøêàõ.
Êîëè íà ïîäóøêè çàñêî÷èëà îäíà ìèøêà,
Æèíæóð ï³äñêî÷èëà ÿê îáïå÷åíà, ïåðåñòðèáíóëà ÷åðåç Ñîëîì’ÿíèêà òà êóëåþ ïîì÷àëà äî
âèõîäó. ² òàê, íåìîâ øàëåíèé âèõîð, æîäíîãî
ðàçó íàâ³òü íå ñïèíèâøèñü, âîíà ëåò³ëà äî ñàì³ñ³íüêî¿ áðàìè.

176

² øâèäøå, í³æ âè ïðî÷èòàëè á ö³ ðÿäêè, ó
òðîíí³é çàë³ íå çàëèøèëîñÿ æîäíîãî ä³â÷èñüêà. Áðîøêîâèé Æóê, ãëèáîêî òà ïîëåãøåíî
ç³òõíóâ ³ âèãóêíóâ:
– Óðà, ìè âðÿòîâàí³!
– Òàê, àëå ÷è íàäîâãî? – ìîâèâ Áëÿøàíèé
˳ñîðóá. – Áîþñÿ, âîðîã øâèäêî ïîâåðíåòüñÿ.
– Ïîçàìèêàòè âñ³ ïàëàöîâ³ âõîäè-âèõîäè! – ñêîìàíäóâàâ Ñîëîì’ÿíèê. – ² òîä³ ìè çìîæåìî ñ³ñòè é ïîäóìàòè, ùî ðîáèòè äàë³.
² âñ³, êð³ì ñòðàõîïóäà Äæåêà (áî â³í áóâ ì³öíî ïðèòîðî÷åíèé äî Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè), ðîçá³ãëèñÿ ïàëàöîì, çà÷èíÿþ÷è âàæê³ âõ³äí³ äâåð³ é çàìèêàþ÷è ¿õ íà çàñóâè òà çàìêè. Êîëè ñòàëî ÿñíî, ùî ³éñüêî Íåïîêîðè çìîæå ïîäîëàòè
ïåðåïîíè íå ðàí³øå, í³æ çà äåê³ëüêà äí³â, äðóç³
ïîâåðíóëèñÿ äî òðîííî¿ çàëè – íà â³éñüêîâó
íàðàäó.

16

ðîçä³ë

Ñîëîì’ÿíèê áåðå ÷àñ
íà ðîçäóìè

– ßê íà ìåíå, – ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê,
êîëè âñ³ çíîâó ç³áðàëèñÿ â òðîíí³é çàë³, –
òî ä³â÷èñüêî Æèíæóð ìຠâñ³ ï³äñòàâè
çâàòèñÿ Êîðîëåâîþ.
² ÿêùî öå ñïðàâä³ òàê, òî âèõîäèòü, ùî ÿ íå
ìàþ ïðàâà çâàòèñÿ Êîðîëåì ³ íàì í³÷îãî ðîáèòè â ¿¿ ïàëàö³.
– Àëå æ ïîêè âîíà íå ç’ÿâèëàñÿ, Êîðîëåì
óñå-òàêè áóâ òè, – íå ïîãîäèâñÿ ç íèì Áðîøêîâèé Æóê, ùî, çàïõàâøè ðóêè äî êèøåíü, ïîâàæíî ïîõîäæàâ òóäè-ñþäè. – Íàñê³ëüêè ÿ ðîçóì³þ, öÿ ñàìîçâàíêà ïðîñòî óçóðïóâàëà òâ³é
ïðåñòîë.
– À òåïåð ìè ¿¿ ïåðåìîãëè é çìóñèëè ò³êàòè
ãåòü, – äîäàâ ñòðàõîïóä ³, âçÿâøèñü ðóêàìè çà
ãàðáóç, ïîâåðíóâ éîãî îáëè÷÷ÿì äî Ñîëîì’ÿíèêà.
– Ùî, íåâæå ìè ¿¿ ïåðåìîãëè? – òèõåíüêî
çàïèòàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Àíó ïîãëÿíüòå ó â³êíî ³
ñêàæ³òü ìåí³, ùî òàì 䳺òüñÿ?
׳ï ï³äá³ã äî â³êíà ³ âèçèðíóâ ó äâ³ð.
– Íàâêîëî ïàëàöó ïîäâ³éíå îòî÷åííÿ ³éñüêà Íåïîêîðè, – ãóêíóâ â³í.

180

– ß òàê ³ çíàâ, – ïîõìóðî êèâíóâ Ñîëîì’ÿíèê. – Ìèø³ âèãíàëè ä³â÷èñüîê ³ç ïàëàöó, òà
ìè ÿê áóëè ¿õí³ìè áðàíöÿìè, òàê íèìè é çàëèøèëèñÿ.
– ̳é äðóã ìຠðàö³þ, – îçâàâñÿ Áëÿøàíèé
˳ñîðóá, çàâçÿòî íàòèðàþ÷è áëèñêó÷³ ãðóäè
êëàïòèêîì çàìø³. – Æèíæóð ³ äàë³ Êîðîëåâà, à
ìè – ¿¿ áðàíö³.
– ² âñå-òàêè ÿ ñïîä³âàþñÿ, ùî âîíà äî íàñ íå
äîáåðåòüñÿ, – çàêðè÷àâ ñòðàõîïóä Äæåê, ³ éîãî
ãîëîñ çàòðåìò³â. – Ïàì’ÿòàºòå, Æèíæóð ïîãðîæóâàëà ïóñòèòè ìîãî ãàðáóçà íà ïèðîãè?
– Çàñïîêîéñÿ, – îçâàâñÿ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. –
Êðóòü ÷è âåðòü, à ãàðáóçîâ³ ñìåðòü. ßêùî ñèä³òèìåø îòóò, ó ÷îòèðüîõ ñò³íàõ, òî çîãíèºø òàê
÷è ³íàêøå. Âæå êðàùå áóòè ñìà÷íèì ïèð³æêîì, í³æ çàëèøèòèñÿ ç ãíèëèìè ì³çêàìè.
– Ðåçîííå çàóâàæåííÿ, – ïîãîäèâñÿ ç äðóãîì Ñîëîì’ÿíèê.
– Î, ãîðå, – çàñòîãíàâ ñòðàõîïóä, – î, ëèõà
ìîÿ ãîäèíà! Òàòóñþ, ëþáèé, ³ ÷îìó òè íå çðîáèâ ìåíå ³ç æåðñò³ ÷è õî÷à á ³ç ñîëîìè, ùîá
ÿ í³êîëè íå ïñóâàâñÿ?
– Íå êàæè äóðíèöü! – ðîçñåðäèâñÿ ׳ï. – Íà
òâîºìó ì³ñö³ ÿ ðàä³â áè, ùî ìåíå âçàãàë³ çðîáèëè. Óñå ìຠñâ³é ïî÷àòîê ³ ê³íåöü.

181

– Äîçâîëüòå íàãàäàòè âàì, – ïðèºäíàâñÿ äî
ðîçìîâè Áðîøêîâèé Æóê, ó ÷è¿õ êðóãëèõ áóëüêàòèõ î÷àõ ³ äîñ³ ÷èòàëèñÿ ðîçïà÷ òà áåçíàä³ÿ, –
ùî öÿ íåëþäêà Êîðîëåâà Æèíæóð ïðèãðîçèëà
ïóñòèòè ìåíå íà ãóëÿø, ³ öå ïðè òîìó, ùî ÿ –
ºäèíèé ó ñâ³ò³ Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíèé ³ Âåëüìè
Îñâ³÷åíèé Áðîøêîâèé Æóê!
– ßê íà ìåíå, äóæå íåïîãàíà ³äåÿ, – ñêàçàâ
Ñîëîì’ÿíèê.
– À ìîæå, êðàùå íà ÷åðåïàõîâèé ñóï? – ï³äòðèìàâ ñâîãî äðóãà Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.
– Ìîæå, é êðàùå, – ïîãîäèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.
Áðîøêîâèé Æóê àæ çàñòîãíàâ, ïî÷óâøè òàêå, àëå íå çàëèøèâñÿ â áîðãó.
– Òà ùî ÿ áà÷ó! – ïðîìîâèâ â³í ïîíóðî. –
Ìåí³ ââèæàºòüñÿ, ÿê êîçè êîâòàþòü ìàëåñåíüê³
øìàòî÷êè æåðñò³, êîòð³ áóëè êîëèñü Áëÿøàíèì
˳ñîðóáîì. ß æ ïëàâàþ â ñóï³, ùî êèïèòü íà âîãíèù³, ðîçêëàäåíîìó ç Äðîâ’ÿíî¿ Êîçëè é ñòðàõîïóäà, à ùîá ñóï÷èê ñêîð³øå çâàðèâñÿ, Êîðîëåâà Æèíæóð ï³äêèäຠó âîãîíü ñîëîìó ç íàøîãî ëþáîãî Ñîëîì’ÿíèêà!
³ä òàêî¿ ñóìíî¿ ïåðñïåêòèâè ïî÷óòòÿ òðèâîãè ò³ëüêè çðîñëî, ³ âñ³ì ñòàëî ñòðàõ ÿê òîñêíî.
– ßêèéñü ÷àñ íàì öå òî÷íî íå çàãðîæóâàòèìå, – ïðîìîâèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, ñòàðà-

182

þ÷èñü, àáè ãîëîñ éîãî çâó÷àâ áàäüîðî. – Ïîêè
äâåð³ âñ³ ö³ë³, í³ Æèíæóð, í³ ¿¿ ïîïë³÷íèö³ íå
çàéäóòü äî ïàëàöó.
– Òàê, àëå äî òîãî ÿ é Áðîøêîâèé Æóê ïðîïàäåìî ç ãîëîäó, – îçâàâñÿ ׳ï.
– Çà ìåíå ìîæåòå íå õâèëþâàòèñÿ, – ïðèºäíàâñÿ äî ðîçìîâè Áðîøêîâèé Æóê, – íàø äðóã
ñòðàõîïóä íå äàñòü ìåí³ ïîìåðòè ãîëîäíîþ
ñìåðòþ. ß íå âåëèêèé ëþáèòåëü ãàðáóç³â, àëå
ãîëîä íå ò³òêà, à ãîë³âêà ó íàøîãî Äæåêà òàêà
êðóãëà é ïîâíåíüêà.
– ßê³ áåçñåðäå÷í³ äóìêè! – âèãóêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, íåïðèºìíî çäèâîâàíèé. – Òî
ùî ìè, äðóç³, â³çüìåìî é ïî¿ìî îäí³ îäíèõ?
– Îäíå ìîæíà ñêàçàòè íàïåâíî: çàëèøàòèñÿ
â ïàëàö³ íàì í³ÿê íå ìîæíà, – ï³äñóìóâàâ Ñîëîì’ÿíèê, ³ â éîãî ãîëîñ³ ïî÷óëèñÿ ñòàëåâ³ íîòêè. –
Ãîä³ ñïåðå÷àòèñÿ é ëÿêàòè îäí³ îäíèõ, êðàùå ïîì³ðêóéìî, ÿê çâ³äñè âòåêòè.
Ùîéíî â³í öå ñêàçàâ, ÿê óñ³ â³äðàçó ç³áðàëèñÿ äîâêîëà òðîíó, íà ÿêîìó ñèä³â Ñîëîì’ÿíèê.
׳ï ñàìå âñ³äàâñÿ íà ñò³ëåöü, êîëè ç éîãî êèøåí³ âèïàëà ïåðö³âíè÷êà é ïîêîòèëàñÿ äîë³âêîþ.
– Ùî öå? – çàïèòàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, óçÿâøè ïåðö³âíè÷êó äî ðóê.

183

– Îáåðåæíî! – ãóêíóâ ׳ï. – Òàì æèòòºäàéíèé ïîðîøîê. Íå ðîçñèï, áî éîãî äóæå ìàëî.
– Æèòòºäàéíèé ïîðîøîê? – çäèâóâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.
– Òî ç ÷àêëóíñüêîãî íà÷èííÿ áàáè Ìîìá³, –
ïîÿñíèâ õëîïåöü, îáåðåæíî êëàäó÷è ïåðö³âíè÷êó â êèøåíþ. – Âîíà âçÿëà öåé ïîðîøîê ó
ñòàðîãî ÷àêëóíà-ãîðáóíà, îæèâèëà íèì ñòðàõîïóäà Äæåêà, à âæå ïîò³ì ÿ ç éîãî äîïîìîãîþ
îæèâèâ Äðîâ’ÿíó Êîçëó. Äóìàþ, öèì ïîðîøêîì ìîæíà îæèâèòè ùî çàâãîäíî, ïðîñòî áåðåø ³ ïîñèïàºø, òà ò³ëüêè çàëèøèëîñÿ éîãî ùå
íà îäèí ðàç.
– Òî, ìàáóòü, äóæå ö³ííèé ïîðîøîê, – ïðèïóñòèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.
– Î, ùî ö³ííèé, òî ö³ííèé, – ïîãîäèâñÿ ç
íèì Ñîëîì’ÿíèê. – Ìîæå, öå ºäèíèé ïîðÿòóíîê, íà ÿêèé ìè ìîæåìî ðîçðàõîâóâàòè. Äóìàþ,
ìåí³ íå çàâàäèëî áè äåê³ëüêà õâèëèí ïîäóìàòè,
òîæ ׳ïå, çðîáè ìåí³ òàêó ëàñêó, â³çüìè ñâîãî
íîæè÷êà òà çð³æ ó ìåíå ç ãîëîâè öþ âàæêó êîðîíó.
׳ï íå ãàþ÷èñü îáòÿâ ñò³áêè, ùî òðèìàëè
êîðîíó íà Ñîëîì’ÿíèêîâ³é ãîëîâ³, êîëèøí³é
ïðàâèòåëü Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà çíÿâ ¿¿, ïîëåãøåíî ç³òõíóâøè, ³ ïîâ³ñèâ íà ãà÷êó á³ëÿ òðîíó.

184

– Á³ëüøå í³ùî íå âêàçóº íà òå, ùî ÿ êîðîëü, – ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê. – ² ÿ äóæå ðàäèé, ùî
ñïåêàâñÿ öüîãî òÿãàðÿ. Öÿ êîðîíà ä³ñòàëàñÿ ìåí³ â³ä ×àð³âíèêà Îçà, à â³í êîëèñü â³äâîþâàâ ¿¿
ó êîðîëÿ Ïàñòîð³¿. Òåïåð íà íå¿ ïîêëàëà îêî
Æèíæóð, òîæ ÿ ùèðî ñïîä³âàþñÿ, ùî öÿ êîðîíà íå äîäàñòü ¿é ãîëîâíîãî áîëþ.
– Äóæå ãàðíà äóìêà, – ñêàçàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, ñõâàëüíî êèâàþ÷è.
– À òåïåð ïîìîâ÷òå, ùîá íå çàâàæàòè ìåí³
äóìàòè, – ïîïðîñèâ Ñîëîì’ÿíèê, çðó÷í³øå âñ³âøèñü íà òðîí³.
Äðóç³ â³äðàçó ïðèíèøêëè, ùîá Ñîëîì’ÿíèê
ì³ã ñïîê³éíî ïîäóìàòè: âñ³ ùèðî â³ðèëè â íåàáèÿêó ñèëó éîãî ðîçóìó.
Ìèíóëî çîâñ³ì òðîõè ÷àñó, õî÷à äðóçÿì çäàâàëîñÿ, ùî âæå ìèíóëà â³÷í³ñòü, êîëè Ñîëîì’ÿíèê âèïðîñòàâñÿ, îáâ³â óñ³õ ÿêèìîñü äèâíèì
ïîãëÿäîì ³ ñêàçàâ:
– Ñüîãîäí³ ìåí³ ÿê í³êîëè äîáðå äóìàºòüñÿ,
³ öå ìåíå äóæå ò³øèòü. À òåïåð ïîñëóõàéòå,
ùî ÿ ñêàæó! ßêùî ìè ñïðîáóºìî âòåêòè ÷åðåç
îäèí ³ç ïàëàöîâèõ âèõîä³â, öå áóäå ïðÿìà
äîðîãà â íåâîëþ. Òîìó, ÿêùî âñ³ çåìí³ øëÿõè
ïåðåð³çàí³, íàì çàëèøàºòüñÿ ò³ëüêè îäíå: âò³êàòè ïîâ³òðÿì!

185

³í âèòðèìàâ ïàóçó, ùîá óñ³ íàëåæíî îö³íèëè éîãî ïðîïîçèö³þ, òà ö³ ñëîâà íå ñïðàâèëè æîäíîãî âðàæåííÿ íà îøåëåøåíèõ, ðîçãóáëåíèõ Ñîëîì’ÿíèêîâèõ ñëóõà÷³â.
– Âåëèêèé Îç ïîêèíóâ Ñìàðàãäîâå ì³ñòî,
ñêîðèñòàâøèñü ïîâ³òðÿíîþ êóëåþ, – â³â äàë³
Ñîëîì’ÿíèê. – Òàê, ìè íå çíàºìî, ÿê ðîáëÿòü
ïîâ³òðÿí³ êóë³. Àëå ìè çíàºìî, ùî âñå, çäàòíå
çä³éíÿòèñÿ â ïîâ³òðÿ, áåç òðóäíîù³â ï³ä³éìå é
íàñ. ² òîìó ÿ ïðîïîíóþ òàêèé âèõ³ä: ì³é äðóã
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, ìàéñòåð íà âñ³ ðóêè, çáóäóº
ë³òóíà ç ïîòóæíèìè êðèëàìè. ׳ï îæèâèòü
éîãî ñâî¿ì ÷àð³âíèì ïîðîøêîì, à òîä³ ìè âñ³
ñÿäåìî íà íüîãî òà é ïîëåòèìî çâ³äñè.
– Áðàâî! – âèãóêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.
– Ìåí³ á òàêó ãîëîâó! – ïðîáóðìîò³â ñòðàõîïóä Äæåê.
– Ñïðàâä³ áëèñêó÷à ïðîïîçèö³ÿ! – ïîõâàëèâ Ñîëîì’ÿíèêà Îñâ³÷åíèé Áðîøêîâèé Æóê.
– ß çíàþ, ìè öå çðîáèìî, – âïåâíåíî çàÿâèâ
׳ï. – ß õîò³â ñêàçàòè, ÿêùî Áëÿøàíèé ˳ñîðóá
çáóäóº öüîãî ë³òóíà.
– ß çðîáëþ âñå, ùî â³ä ìåíå çàëåæèòü, – âåñåëî îçâàâñÿ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – À ÿê óæå
áóòè äî ê³íöÿ ÷åñíèì, òî ÿêùî ÿ áåðóñÿ çà ÿêóñü
ñïðàâó, òî ìàéæå çàâæäè äîâîäæó ¿¿ äî ê³íöÿ.

186

Îñü ò³ëüêè ùîá îòîé ë³òóí íîðìàëüíî çëåò³â ó
íåáî, ñêëàäàòè éîãî òðåáà íà äàõó.
– Ìàºø ðàö³þ, – ïîãîäèâñÿ ç íèì Ñîëîì’ÿíèê.
– Òîä³ ðîç³éä³ìîñÿ ïàëàöîì, – çàïðîïîíóâàâ äàë³ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – ïîçíîñèìî íà
äàõ óñå, ùî òðàïèòüñÿ, ³ ÿ â³çüìóñÿ äî ðîáîòè.
Àæ òóò îçâàâñÿ ñòðàõîïóä:
– À ÷è ìîæíà áóëî áè ñïåðøó çíÿòè ìåíå ç
ö³º¿ Êîçëè ³ ïðèðîáèòè äðóãó íîãó, ùîá ÿ çì³ã
õîäèòè. Áî â òàêîìó ñòàí³ ÿ í³ âàì íå äîïîìîæó, í³ ñîá³ ðàäè íå äàì.
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïîðóáàâ ñò³ë ³ç ÷åðâîíîãî äåðåâà, ùî ñòîÿâ ïîñåðåä òðîííî¿ çàëè, âçÿâ
îäíó ÷óäîâî âèð³çüáëåíó í³æêó é ïðèïàñóâàâ
¿¿ äî Äæåêîâîãî ò³ëà, ÷èì ñòðàõîïóä íåàáèÿê
çàïèøàâñÿ.
– ×óäàñ³ÿ òà é ãîä³, – êàçàâ â³í, ñïîñòåð³ãàþ÷è çà ðîáîòîþ ˳ñîðóáà. – Õòî á ì³ã ïîäóìàòè, ùî íàéö³íí³øîþ ³ íàéãàðí³øîþ ÷àñòèíîþ
ìîãî ò³ëà ñòàíå ë³âà íîãà.
– Öå ùå îäíà ï³äñòàâà ââàæàòè òåáå íåçâè÷àéíèì, – ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê, – à ÿêùî òîá³
ö³êàâà ìîÿ äóìêà, òî çíàé: ÿêùî â öüîìó æèòò³
é âàðòî êèìîñü ïèøàòèñÿ, òî öå òèìè, õòî ìàº
â ñîá³ ÿêóñü äèâîâèæó. Áî òàêèõ, õòî í³÷èì íå

187

âèð³çíÿºòüñÿ, – ÿê ëèñòÿ íà äåðåâ³, òàê ³ æèâóòü
âîíè ñîá³ íåïîì³òíî àæ äî ñìåðò³.
– Ñëîâà, ã³äí³ ô³ëîñîôà! – âèãóêíóâ Áðîøêîâèé Æóê, ðàçîì ³ç Áëÿøàíèì ˳ñîðóáîì äîïîìàãàþ÷è ñòðàõîïóäîâ³ çâåñòèñÿ íà íîãè.
– ßê òè òåïåð ïî÷óâàºøñÿ? – ïîö³êàâèâñÿ
׳ï ó ñòðàõîïóäà, êîòðèé ïðèòóïóâàâ íîâîþ
íîãîþ, âèïðîáîâóþ÷è ¿¿ íà ì³öí³ñòü.
– ßê íîâåíüêèé! – áàäüîðî â³äïîâ³â Äæåê. –
Îñü òåïåð ÿ ìîæó äîïîìîãòè âàì ãîòóâàòèñÿ äî
âòå÷³.
– Ùî æ, áåð³ìîñÿ äî ðîáîòè, – ä³ëîâèòî ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê.
² äðóç³, ðàä³ñ³íüê³, ùî âðåøò³ ìîæóòü ùîñü
çðîáèòè çàðàäè âëàñíîãî âèçâîëåííÿ, ðîçáðåëèñÿ ïàëàöîì ó ïîøóêàõ ìàòåð³àë³â äëÿ ñâîãî
ë³òóíà.

17

ðîçä³ë

Ôàíòàñòè÷íèé ïîë³ò
Áëàçíþêà

Êîëè äðóç³ ç³áðàëèñÿ íà äàõó,
ïîïðèíîñèâøè, õòî ùî çíàéøîâ,
çíàõ³äêè ö³ âèÿâèëèñÿ äóæå ð³çíèìè.
ͳõòî íå çíàâ, ùî ñë³ä øóêàòè, òîæ êîæåí
ïðèòÿãíóâ òå, ùî â³í óâàæàâ çà ïîòð³áíå.
Áðîøêîâèé Æóê ïðèí³ñ ãîëîâó Áëàçíþêà ç
âåëèêèìè ðîçëîãèìè ðîãàìè, ÿêó â³í çíÿâ ç³ ñò³íè íàä êàì³íîì â îäíîìó ç øèðî÷åííèõ ïåðåäïîêî¿â. Îáåðåæíî, íåéìîâ³ðíèìè çóñèëëÿìè
â³í âèïõàâ ¿¿ ñõîäàìè íà äàõ. Áëàçíþê ñêèäàâñÿ
íà ëîñÿ, â³äð³çíÿþ÷èñü â³ä íüîãî ëèøå çóõâàëî
çàäåðòèì íîñîì ³ áîðîäîþ, ìîâ ó öàïà. ×îìó
Áðîøêîâèé Æóê âèáðàâ ñàìå öþ ãîëîâó, â³í ³ ñàì
íå çíàâ, ñêàçàâ ò³ëüêè, ùî âîíà éîãî çàö³êàâèëà.
×³ï ³ç Äðîâ’ÿíîþ Êîçëîþ ïðèòàðàáàíèëè íà
äàõ äèâàí – ñòàðîìîäíèé, ³ç âèñîêîþ ñïèíêîþ
òà áèëüöÿìè. ³í áóâ òàêèé òÿæêèé, ùî ׳ï,
âèïåðøè éîãî íàãîðó, ñòðàøåííî çàõåêàâñÿ ³
ëåäâå äèõàâ.
Ñòðàõîïóä Äæåê ïðèòÿãíóâ ì³òëó – ïåðøå,
ùî ïîòðàïèëî éîìó íà î÷³. Ñîëîì’ÿíèê ïðèéøîâ ³ç ö³ëèì îáåðåìêîì á³ëèçíÿíèõ ìîòóçîê òà ëèíâ, ÿê³ ïîçíàõîäèâ íà çàäâ³ðêó, à ï³ä³-

190

éìàþ÷èñü ïî ñõîäàõ, ïðèìóäðèâñÿ çàïëóòàòèñÿ â íüîìó, òà é ïîêîòèâñÿ äàõîì, ìîâ ì³øîê,
³ ÿêáè íå ׳ï, òî çàãðèì³â áè íà çåìëþ.
Îñòàíí³ì ïðèéøîâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. ³í
òåæ ïîáóâàâ íà çàäíüîìó äâîð³ é ðîçæèâñÿ òàì
÷îòèðìà âåëèêèìè â³ÿëîïîä³áíèìè ëèñòêàìè
ç âåëè÷åçíî¿ ïàëüìè, ãîðäîñò³ âñ³õ ãîðîäÿí.
– ˳ñîðóáå, äðóæå ì³é! – ðîçïà÷ëèâî ãóêíóâ
Ñîëîì’ÿíèê, ïîáà÷èâøè, ùî íàêî¿â ˳ñîðóá. –
Ó Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³ íåìຠá³ëüøîãî çëî÷èíó,
í³æ ïîøêîäèòè öþ ïàëüìó. ßêùî ÿ í³÷îãî íå
ïëóòàþ, îñîáó, çâèíóâà÷åíó â îáòèíàíí³ ëèñòÿ ç êîðîë³âñüêî¿ ïàëüìè, çàñóäæóþòü äî ñåìè
ñìåðòíèõ êàð ³ ïîæèòòºâîãî óâ’ÿçíåííÿ.
– ϳñëÿ á³éêè êóëàêàìè íå ìàõàþòü, – ñòåíóâ ïëå÷èìà Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ³ êèíóâ íà
äàõ âåëè÷åçíå ëèñòÿ. – Çàòå ìè ìàºìî ùå îäíó
ïðè÷èíó ò³êàòè çâ³äñè ãåòü. À òåïåð ïîêàçóéòå, ³ç ÷îãî ÿ ðîáèòèìó íàø àïàðàò.
Óñ³ ç âåëèêèì ñóìí³âîì ïîäèâèëèñÿ íà êóïó
âñÿêî¿ âñÿ÷èíè, çíåñåíî¿ íà ïàëàöîâèé äàõ, à
Ñîëîì’ÿíèê ñêðóøíî ïîõèòàâ ãîëîâîþ ³ ñêàçàâ:
– Íó, ÿêùî Áëÿøàíîìó ˳ñîðóáîâ³ âäàñòüñÿ
çðîáèòè ç öüîãî êðàìó òàêîãî ë³òóíà, ùî é ñàì
ïîëåòèòü, ³ íàñ çàáåðå çâ³äñè, òî ÿ íàâ³òü íå çíàþ,
ÿê òîä³ íàì éîãî âåëè÷àòè.

191

Ñàì æå ˳ñîðóá ñïî÷àòêó áóâ íå äóæå âïåâíåíèé â óñï³õîâ³ ö³º¿ ñïðàâè, àæ îñü â³í íàðåøò³
ïîòåð ñîá³ ÷îëî êëàïòèêîì çàìø³ é óçÿâñÿ äî
ðîáîòè.
– Âèìîãà íàéïåðøà ³ íàéãîëîâí³øà, – ïðîìîâèâ â³í, – ò³ëî, äîñòàòíüî âåëèêå, ùîá íà
íüîìó ìîãëè ðîçì³ñòèòèñÿ âñ³ ìè. Íàéá³ëüøå
ç òîãî, ùî ìè ìàºìî, – îöåé äèâàí, îò ³ç íüîãî
ìè é çðîáèìî ò³ëî. Àëå ÿêùî ë³òóí õî÷ òðîõè
íàõèëèòüñÿ âá³ê, ìè ïîïàäàºìî ç íüîãî íà
çåìëþ.
– Òî, ìîæå, âçÿòè äâà äèâàíè? – çàïèòàâ
׳ï. – Óíèçó º ùå îäèí, òàêèé ñàì³ñ³íüêèé.
– Äóæå äîáðå! – çðàä³â Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. –
Íåãàéíî íåñ³òü äðóãèé äèâàí.
Õëîïåöü ³ ñòðèáóõà, äîáðÿ÷å âïð³âøè, âèïõàëè íà äàõ äðóãèé äèâàí ³ ïîñòàâèëè éîãî
á³ëÿ ïåðøîãî òàê, ùî âèéøëî ñèä³ííÿ, îòî÷åíå,
íåìîâ áîðòàìè, ñïèíêàìè òà áèëüöÿìè.
– Êðàñà! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê. – Òåïåð ó
òàêîìó ãí³çäå÷êó ìîæíà í³÷îãî íå áîÿòèñÿ!
Âîíè ì³öíî ñêð³ïèëè äèâàíè ëèíâàìè òà á³ëèçíÿíèì ìîòóççÿì, à òàì, äå ìàâ áóòè ïåðåäîê,
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïðèêð³ïèâ ãîëîâó Áëàçíþêà.
– Öå ùîá çíàòè, äå â öüîãî ë³òóíà ïåðåä,
à äå çàä, – ïîÿñíèâ â³í, ñòðàõ ÿê âäîâîëåíèé

192

ñâîºþ âèãàäêîþ. – ßêùî óâàæíî ïðèäèâèòèñÿ
äî Áëàçíþêà, ïîáà÷èòå, ùî â³í äóæå ñõîæèé
íà íîñîâó ô³ãóðó. À îöå âåëè÷åçíå ëèñòÿ, çà ÿêå
ìåí³ ñâ³òèòü ñ³ì ñòðàò, áóäå íàì çàì³ñòü êðèë.
– À âîíè âèòðèìàþòü? – íåäîâ³ðëèâî çàïèòàâ ׳ï.
– Ìàþòü âèòðèìàòè, áî öå íàéì³öí³øå ç
óñüîãî, ùî òóò º, – çàñïîêî¿â éîãî ˳ñîðóá. – Ìîæå, âîíè é íå äóæå ïàñóþòü íàøîìó ë³òóíîâ³,
àëå çàðàç íàì íå äî çàáàãàíîê.
² â³í âçÿâñÿ ïðèëàøòîâóâàòè äî ò³ëà âåëè÷åçí³ ëèñòêè – ïî äâà ç êîæíîãî áîêó.
– ˳òóí óæå ãîòîâèé, òðåáà ò³ëüêè îæèâèòè éîãî, – ñêàçàâ, çðàä³âøè, Áðîøêîâèé Æóê.
– Õâèëèíêó! – ãóêíóâ Äæåê. – À ÿê æå ìîÿ
ù³òêà?
– Íàâ³ùî âîíà òóò? – çäèâóâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê.
– À çðîá³ìî ç íå¿ õâ³ñò, – çàïðîïîíóâàâ
Äæåê. – Áî ùî òî çà ë³òóí áåç õâîñòà?
– Ãì! – ñòåíóâ ïëå÷èìà Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – Íå ðîçóì³þ, íàùî òóò õâ³ñò? Ìè æ íå ðîáèìî çâ³ðà, ðèáó ÷è ïòàõà. ˳òóí äëÿ òîãî, ùîá
íà íüîìó ë³òàòè, îò ³ âñå.
– Õòîçíà, ìîæå, êîëè ë³òóí îæèâå, õâ³ñò çíàäîáèòüñÿ éîìó äëÿ â³ðàæ³â, – ïðèïóñòèâ Ñîëî-

193

ì’ÿíèê. – ßêùî éîìó ñóäèëîñÿ ë³òàòè, òî é ðîáèòèìå â³í öå íàéðàäøå ïî-ïòàøèíîìó, à âñ³ì
ïòàõàì, ÿê ÿ áà÷èâ, õâ³ñò ïðàâèòü çà êåðìî.
– Äîáðå, õâ³ñò òî é õâ³ñò, – ïîãîäèâñÿ ˳ñîðóá ³ ì³öíî ïðèêð³ïèâ ì³òëó äî ò³ëà.
Êîëè ë³òóí áóâ çàê³í÷åíèé, ׳ï âèéíÿâ ³ç
êèøåí³ ñòàðó ïåðö³âíè÷êó.
– ͳâðîêó âèéøîâ, – ðîçãóáëåíî ïðîìîâèâ
õëîïåöü, îãëÿäàþ÷è ë³òóíà. – Íå çíàþ, ÷è âèñòà÷èòü ðåøòè òîãî ïîðîøêó, ùîá éîãî îæèâèòè. Âæå ïîñòàðàþñÿ, ùîá âèñòà÷èëî.
– Íà êðèëà ñèï, íå øêîäóé, – ïîïðîñèâ ˳ñîðóá, – áî â íèõ óñÿ íàøà ñèëà.
– ² ïðî ãîëîâó íå çàáóäü! – äîêèíóâ Áðîøêîâèé Æóê.
– ² õâ³ñò! – äîäàâ ³ ñîá³ ñòðàõîïóä Äæåê.
– Öèòü! – ãóêíóâ ׳ï, óæå ïî÷èíàþ÷è íåðâóâàòèñÿ. – ß ìàþ âèìîâèòè çàêëèíàííÿ, òîìó
íå çàâàæàéòå!
² â³í ïî÷àâ îáåðåæíî, êðèõòà çà êðèõòîþ, ïîñèïàòè ë³òóíà äîðîãîö³ííèì ïîðîøêîì. Ñïî÷àòêó â³í óêðèâ òîíåíüêèì øàðîì óñ³ ÷îòèðè
êðèëà, ïîò³ì ïðîéøîâñÿ ïî äèâàíàõ ³ òîíåíüêî
ïîñèïàâ ì³òëó.
– Ãîëîâà, ãîëîâà! Áëàãàþ, íå çàáóäü ïðî ãîëîâó! – çàíåïîêî¿âñÿ Áðîøêîâèé Æóê.

194

– Ïîðîøêó âæå ìàéæå íå çàëèøèëîñÿ, – ñêàçàâ ׳ï, îãëÿíóâøè ïåðö³âíè÷êó. – ² çäàºòüñÿ
ìåí³, ùî íîãè çíà÷íî âàæëèâ³ø³ çà ãîëîâó.
– ͳ! – ïàëêî çàïåðå÷èâ Ñîëîì’ÿíèê. – Óñå
æèâå ìóñèòü ìàòè ãîëîâó, àáè áóëî ÷èì äóìàòè, à ë³òóí ë³òàòèìå â íåá³, à íå á³ãàòèìå ïî çåìë³, òîæ êîìó ÿêå ä³ëî, ìàòèìå â³í æèâ³ íîãè ÷è
íå ìàòèìå.
׳ï ïîãîäèâñÿ ³ç Ñîëîì’ÿíèêîì ³ âèñèïàâ
ðåøòêè ïîðîøêó Áëàçíþêîâ³ íà ãîëîâó.
– À òåïåð, – ïîïðîñèâ â³í, – óñ³ ñèä³òü òèõåíüêî, à ÿ òèì ÷àñîì âèìîâëþ çàêëèíàííÿ!
׳ï ÿêîñü ÷óâ, ÿê ïðîìîâëÿëà çàêëèíàííÿ áàáà Ìîìá³, à ïîò³ì ³ ñàì îæèâëÿâ Äðîâ’ÿíó Êîçëó, òîæ â³í øâèäåíüêî ïðîìîâèâ òðè ìàã³÷íèõ
ôðàçè, íå çàáóâàþ÷è é ïðî æåñòè, ùî ñóïðîâîäæóâàëè êîæíó ç íèõ. Çáîêó öå âèãëÿäàëî
äóæå óðî÷èñòî ³ ñåðéîçíî.
Êîëè â³í çàê³í÷èâ âèìîâëÿòè çàêëèíàííÿ,
Áëàçíþê çäðèãíóâñÿ âñ³ì ò³ëîì, ïðîíèçëèâî,
ïî-çâ³ðèíîìó, çàêðè÷àâ ³ çìàõíóâ óñ³ìà ÷îòèðìà êðèëàìè.
ßêáè ׳ï íå ñõîïèâñÿ çà êîìèí, éîãî çìåëî
áè ç äàõó äóæèì â³òðîì, ùî éîãî çä³éíÿëè âåëåòåíñüê³ êðèëà. Ïîâ³òðÿíèé ñòðóì³íü ï³äõîïèâ
ëåãåíüêîãî Ñîëîì’ÿíèêà, ï³äêèíóâ éîãî âãîðó, òà

195

׳ï çëîâèâ éîãî çà íîãó ³ òàê òðèìàâ. Áðîøêîâèé
Æóê â³äðàçó ãóïíóâ äîë³÷åðåâà íà äàõ, òîæ éîãî
íå òðåáà áóëî ðÿòóâàòè, à ñòðàõîïóäà Äæåêà
÷³ïêî òðèìàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, ùî áóâ âàæêèé ³ íå áîÿâñÿ â³òðó, àæ äîïîêè âñå íå âùóõëî.
À Äðîâ’ÿíó Êîçëó ïåðåêèíóëî íà ñïèíó, ³ òåïåð
âîíà ëåæàëà, áåçïîðàäíî ðîçìàõóþ÷è íîãàìè.
Ïîêè âñ³ íàìàãàëèñÿ âòðèìàòèñÿ íà äàõó, ë³òóí ïîâ³ëüíî â³ä³ðâàâñÿ â³ä äàõó ³ ñòàâ ï³ä³éìàòèñÿ â ïîâ³òðÿ.
– Ñò³é! Íàçàä! – çàêðè÷àâ ïåðåëÿêàíèé ׳ï,
îäí³ºþ ðóêîþ òðèìàþ÷èñü çà êîìèí, à äðóãîþ – çà Ñîëîì’ÿíèêîâó íîãó. – ×óºø, íåãàéíî
æ ïîâåðíèñÿ íàçàä!
ßê äîáðå, ùî ìóäðèé Ñîëîì’ÿíèê ï³äêàçàâ
îæèâëÿòè íå íîãè, à ë³òóíîâó ãîëîâó. Áëàçíþê
ï³äíÿâñÿ âæå äîâîë³ âèñî÷åíüêî, àëå, ïî÷óâøè
׳ï³â ãîëîñ, â³í ïîâåðíóâ ãîëîâó íà çâóê ³ ñòàâ
ïîâ³ëüíî ðîçâåðòàòèñÿ, ùîá áóëî âèäíî ïàëàöîâèé äàõ.
– Ïîâåðòàéñÿ íàçàä! – çíîâó ãóêíóâ ׳ï.
² Áëàçíþê ïîñëóõàâñÿ õëîïöÿ. Ïîâàæíî, âåëè÷íî ìàõíóâøè ÷îòèðìà êðèëàìè, ë³òóí ïðèçåìëèâñÿ íà äàõ ³ çàâìåð.

18

ðîçä³ë

Ó Âîðîíÿ÷îìó ãí³çä³

– Äóæå äèâíå â³ä÷óòòÿ, – çàãîâîðèâ
Áëàçíþê ïèñêëÿâèì ãîëîñîì, ùî òàê
íå ïàñóâàâ äî éîãî âåëåòåíñüêîãî ò³ëà, –
òàêîãî ç³ ìíîþ ùå í³êîëè íå áóëî.
À îñòàííº, ùî ÿ ìîæó ïðèãàäàòè, – öå îãëóøëèâèé ãóðê³ò, êîëè ÿ éøîâ ë³ñîì. Òîé ãóðê³ò, ìàáóòü, ìåíå âáèâ, à ïîò³ì íå áóëî í³÷îãî. ² îñü ÿ
çíîâó æèâèé, ìàþ ÷îòèðè âåëè÷åçíèõ êðèëà ³
ò³ëî, ÿêå ñïîâíèòü ïëà÷åì ³ ñîðîìîì áóäü-ÿêó
òâàðèíó ÷è ïòàõà, íå ïîçáàâëåíèõ áîäàé êðèõòè ã³äíîñò³. Ùî á óñå öå çíà÷èëî? ß õòî – Áëàçíþê ÷è êðèëàòèé âàãîâîç? – ãîâîðÿ÷è öå, â³í
äóæå êóìåäíî âîðóøèâ áîðîäîþ.
– Òè çâè÷àéíèé ë³òóí, – ïîÿñíèâ éîìó ׳ï, –
ë³òóí ³ç ãîëîâîþ Áëàçíþêà. Ìè ñêëàëè òåáå, à
ïîò³ì îæèâèëè, ùîá ïîëåò³òè êóäè çàõî÷åìî.
– ×óäîâî! – âèãóêíóâ ë³òóí. – Îòæå, ÿ í³ÿêèé
íå Áëàçíþê, ³ òîìó ìåí³ íå ìîæå áóòè ïðèòàìàííà ãîðäà âäà÷à öèõ òâàðèí òà ¿õíº âîëåëþáñòâî. Òîæ ÿ ëàäåí ñòàòè êèì çàâãîäíî, õî÷ äóðíèêîì íà ïîá³ãåíüêàõ. Ò³ëüêè é âò³õè, ùî ò³ëî
ìîº õèòêå, ³, ñïîä³âàþñü, ðàáñüêà äîëÿ ìîÿ òðèâàòèìå íåäîâãî.

198

– Áëàãàþ òåáå, íå êàæè òàê! – îçâàâñÿ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. Áëàçíþêîâ³ ñëîâà êðàÿëè éîãî
äîáðå ñåðöå. – Íåâæå òîá³ òàê êåïñüêî?
– Íó, êåïñüêî, íå êåïñüêî, ñóäèòè íå áåðóñÿ, –
â³äêàçàâ Áëàçíþê. – ß æ ò³ëüêè ïåðøèé äåíü
æèâó íà ñâ³ò³, òî çâ³äêè ìåí³ çíàòè, ùî äîáðå,
à ùî ïîãàíî? – ³ â³í çàìèñëèâñÿ, ïîìàõóþ÷è
ù³òêîþ-õâîñòîì.
– Íå õâèëþéñÿ, – ïðèÿçíî ìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê, – íå â³øàé íîñà ³ ðàä³é æèòòþ. Òåáå í³õòî
íå ñêðèâäèòü, ìè çðîáèìî âñå, ùîá òè íå ìàâ
ïðè÷èí ñóìóâàòè. Òî òè íå áóäåø ïðîòè, ùîá
ìè ñ³ëè íà òåáå òà é ïîëåò³ëè çâ³äñè?
– Àâæåæ, íå áóäó, – â³äïîâ³â Áëàçíþê. – ß çàëþáêè ïîë³òàâ áè. Áî âàðòî ðóøèòè çåìëåþ, ÿê
íåîäì³ííî çóñòð³íåø êîãîñü ³ç áëàçíþê³â, ³ ÿê
òîä³ äèâèòèñÿ ¿ì â î÷³?!
– ß òåáå ðîçóì³þ, – ïîñï³â÷óâàâ éîìó Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.
– Êð³ì òîãî, – íå çìîâêàâ Áëàçíþê, – âàðòî
ìåí³ ïîãëÿíóòè íà ñåáå, à ïîò³ì íà âàñ, ÿê â³äðàçó ñòຠÿñíî: í³ â êîãî ç âàñ íå áóëî âêëàäåíî
ñò³ëüêè ôàíòà糿, ÿê ó ìåíå.
– Çîâí³øí³ñòü îìàíëèâà, – ïàëêî çàïåðå÷èâ Áðîøêîâèé Æóê. – Îò ÿ, ñêàæ³ìî, Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíèé ³ Âåëüìè Îñâ³÷åíèé.

199

– Àÿêæå! – áàéäóæå ïðîáóðìîò³â Áëàçíþê.
– À â ìåíå òàêèé ìîçîê, ÿêîãî á³ëüøå í³äå íå
çíàéäåø, – ãîðäî äîäàâ Ñîëîì’ÿíèê.
– Îöå òàê äèâî! – îñì³õíóâñÿ Áëàçíþê.
– À â ìåíå, õî÷ ÿ ³ç çàë³çà, – íå âòðèìàâñÿ ³
˳ñîðóá, – íàé÷óéí³øå ³ íàéì’ÿêøå ñåðöå.
– ß çàõîïëåíèé òàêèì ç³çíàííÿì, – ïðîìîâèâ Áëàçíþê, òðîõè çàêàøëÿâøèñü.
– À ìîÿ óñì³øêà ñÿº ³ âäåíü, ³ âíî÷³, – îçâàâñÿ ñòðàõîïóä Äæåê. – Íó ÷èì íå äèâî!
– ßê ì³ñÿöü-ìîëîäèê ó íåá³, – ïèøíîìîâíî
äîäàâ Áðîøêîâèé Æóê, ÷èì ïðèâåðíóâ äî ñåáå
óâàãó îøåëåøåíîãî Áëàçíþêà.
– À ÿ, – âçÿëà ñëîâî Êîçëà, ùîá ïîðóøèòè í³ÿêîâó òèøó, – òàêà ÷óäîâà, ùî í³ â êàçö³ ñêàçàòè,
í³ ïåðîì îïèñàòè.
– Íó é íó, ÿ, çâ³ñíî, ðàäèé, ùî âñ³ ìî¿ âëàñíèêè òàê³ âèíÿòêîâ³, – íåäáàëî êèíóâ Áëàçíþê. –
Õîò³â áè é ÿ ïðî ñåáå òàê ñêàçàòè, îòî áóëî áè
âò³õè!..
– Ó òåáå âñå ïîïåðåäó, – çàïåâíèâ Ñîëîì’ÿíèê. – Íå òàê-òî ïðîñòî ï³çíàòè ñåáå. Ó íàñ,
ñòàðøèõ ³ ìóäð³øèõ, öå çàáðàëî íå îäèí ì³ñÿöü. À òåïåð, – ïðîìîâèâ â³í, çâåðòàþ÷èñü äî
äðóç³â, – ñ³äàéìî íà ñâî¿ ì³ñöÿ, áî ÷àñ ëåò³òè.
– Êóäè ëåòèìî? – çàïèòàâ ׳ï, âèäðÿïóþ÷èñü

200

íà ñèä³ííÿ äèâàíà é äîïîìàãàþ÷è ñòðàõîïóäîâ³, êîòðèé ë³ç çà íèì.
– Ó Ï³âäåííîìó êðàþ æèâå ÷óäîâà Êîðîëåâà, ùî çâåòüñÿ Ãë³íäà Äîáðà, ³ ÿ ïåâíèé, ùî âîíà
ç ðàä³ñòþ ïðèéìå íàñ óñ³õ, – îçâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, âàéëóâàòî çàëàçÿ÷è íà ë³òóíà. – Ëåò³ìî äî
íå¿ òà ïîïðîñ³ìî â íå¿ ïîðàäè.
– Íåïîãàíà ïðîïîçèö³ÿ, – ïîõâàëèâ éîãî
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, äîïîìàãàþ÷è ï³äíÿòèñÿ
Áðîøêîâîìó Æóêó òà âêëàäàþ÷è Äðîâ’ÿíó Êîçëó íà ïîäóøêè ó ê³íö³ äèâàí³â. – ß çíàþ öþ
Äîáðó ×àêëóíêó, âîíà íå ïîêèíå íàñ ó ñêðóò³.
– Âñ³ ñ³ëè? – çàïèòàâ ׳ï.
– Òàê, – îçâàâñÿ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, óìîùóþ÷èñü ïîðó÷ ³ç Ñîëîì’ÿíèêîì.
– Çë³òàéìî! – íàêàçàâ ׳ï Áëàçíþêîâ³. – Íà
ï³âäåíü, áóäü ëàñêà. Àëå íà âèñîò³ ìåíå íóäèòü,
òîæ ïîñòàðàéñÿ ëåò³òè íå äóæå âèñîêî, ùîá
ïðîñòî íå ÷³ïëÿòèñÿ çà áóäèíêè é äåðåâà.
– Ãàðàçä, – êîðîòêî â³äêàçàâ Áëàçíþê.
³í ìàõíóâ óñ³ìà ÷îòèðìà êðèëèñüêàìè ³
ñòàâ ïîâàãîì ï³ä³éìàòèñÿ â ïîâ³òðÿ, à âñ³, õòî
ñèä³â óñåðåäèí³, ïðî âñÿê âèïàäîê ì³öíî ïðèòèñíóëèñÿ äî ñïèíîê ³ ïîõàïàëèñÿ çà áèëüöÿ.
Ó ïîâ³òð³ Áëàçíþê ðîçâåðíóâñÿ íà ï³âäåíü òà é
ïîëåò³â, øâèäêî, âåëè÷íî.

201

– ßêùî âåñü ÷àñ ëåò³òè íà òàê³é-îò âèñîò³,
íàø ïîë³ò ñïðàâëÿòèìå íåçàáóòíº âðàæåííÿ, –
çàóâàæèâ Îñâ³÷åíèé Áðîøêîâèé Æóê.
– Éîìó âðàæåííÿ â ãîëîâ³, – ïðîáóð÷àâ Ñîëîì’ÿíèê. – Òðèìàéñÿ êðàùå, áî âïàäåø – ³ çãàäóé ÿê çâàëè. Õèòàâèöÿ â ë³òóíà – áóäü çäîðîâ!
– Ñêîðî ñòåìí³º, – çàóâàæèâ ׳ï, ïîçèðàþ÷è íà ñîíöå, ùî êîòèëîñÿ äî íåáîêðàþ. –
Ìîæå, äåñü ïðèçåìëèìîñÿ òà ïåðå÷åêàºìî äî
ðàíêó? Ö³êàâî, ÷è Áëàçíþê ë³òຠâíî÷³, ÷è í³.
– Ìåí³ é ñàìîìó öå ö³êàâî, – òèõåíüêî îçâàâñÿ Áëàçíþê. – ß í³êîëè â æèòò³ íå ë³òàâ. Ó ìåíå
áóëè íîãè, é á³ãàëè âîíè ÿê âèõîð. À òåïåð ìåí³
çäàºòüñÿ, ùî âîíè ïîçàñèíàëè.
– Òîá³ ïðàâèëüíî çäàºòüñÿ, – ñêàçàâ ׳ï, –
Áî ìè íå îæèâëÿëè òâî¿õ í³ã.
– Òåáå ðîáèëè äëÿ ïîëüîò³â, à íå äëÿ õîäüáè, – ïîÿñíèâ Ñîëîì’ÿíèê.
– Õîäèòè ìè é ñàì³ â쳺ìî, – äîäàâ Áðîøêîâèé Æóê.
– ß ïî÷èíàþ ðîçóì³òè, ùî â³ä ìåíå òðåáà, –
ïðîìîâèâ Áëàçíþê. – Ùî æ, ÿ ãîäèòèìó âàì
óñ³ì, ÷èì çìîæó. – Ñêàçàâøè öå, â³í çàòèõ ³
ÿêèéñü ÷àñ ëåò³â ìîâ÷êè.
Êîëè âîíè ïðîëåò³ëè ùå òðîõè, ñòðàõîïóä
çàòðèâîæèâñÿ.

202

– Õòî çíàº, ãàðáóçîâ³ â³ä ïîëüîòó í³÷îãî íå
ñòàíåòüñÿ? – çàïèòàâ â³í.
– ßêùî í³ÿêèé äóðåíü íå âèêèíå éîãî çà
áîðò, òî í³÷îãî, – â³äïîâ³â Áðîøêîâèé Æóê. – À
îò êîëè ãàðáóçîâà ãîëîâà ïàäຠíà çåìëþ, âîíà
â³äðàçó æ ïåðåòâîðþºòüñÿ íà êóïó ì³ñèâà.
– Õ³áà ÿ íå ïðîñèâ òåáå ïðèòðèìóâàòèñâî¿
äóðí³ æàðòè ïðè ñîá³? – ׳ï ãð³çíî çèðêíóâ íà
Áðîøêîâîãî Æóêà.
– ßêáè âè çíàëè, ñê³ëüêè æàðò³â ÿ óæå ïðèòðèìàâ, – â³äïîâ³â òîé. – Òà ÿ æ íå âèííèé, ùî
ìîâà ñàìà ï³äêàçóº ìåí³ îäèí êàëàìáóð çà äðóãèì, à ç òàêîþ åðóäèö³ºþ, ÿê ó ìåíå, ïðîñòî
íåìîæëèâî íå ïîæàðòóâàòè ðàç-äðóãèé.
– Òèì æàðòàì óæå íå îäíà ñîòíÿ ðîê³â, –
ïðîìîâèâ ׳ï, – ïðè÷îìó âèãàäóâàëè ¿õ ëþäè
íå äóæå îñâ³÷åí³.
– Òè í³÷îãî íå ïëóòàºø? – ïîì³òíî çáåíòåæèâñÿ Áðîøêîâèé Æóê.
– À ùî òóò ïëóòàòè, – ñòåíóâ ïëå÷èìà õëîïåöü. – Ìîæëèâî, ñàì ïî ñîá³ Îñâ³÷åíèé Áðîøêîâèé Æóê – öå é ñïðàâä³ ùîñü íîâåíüêå, òà îò
ò³ çíàííÿ, ùî òè îòðèìàâ, ñòàð³ ÿê ñâ³ò.
Æóêà, çäàºòüñÿ, öå äóæå âðàçèëî, ³ ÿêèéñü ÷àñ
â³í ïðèñîðîìëåíî ìîâ÷àâ. Ñîëîì’ÿíèê, ì³íÿþ÷è ñîá³ ì³ñöå, ïîáà÷èâ íà ïîäóøêàõ ïåðö³â-

203

íè÷êó, ÿêó ׳ï â³äêëàâ óá³ê, ³ ïî÷àâ óâàæíî ¿¿
ðîçãëÿäàòè.
– Âèêèíü ¿¿, – êèíóâ õëîïåöü, – òàì óæå í³÷îãî íåìàº. Íàâ³ùî òðèìàòè öåé ìîòëîõ?
– Òàê-òàêè í³÷îãî? – ïåðåïèòàâ ö³êàâèé Ñîëîì’ÿíèê ³ çàçèðíóâ óñåðåäèíó.
– Êàæó æ, í³÷îãî, – â³äïîâ³â ׳ï. – ß âèòðóñèâ óâåñü ïîðîøîê.
– ßêùî òàê, òî ïåðö³âíè÷êà ìຠïîäâ³éíå
äíî, – ï³äñóìóâàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Áî äíî íå ìîæå áóòè ç äîáðÿ÷èé ïàëåöü çàâòîâøêè!
– Äàé-íî ãëÿíóòè, – ïîïðîñèâ Áëÿøàíèé
˳ñîðóá, Ñîëîì’ÿíèê äàâ éîìó ïåðö³âíè÷êó, ˳ñîðóá îãëÿíóâ ¿¿ ³ ñêàçàâ: – Öÿ øòóêà ñïðàâä³
ìຠïîäâ³éíå äíî. Ãì, à íàâ³ùî?
– À òè ðîçáåðè ³ ïîäèâèñÿ, – çàïðîïîíóâàâ
׳ï, à ñàì àæ çíåìàãàâ â³ä ö³êàâîñò³.
– Ðîç³áðàòè? Öå ìîæíà, – îçâàâñÿ Áëÿøàíèé
˳ñîðóá. – Íèæíº äåíöå â³äêðó÷óºòüñÿ. Òà ìî¿
ïàëüö³ çàãðóá³ äëÿ öüîãî, ïîãëÿíü-íî, ìîæå, òè
éîãî â³äêðóòèø?
׳ï óçÿâ ó íüîãî ïåðö³âíè÷êó é ëåãåíüêî â³äêðóòèâ äåíöå. ̳æ çîâí³øí³ì ³ âíóòð³øí³ì
äíîì ëåæàâ äáàéëèâî çãîðíóòèé ïàï³ðåöü, à
íà íüîìó – òðè ñð³áëÿñòèõ ï³ãóëêè. Îáåðåæíî,
ùîá íå ðîçñèïàòè ï³ãóëêè, õëîïåöü ä³ñòàâ ïà-

204

ï³ð, ðîçãîðíóâ. Íà íüîìó âèÿâèëîñÿ ê³ëüêà ñòàðàííî íàïèñàíèõ ðÿäî÷ê³â.
– ×èòàé óãîëîñ, – ïîïðîñèâ Ñîëîì’ÿíèê.
– “×óäîä³éí³ áàæàëüí³ ï³ãóëêè ä-ðà ͳê³ä³êà, – ïðî÷èòàâ ׳ï. – Ïîêàçàííÿ äî çàñòîñóâàííÿ. Ïðîêîâòíóòè îäíó ï³ãóëêó, òîä³ ðàõóâàòè
ïî äâà äî ñ³ìíàäöÿòè, à ïîò³ì çàãàäàòè áàæàííÿ. Áàæàííÿ çáóâàºòüñÿ îäðàçó. ÓÂÀÃÀ! Òðèìàòè â ñóõîìó é òåìíîìó ì³ñö³”.
– Îöå-òî çíàõ³äêà! – çðàä³â Ñîëîì’ÿíèê.
– Óñ³ì çíàõ³äêàì çíàõ³äêà, – ñåðéîçíî ìîâèâ ׳ï. – Ö³ ï³ãóëêè ùå ìîæóòü íàì çíàäîáèòèñÿ. À îò ö³êàâî, áàáà Ìîìá³ çíàëà, ùî òà
ïåðö³âíè÷êà íå ïðîñòà, à ç ñþðïðèçîì? Ïðèãàäóþ, âîíà êîëèñü ïîõâàëÿëàñÿ, ùî ìຠæèòòºäàéíèé ïîðîøîê â³ä öüîãî ͳê³ä³êà.
– ³í, ìàáóòü, äóæå ìîãóòí³é ×àêëóí! – âèãóêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – ßêùî éîãî ïîðîøîê âèÿâèâñÿ ñïðàâæí³é, òî é ï³ãóëêàì, ÿ ïåâåí,
òàêîæ ìîæíà äîâ³ðÿòè.
– Àëå äàðóéòå, – îçâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, – ÷è
ìîæíà äîë³÷èòè äî ñ³ìíàäöÿòè, ÿêùî ðàõóâàòè
ïî äâà? Àäæå ñ³ìíàäöÿòü – öå íåïàðíå ÷èñëî.
– Òâîÿ ïðàâäà, – â³äïîâ³â ׳ï ðîç÷àðîâàíî. –
ßê ìîæíà ïîðàõóâàòè äî ñ³ìíàäöÿòè, ðàõóþ÷è
ïî äâà?

205

– Òî ùî íàì êîðèñò³ â³ä òèõ ï³ãóëîê? – ïî÷àâ íàð³êàòè Äæåê. – Î, ÿê ìåí³ ã³ðêî! À ÿ âæå
äóìàâ ïîáàæàòè, ùîá ì³é ãàðáóç í³êîëè íå
ïñóâàâñÿ.
– Íå ìåëè äóðíèöü! – îá³ðâàâ éîãî Ñîëîì’ÿíèê. – ßêáè íàì âäàëîñÿ ñêîðèñòàòèñÿ öèìè ï³ãóëêàìè, ìè ïðèäóìàëè á íàáàãàòî ö³êàâ³øå áàæàííÿ, í³æ òâîº.
– Òà ùî æ ìîæå áóòè êðàùîãî?! – îáóðèâñÿ
Äæåê. – ßêáè òîá³ ùîìèò³ çàãðîæóâàëà ïåðñïåêòèâà ç³ïñóâàòèñÿ, òè çðîçóì³â áè ìî¿ òðèâîãè.
– Îñîáèñòî ÿ, – ñêàçàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, –
äóæå òîá³ ñï³â÷óâàþ. Àëå, îñê³ëüêè ìè íå ìîæåìî äîë³÷èòè äî ñ³ìíàäöÿòè, ðàõóþ÷è ïî äâà,
òîá³ í³ íà ùî ñïîä³âàòèñÿ, êð³ì ÿê íà ñï³â÷óòòÿ.
Òèì ÷àñîì óæå çîâñ³ì ñòåìí³ëî, íàä ìàíäð³âíèêàìè íàâèñëè õìàðè, êð³çü ÿê³ íå ïðîíèêàëî ì³ñÿ÷íå ñâ³òëî. À Áëàçíþê ëåò³â ñîá³ é
ëåò³â, ³ ç êîæíîþ ãîäèíîþ éîãî äèâàííå ò³ëîêð³ñëî ÷îìóñü óñå á³ëüøå ðîçãîéäóâàëîñÿ. Áðîøêîâèé Æóê çàÿâèâ, ùî éîãî âæå íóäèòü, ׳ï òåæ
çáë³ä ³ ïî÷óâàâñÿ äåùî ïðèãí³÷åíèì. Àëå ðåøòà
ïðîñòî ïîâòèñêàëèñÿ â ñïèíêè ñèä³ííÿ, ³ ñõîæå áóëî, ùî âîíè íå ìàþòü í³÷îãî ïðîòè õèòàâèö³, àáè ò³ëüêè ¿õ íå ïîâèêèäàëî ç äèâàí³â. ͳ÷
ñòàâàëà äåäàë³ òåìí³øîþ, à Áëàçíþê óñå ëåò³â

206

êð³çü òåìíå íåáî. Ïîäîðîæí³ âæå íå áà÷èëè
îäíå îäíîãî, é ì³æ íèìè çàïàëà ïîõìóðà òèøà.
Óðåøò³ ׳ï, ï³ñëÿ äîâãèõ ðîçäóì³â, çàãîâîðèâ.
– ßê ìè çíàòèìåìî, êîëè ï³ä íàìè áóäå ïàëàö Ãë³íäè Äîáðî¿? – çàïèòàâ â³í.
– Äî ¿¿ ïàëàöó ùå ëåò³òè é ëåò³òè, – â³äïîâ³â
˳ñîðóá. – ß òàì áóâàâ.
– À ÿê ä³çíàòèñÿ, ç ÿêîþ øâèäê³ñòþ ëåòèòü
Áëàçíþê? – íå âãàâàâ õëîïåöü. – Íà çåìë³ í³÷îã³ñ³íüêî íå âèäíî, ³ ùå äî ðàíêó ìè ìîæåìî
îïèíèòèñÿ äàëåêî çà òèì ì³ñöåì, äî ÿêîãî õî÷åìî ïîòðàïèòè.
– Öå çâó÷èòü äîâîë³ ïðàâäîïîä³áíî, – ïîãîäèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, òðîõè çàíåïîêî¿âøèñü. – Àëå
ÿ íå áà÷ó, ÿê ìè ìîæåìî çóïèíèòèñÿ ïðîñòî
çàðàç. Ìè ìîæåìî âòðàïèòè â ð³÷êó àáî, ÷îãî
äîáðîãî, ïðèçåìëèòèñÿ íà ãîñòðèé øïèëü.
Îòîæ Áëàçíþê, ðîçì³ðåíî ïîìàõóþ÷è ñâî¿ìè âåëè÷åçíèìè êðèëàìè, ëåò³â ñîá³ äàë³, à
äðóç³ ñòàëè òåðïëÿ÷å ÷åêàòè ðàíêó.
Ïîò³ì ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî ׳ïîâ³ ñòðàõè ãåòü íå
áåçï³äñòàâí³. Ùîéíî ïî÷àëî ñâ³òàòè, âîíè âèçèðíóëè çà áèëüöÿ êàíàïè íà çåìëþ ³ ïîáà÷èëè ãîðáèñòó ì³ñöåâ³ñòü ³ç ðîçêèäàíèìè
íà í³é äèâíèìè ïîñåëåííÿìè, áóäèíêè ÿêèõ
ìàëè íå îêðóãë³ äàõè, ÿê öå áóëî âñþäè ó

207

Êðà¿í³ Îç, à ïîõèë³, ùî ïîñåðåäèí³ ñõîäèëèñÿ
â ãîñòðèé øïèëü. Öÿ êðà¿íà áóëà íå çíàéîìà
àí³ Áëÿøàíîìó ˳ñîðóáó, àí³ Ñîëîì’ÿíèêîâ³,
êîòð³ êîëèñü áóâàëè ó âîëîä³ííÿõ Ãë³íäè ³ çíàëè ¿õ ÿê ñâî¿ ï’ÿòü ïàëüö³â.
– Ìè çáèëèñÿ ç äîðîãè! – çàñìóòèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. – Íàïåâíå, Áëàçíþê ïåðåëåò³â óñþ Êðà¿íó Îç, ïðîìèíóâ ï³ùàíó ïóñòåëþ, é ìè îïèíèëèñÿ â òîìó ñòðàøíîìó ïîòîéá³÷íîìó êðà¿,
ïðî ÿêèé ðîçïîâ³äàëà Äîðîò³.
– Ïîâåðòàéìî íàçàä! – â³ä÷àéäóøíî çàêðè÷àâ ˳ñîðóá. – ² ÷èì øâèäøå, òèì êðàùå!
– Ïîâíèé ðîçâîðîò! – çàêðè÷àâ ÁëàçíþêîⳠ׳ï. – Íó æ áî, ðîçâåðòàéñÿ, íå áàðèñÿ!
– ßêùî ÿ ïî÷íó êðóòèòèñÿ, ìè íåîäì³ííî
ïåðåêèíåìîñÿ, – â³äêàçàâ Áëàçíþê. – Ïîëüîòè
âçàãàë³ íå ìîÿ ñòèõ³ÿ, òîìó íàéêðàùå áóëî áè
äåñü ïðèçåìëèòèñÿ, à òàì ÿ âæå ñïîê³éíî ðîçâåðíóñÿ é ïîëå÷ó.
Òàì, äå âîíè ïðîë³òàëè, íå áóëî æîäíî¿ ì³ñöèíè, äå ìîæíà áóëî áè ïðèçåìëèòèñÿ. Áëàçíþê ïðîë³òàâ íàä ÿêèìîñü âåëèêèì ñåëîì, ³
Áðîøêîâèé Æóê çàòÿâñÿ, ùî öå, ïåâíî, ì³ñòî.
À ïîò³ì ïî÷àëèñÿ âèñîê³ ãîðè, äå áóëî ïîâíî
ãëèáîêèõ ïð³ðâ òà êðóòèõ ñêåëü – ³ æîäíî¿
ïëàñêî¿ ïîâåðõí³.

208

– Íàì òðåáà ÿêîñü çóïèíèòèñÿ, – ñêàçàâ
׳ï, êîëè ã³ðñüê³ âåðøèíè ï³äñòóïèëè äóæå
áëèçüêî. Òîä³ â³í îáåðíóâñÿ äî Áëàçíþêà é ñêîìàíäóâàâ: – ßê ò³ëüêè ïîáà÷èø ð³âíåíüêó ïîâåðõíþ, â³äðàçó ñ³äàé!
– Äîáðå, – ñëóõíÿíî ìîâèâ Áëàçíþê ³ ïðèö³ëèâñÿ äî êàì’ÿíîãî ïëàòî ì³æ äâîìà ñòð³ì÷àêàìè. Íå ìàþ÷è íàâè÷îê ó ïîâ³òðîïëàâàíí³,
â³í íå âñòèã ðîçðàõóâàòè øâèäê³ñòü ³ ïðîìàõíóâñÿ íà ï³âêîðïóñà, çëàìàâøè äâà ïðàâèõ êðèëà îá ãîñòðó ñêåëþ, à òîä³ ïîëåò³â ç³ ñêåë³ âíèç.
Äðóç³ ùîñèëè íàìàãàëèñÿ âòðèìàòèñÿ íà
äèâàíàõ, òà êîëè Áëàçíþê íàëåò³â íà ñêåëþ, éîãî ò³ëî ð³çêî ñìèêíóëîñÿ, ïîò³ì ïåðåâåðíóëîñÿ – ³ âñ³, õòî òàì ñèä³â, ïîñèïàëèñÿ âíèç, ìîâ
ñòèãë³ ãðóø³.
Íà ùàñòÿ, ïàäàòè äîâåëîñÿ íåäîâãî, áî ï³ä
íèìè âèÿâèëîñÿ âåëè÷åçíå ãí³çäî, çáóäîâàíå
êîëîí³ºþ ´àâ ó ïîðîæíèñòîìó âèñòóï³ ñêåë³.
Òîæ í³õòî ç íèõ, íàâ³òü Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà, ïðè ïàä³íí³ íå çàçíàâ í³ÿêèõ óøêîäæåíü.
Áåçö³ííà ñòðàõîïóäîâà ãîëîâà îïóñòèëàñÿ íà
ì’ÿê³ Ñîëîì’ÿíèêîâ³ ãðóäè. ׳ï óïàâ íà êóïó
ëèñòÿ ³ ïàïåðó, é öå âáåðåãëî éîãî â³ä òðàâì.
Áðîøêîâèé Æóê òîðîõíóâñÿ ãîëîâîþ â Äðîâ’ÿíó Êîçëó, àëå í³÷îãî ñåðéîçí³øîãî, êð³ì çà-

209

ïàìîðî÷åííÿ ãîëîâè, ç íèì íå ñòàëîñÿ. ˳ñîðóáà îøåëåøèëî ïàä³ííÿ, àëå, ïîáà÷èâøè, ùî
íà éîãî áëèñêó÷îìó í³êåëüîâàíîìó ò³ë³ íàâ³òü
ïîäðÿïèíè íå çàëèøèëîñÿ, â³í îäðàçó æ ïîâåñåë³â ³ îáåðíóâñÿ äî äðóç³â.
– Ïîë³ò ñê³í÷èâñÿ íåñïîä³âàíî ³ äîâîë³ òðàã³÷íî, – ìîâèâ ˳ñîðóá, – àëå íå âàðòî äîð³êàòè
Áëàçíþêîâ³, â³í ³ òàê çðîáèâ óñå, ùî áóëî â éîãî
ñèëàõ. À îò ÿê âèáðàòèñÿ çâ³äñè, ïðî öå íåõàé
äóìຠõòîñü ³íøèé, õòî ìຠìóäð³øó ãîëîâó.
² â³í ãëÿíóâ íà Ñîëîì’ÿíèêà. Òîé ï³äïîâç äî
êðàþ ãí³çäà é âèçèðíóâ íàçîâí³. Óíèçó çÿÿëî
ïðîâàëëÿ, ùî ñÿãàëî â ãëèáèíó íà ñîòí³ ë³êò³â.
À íàä ãîëîâàìè âèñî÷³â ïðÿìîâèñíèé ñòð³ì÷àê
³ç îáëàìàíîþ âåðøèíîþ òà Áëàçíþêîì-ë³òóíîì, ùî é äîñ³ âèñ³â, çà÷åïèâøèñü äèâàíîì çà
êàì’ÿíèé âèñòóï.
Ñòàíîâèùå áóëî áåçâèõ³äíèì, ³ êîëè äðóç³
çðîçóì³ëè öå, âñ³õ îá³éíÿâ ÷îðíèé ðîçïà÷.
– Òóò ìè â á³ëüø³é ïàñòö³, í³æ ó ïàëàö³, –
ñóìíî ìîâèâ Áðîøêîâèé Æóê.
– Êðàùå á ìè í³êóäè íå ëåò³ëè, – ïðîñòîãíàâ Äæåê. – Áîþñÿ, ã³ðñüêå ïîâ³òðÿ øê³äëèâå
äëÿ ãàðáóç³â.
– Åãå æ, à íàäòî ÿê ïîâåðíóòüñÿ âîðîíè, –
ïðîõðèï³ëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà, ñóêàþ÷è íîãàìè

210

ó ìàðíèõ ñïðîáàõ çâåñòèñÿ íà íîãè. – Îò ùî
âîíè ëþáëÿòü, òî öå ãàðáóçè.
– Òè äóìàºø, âîíè ñþäè ïðèëåòÿòü? – íàëÿêàíî çàïèòàâ ñòðàõîïóä.
– Ùå é ÿê ïðèëåòÿòü, – â³äêàçàâ ׳ï, – öå
æ ¿õíº ãí³çäî. À ïòàõ³â ó öüîìó ãí³çä³ äåê³ëüêà
ñîòåíü, íå ìåíøå, – êàçàâ â³í, ðîççèðàþ÷èñü
äîâêîëà, – âè ò³ëüêè ïîãëÿíüòå, ñê³ëüêè âñüîãî
âîíè ñþäè ïîçíîñèëè!
² ñïðàâä³, ÷îãî ò³ëüêè íå áóëî ó âîðîíÿ÷îìó
ãí³çä³! Çëîä³éêóâàò³ âîðîíè áàãàòî ðîê³â êðàëè âñå ï³äðÿä ³ç ëþäñüêèõ îñåëü ³ çíîñèëè ñþäè, ³ ¿õ íå õâèëþâàëî, ùî òóò óâåñü öåé êðàì
ïåðåòâîðþâàâñÿ ïðîñòî íà êóïó ìîòëîõó. À ùî
ãí³çäî áóëî òóò íàä³éíî çàõèùåíî â³ä ëþäåé,
òèì-òî âñå, ùî ïîòðàïëÿëî äî ãí³çäà, âòðà÷àëîñÿ äëÿ íèõ íàçàâæäè.
Âîðîíè êðàëè âñå ï³äðÿä, ³ Áðîøêîâèé Æóê,
ïîðèâøèñü ó âîðîíÿ÷îìó ìîòëîñ³, çà÷åïèâñÿ
íîãîþ çà ïðåêðàñíå ä³àìàíòîâå êîëüº. Áëÿøàíèé ˳ñîðóá òàê ³ ïðèêèï³â äî íüîãî î÷èìà,
òîæ Áðîøêîâèé Æóê ïîäàðóâàâ éîìó ñâîþ çíàõ³äêó, íå çàáóâøè ñïîðÿäèòè öåé äàð÷èé àêò
ïèøíîþ ïðîìîâîþ. ˳ñîðóá ïî÷åïèâ êîëüº ñîá³ íà øèþ, ³ íå ì³ã íàò³øèòèñÿ, êîëè âåëèê³ ä³àìàíòè çàáëèùàëè íà ñîíö³.

211

Àæ îñü ïî÷óâñÿ øóì ³ ëîïîò³ííÿ ñîòåíü êðèë.
Êîëè ëîïîò³ííÿ ïîáëèæ÷àëî, ׳ï çàêðè÷àâ:
– Âîðîíè ïîâåðòàþòüñÿ! Çàðàç âîíè íàñ ïîáà÷àòü, ðîçëþòÿòüñÿ, ³ òîä³ íàì ê³íåöü.
– Îé, ÿ áîþñÿ! – çàêâèëèâ ñòðàõîïóä. – Òóò
ìåí³ ñìåðòü!
– ² ìåí³ òåæ! – ïðîñòîãíàâ Áðîøêîâèé Æóê. –
Âîðîíè – íàéá³ëüøèé âîðîã êîìàõ.
Á³ëüøå í³õòî íå çëÿêàâñÿ âîðîí, àëå Ñîëîì’ÿíèê â³äðàçó æ ïîñòàíîâèâ ñõîâàòè òèõ,
êîìó âîíè ìîãëè çàâäàòè øêîäè. Òîæ, çà éîãî
íàêàçîì, ׳ï çíÿâ ñòðàõîïóäîâó ãîëîâó ³ çàë³ã
³ç íåþ íà äíî ãí³çäà, à ïîò³ì, òàêîæ âèêîíóþ÷è
Ñîëîì’ÿíèê³â íàêàç, á³ëÿ íüîãî ïðèìîñòèâñÿ
³ Áðîøêîâèé Æóê. Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, íàâ÷åíèé ïîïåðåäí³ì äîñâ³äîì, çâ³ëüíèâ â³ä ñîëîìè
âñå Ñîëîì’ÿíèêîâå ò³ëî (êð³ì ãîëîâè, çâ³ñíî) ³
ïðèòðóñèâ íåþ ׳ïà òà Áðîøêîâîãî Æóêà, ïîâí³ñòþ ñõîâàâøè ¿õ â³ä âîðîí.
² ùîéíî âîíè öå çðîáèëè, ÿê íà ãí³çäî íàëåò³ëà âîðîíÿ÷à çãðàÿ. Ïîáà÷èâøè ó ñâîºìó ãí³çä³
íåïðîøåíèõ çàéä, ãàéâîðîííÿ çàéøëîñÿ íåñàìîâèòèì êàðêàííÿì ³ êèíóëîñÿ íà íèõ.

19

ðîçä³ë

×óäîä³éí³ áàæàëüí³ ï³ãóëêè
ä-ðà ͳê³ä³êà

Çà çâè÷àéíèõ îáñòàâèí
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ³ ìóõè íå îáðàçèâ áè,
òà â ðàç³ ïîòðåáè â³í ì³ã áèòèñÿ
íåçã³ðø çà ðèìñüêîãî ãëàä³àòîðà.
² òåïåð, êîëè âîðîíè ìàëî íå çáèëè éîãî
ç í³ã íåñàìîâèòèì ëîïîò³ííÿì ñîòåíü êðèë,
êîëè ¿õí³ ãîñòð³ äçüîáè é ê³ãò³ îò-îò ìîãëè áè
ïîí³âå÷èòè áëèñêó÷³ ëàòè, ˳ñîðóá âèäîáóâ
ñîêèðó òà äàâàé ùîñèëè âèìàõóâàòè íåþ íàä
ãîëîâîþ. ×èìàëî âîðîí çãèíóëî ï³ä ãîñòðèì
ëåçîì, àëå ïòàõ³â áóëî áåç ë³êó, ³ âîíè, íå
îñëàáëþþ÷è íàâàëè, âñå ñóíóëè é ñóíóëè íà
˳ñîðóáà. ²íø³ íàìàãàëèñÿ ïîâèáèðàòè î÷³
Áëàçíþêîâ³, êîòðèé áåçïîðàäíî âèñ³â íà ñêåë³,
àëå âîðîíÿ÷³ äçüîáè áóëè áåçñèë³ ïðîòè ñêëà,
ç ÿêîãî áóëè çðîáëåí³ î÷³ ë³òóíà. Òðåò³ íàìàãàëèñÿ àòàêóâàòè Äðîâ’ÿíó Êîçëó, àëå ñòðèáóõà,
ùî é äàë³ ëåæàëà ãîð³÷åðåâà, òàê íåñàìîâèòî
âèáðèêóâàëà íîãàìè, ùî ïåðåáèëà ãàéâîðîííÿ íå ìåíøå, í³æ ˳ñîðóáîâà ñîêèðà.
Çðîçóì³âøè, ùî í³ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, í³
Äðîâ’ÿíà Êîçëà òàê ïðîñòî íå çäàäóòüñÿ, âîðîíè íàêèíóëèñÿ íà êóïó ñîëîìè, ï³ä ÿêîþ ïî-

214

ñåðåä ãí³çäà õîâàëèñÿ ×³ï ³ç ãàðáóçîì òà Áðîøêîâèé Æóê. Ñîëîìèíêà çà ñîëîìèíêîþ âîíè
õàïàëè ¿¿ äçüîáàìè, â³äë³òàëè âá³ê ³ ñêèäàëè â
áåçîäíþ ï³ä ñîáîþ.
Ïîáà÷èâøè òàêó íàðóãó íàä ñîëîì’ÿíèì ò³ëîì, Ñîëîì’ÿíèêîâà ãîëîâà â³ä÷àéäóøíî çàâîëàëà äî Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà, áëàãàþ÷è ïîðÿòóíêó, ³ öåé êðèê ëèøå ïîäâî¿â éîãî çóñèëëÿ.
Ñîêèðà çáëèñêóâàëà â êóï³ ãàéâîðîííÿ, à òóò
ùå é Áëàçíþê ïðèéøîâ íà äîïîìîãó, ïî÷àâøè
ðîçìàõóâàòè ïàðîþ âö³ë³ëèõ êðèë íà ë³âîìó
áîö³ òóëóáà. Öå òàêè íàæàõàëî âîðîí, à êîëè
Áëàçíþê, çàâäÿêè öèì çóñèëëÿì â³ä÷åïèâñÿ ç
êàì’ÿíîãî âèñòóïó, íà ÿêîìó âèñ³â, ³ âàæêî ãåïíóâñÿ â ãí³çäî, ñòðàõ ïòàõ³â áóâ áåçìåæíèé, ³
âîíè, çä³éíÿâøè äèêèé ëåìåíò, ïîëåò³ëè ãåòü ó
ãîðè.
Êîëè çíèêëà îñòàííÿ âîðîíà, ׳ï âèë³ç ³çï³ä äèâàí³â ñàì ³ äîïîì³ã âèáðàòèñÿ Æóêîâ³.
– Ìè âðÿòîâàí³! – ðàä³ñíî çàêðè÷àâ â³í.
– Âðÿòîâàí³, âðÿòîâàí³! – ïîâòîðþâàâ çà íèì
Áðîøêîâèé Æóê, ðàäî îá³éìàþ÷è çà øèþ Áëàçíþêà. – Çàâäÿêè Áëàçíþêîâèì êðèëàì ³ ˳ñîðóáîâ³é ñîêèð³!
– ßêùî ³ ÿ âðÿòîâàíèé, òî âèòÿãí³òü ìåíå
çâ³äñè! – ãóêíóâ ³ç-ï³ä äèâàí³â ñòðàõîïóä, òî÷í³-

215

øå – éîãî ãîëîâà. ׳ï âèêîòèâ ãàðáóçà, ïîñàäèâ
éîãî íà øèþ Äæåêîâ³, à ïîò³ì äîïîì³ã çâåñòèñÿ
íà íîãè Äðîâ’ÿí³é Êîçë³.
– Òè áèëàñÿ ÿê ñïðàâæí³é âî¿í, – ñêàçàâ â³í
¿é, – äóæå òîá³ äÿêóºìî.
– ß ðàäèé, ùî ìè âèãðàëè öþ áèòâó ìàëîþ
êðîâ’þ, – ãîðäî ïðîìîâèâ ˳ñîðóá.
– Ìàëîþ?! – ïî÷óâñÿ ÷èéñü ïðèãëóøåíèé
ãîëîñ.
Óñ³ îáåðíóëèñÿ íà çâóê – ³ ïîáà÷èëè â êóò³
ãí³çäà Ñîëîì’ÿíèêîâó ãîëîâó.
– ß íå íàçâàâ áè öþ ïåðåìîãó ëåãêîþ! – ïîÿñíèâ Ñîëîì’ÿíèê, ïîì³òèâøè ¿õí³ çäèâîâàí³
ïîãëÿäè. – Õòî ñêàæå, äå ñîëîìà ç ìîãî ò³ëà?
Ïî÷óâøè ïðî ñîëîìó, äðóç³ çäðèãíóëèñÿ â³ä
æàõó. Âîíè ðîççèðíóëèñÿ íà âñ³ áîêè, òà çà ñîëîìîþ âæå é ñë³ä ïðîõîëîâ. Âîðîíè ðîç³êðàëè âñå äî îñòàííüî¿ ñîëîìèíêè é ïîñêèäàëè ¿¿
ó áåçîäíþ, ùî ðîçâåðçàëàñÿ ï³ä ãí³çäîì íà ñîòí³ ìåòð³â.
– Îõ, á³äîëàõî! – ðîçïà÷ëèâî ãóêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, òîä³ îáåðåæíî ï³äíÿâ Ñîëîì’ÿíèêîâó ãîëîâó ³ í³æíî ¿¿ ïîãëàäèâ. – Õòî áè ì³ã ïîäóìàòè, ùî ñìåðòü ïðèéäå òàê ðàíî?
– ß ïîæåðòâóâàâ ñîáîþ çàðàäè ïîðÿòóíêó
äðóç³â, – íå ïîãîäèâñÿ ç íèì Ñîëîì’ÿíèê, – òîìó

216

í³òðîõè íå øêîäóþ ³ íàâ³òü ïèøàþñÿ òàêîþ
ñìåðòþ.
– ×îãî æ òè òàêèé çàñìó÷åíèé? – çàïèòàâ
Áðîøêîâèé Æóê. – Àäæå âñÿ òâîÿ îä³æ ö³ëà.
– Ö³ëà òî ö³ëà, – â³äïîâ³â Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – àëå áåç ñîëîìè ¿é ãð³ø ö³íà.
– Òî, ìîæå, íàïõàºìî ¿¿ ãðîøèìà? – çàïðîïîíóâàâ ׳ï.
– Ãðîøèìà?! – õîðîì ñêðèêíóëè çäèâîâàí³
äðóç³.
– Òàê, ñàìå ãðîøèìà, – êèâíóâ ׳ï. – Òóò, íà
äí³ ãí³çäà, òèñÿ÷³ äîëàðîâèõ êóïþð – ïî äâà äîëàðè, ïî ï’ÿòü, ïî äåñÿòü, ïî äâàäöÿòü ³ ïî ï’ÿòäåñÿò. Íèìè ìîæíà áóëî á íàïõàòè é äåñÿòü Ñîëîì’ÿíèê³â! ×îìó á íå ñêîðèñòàòèñÿ ãð³øìè?
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ñòàâ ðóêîÿòòþ ñîêèðè
ïåðåêèäàòè ìîòëîõ ó ãí³çä³, ³ òå, ùî ñïåðøó
çäàëîñÿ ¿ì íåïîòð³áíèìè ïàï³ðöÿìè, íàñïðàâä³ âèÿâèëîñÿ êóïþðàìè ð³çíîãî íîì³íàëó. Çëîä³éêóâàò³ âîðîíè íå îäèí ð³ê êðàëè ¿õ, äå ò³ëüêè ìîæíà, é çíîñèëè ñþäè.
Ãðîøåé ó öüîìó äàëåêîìó â³ä ëþäñüêèõ î÷åé
ãí³çä³ âèÿâèëîñÿ âèäèìî-íåâèäèìî, ³, íà ïðåâåëèêó ðàä³ñòü Ñîëîì’ÿíèêà, äóæå ñêîðî ׳ïîâà ïðîïîçèö³ÿ ïî÷àëà íàáóâàòè ðåàëüíèõ îáðèñ³â.

217

²ç óñ³õ çíàéäåíèõ ãðîøåé äðóç³ â³ä³áðàëè
íàéíîâ³ø³, íàé÷èñò³ø³ êóïþðè é ïîðîçêëàäàëè ¿õ íà êóïêè. ˳âó íîãó ³ ÷îá³ò Ñîëîì’ÿíèêà
íàïõàëè ï’ÿòèäîëàðîâèìè êóïþðàìè, ïðàâó –
êóïþðàìè ïî äåñÿòü äîëàð³â, à ÷åðåâî òàê íàòîëóâàëè ï’ÿòäåñÿòêàìè, ñîòêàìè ³ íàâ³òü òèñÿ÷íèìè ïàï³ðöÿìè, ùî ëåäâå çàù³ïíóëèñÿ
çàñò³áêè.
– Òåïåð, – ïîâàæíî ìîâèâ Áðîøêîâèé Æóê,
êîëè Ñîëîì’ÿíèê áóâ íàïõàíèé ³ çàñò³áíóòèé, –
òè íàéá³ëüøà ö³íí³ñòü ñåðåä íàñ, àëå ìîæåø
àí³òðîõè íå áîÿòèñÿ, ùî òåáå ïóñòÿòü çà â³òðîì,
áî íàâêîëî òåáå – â³ðí³ äðóç³.
– Ñïàñèá³ âàì, – òåïëî ïîäÿêóâàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Ïî÷óâàþñÿ íîâèì ñîëîì’ÿíèêîì, ³ õî÷à
ìåíå, íà ïåðøèé ïîãëÿä, ìîæíà ïåðåïëóòàòè ç
Âåëèêèì Ãðîøîñõîâèùåì, áëàãàþ: íå çàáóâàéòå, ùî ì³é ìîçîê ÿêèé áóâ, òàêèé ³ çàëèøèâñÿ.
² ùî ñàìå â³í ó ð³çíèõ ñèòóàö³ÿõ äàâàâ ìåí³ çàëèøàòèñÿ Ìóäðèì Ñîëîì’ÿíèêîì.
– Äîáðå á, ÿêáè â³í ñòàâ ó ïðèãîä³ é ó ö³é
íàø³é ñèòóàö³¿, – çàóâàæèâ ׳ï. – À òî íàì íàâ³êè äîâåäåòüñÿ ñèä³òè ó âîðîíÿ÷îìó ãí³çä³.
– À ùî òàì áàæàëüí³ ï³ãóëêè? – ïîö³êàâèâñÿ
Ñîëîì’ÿíèê, ä³ñòàþ÷è ç êèøåí³ ïåðö³âíè÷êó. –
Ìîæå, âîíè äîïîìîæóòü íàì âèáðàòèñÿ çâ³äñè?

218

– Íå äîïîìîæóòü, ÿêùî íå çìîæåìî ïîë³÷èòè äî ñ³ìíàäöÿòè, ðàõóþ÷è ïàðàìè, – â³äïîâ³â
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – Àëå äëÿ íàøîãî âèñîêîîñâ³÷åíîãî äðóãà, äëÿ Áðîøêîâîãî Æóêà, öå ìàëî áè áóòè äð³áíè÷êîþ.
– Âèñîêà îñâ³÷åí³ñòü òóò í³ äî ÷îãî, – çàïåðå÷èâ Æóê, – öå ïèòàííÿ ñóòî ìàòåìàòè÷íå. ß
áà÷èâ íà êëàñí³é äîøö³ ÷èìàëî ïðèêëàä³â, ÿêèìè ïðîôåñîð äîâîäèâ, ùî ç óñÿêèìè ³êñàìè,
³ãðåêàìè é ³íøèìè íåâ³äîìèìè ìîæíà ðîáèòè, ùî çàìàíåòüñÿ, äîïèñóâàâ äî íèõ ïëþñè,
ì³íóñè, çíàêè ð³âíîñò³ é óñÿêó âñÿ÷èíó. Àëå,
íàñê³ëüêè ÿ ïðèãàäóþ, â³í í³êîëè íå ïîÿñíþâàâ, ÿê äîë³÷èòè äî ñ³ìíàäöÿòè, ðàõóþ÷è ò³ëüêè ïàðàìè.
– Öèòü! Öèòü! – íå âèòðèìàâ ñòðàõîïóä
Äæåê. – Ó ìåíå â³ä òåáå âæå ãîëîâà òð³ùèòü.
– ² â ìåíå, – äîäàâ Ñîëîì’ÿíèê. – Òâîÿ ìàòåìàòèêà äóæå íàãàäóº ñëî¿êà ç îâî÷àìè àñîðò³:
÷èì á³ëüøå õî÷åø âèëîâèòè îã³ðêà, òèì ìåíø
³ìîâ³ðíî, ùî â³í òîá³ òðàïèòüñÿ. ß íàïåâíî
çíàþ, ÿêùî çâ³äñè º ÿêèéñü âèõ³ä, òî â³í ìàº
áóòè äóæå ïðîñòèé.
– Åãå æ, – ïîãîäèâñÿ ׳ï. – Ñòàðà Ìîìá³ çîâñ³ì íå ïåòðຠ⠳êñàõ ³ ì³íóñàõ, áî é äî øêîëè
í³êîëè íå õîäèëà.

219

– À ìîæå, ïî÷àòè â³äë³ê íå ç îäèíèö³, à ç
ïîëîâèíè? – íåñïîä³âàíî çàïðîïîíóâàëà Äðîâ’ÿíà Êîçëà. – Òîä³ áóäü-õòî çàïðîñòî äîë³÷èòü
äî ñ³ìíàäöÿòè ïîïàðíî.
Äðóç³ çäèâîâàíî ïåðåçèðíóëèñÿ, áî äîñ³
Äðîâ’ÿíó Êîçëó ââàæàëè íàéäóðí³øîþ ç óñüîãî òîâàðèñòâà.
– Îõ ³ ïðèñîðîìèëà òè ìåíå, – íå ñòàâ êðèâèòè äóøåþ Ñîëîì’ÿíèê ³ íèçåíüêî âêëîíèâñÿ
ñòðèáóñ³.
– Õàé òàì ÿê, à ïðîïîçèö³ÿ äóæå ñëóøíà, –
çàÿâèâ Áðîøêîâèé Æóê. – Äâ³÷³ ïî ï³â áóäå îäèíèöÿ, ³ ÿêùî äîë³÷èâ äî îäíîãî, òî ä³éòè äî
ñ³ìíàäöÿòè, ðàõóþ÷è ïî äâà, äóæå ëåãêî.
– Äèâíî, ÷îìó ÿ ñàì ïðî öå íå ïîäóìàâ? –
ïîõèòàâ ãîëîâîþ Äæåê.
– À ìåí³ íå äèâíî, – ñêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê, –
òè æ òóò íå íàéìóäð³øèé, ÷è íå òàê? Àëå ïåðåéä³ìî äî áàæàííÿ. Õòî êîâòàòèìå ïåðøó ï³ãóëêó?
– Ìîæå, òè? – çàïðîïîíóâàâ ׳ï.
– Öå íåìîæëèâî, – çàïåðå÷èâ Ñîëîì’ÿíèê.
– ×îìó? Ðîò æå â òåáå º, ïðàâäà? – çàïèòàâ
õëîïåöü.
– Òàê, àëå â³í íàìàëüîâàíèé, à ãîðëÿíêè â
ìåíå âçàãàë³ íåìàº, – ïîÿñíèâ Ñîëîì’ÿíèê. –

220

Êð³ì òîãî, ÿê íà ìåíå, – â³â äàë³ â³í, ïèëüíî îãëÿäàþ÷è âñ³õ ïî ÷åðç³, – ÿê íà ìåíå, ºäèíèìè ñåðåä íàñ, õòî ìîæå ùîñü êîâòàòè, º ×³ï ³ Áðîøêîâèé Æóê.
Õëîïåöü íå çíàéøîâ, ùî éîìó çàïåðå÷èòè,
é ñêàçàâ:
– Òîä³ ïåðøå áàæàííÿ çàãàäóâàòèìó ÿ. Äàéòå ìåí³ îäíó ç îòèõ Ñð³áíèõ ϳãóëîê.
Ñîëîì’ÿíèê ñïðîáóâàâ äàòè õëîïöåâ³ ï³ãóëêó, àëå âîíà áóëà íàäòî äåë³êàòíà äëÿ éîãî
êëåøíþâàòèõ ðóê, òîæ â³í ïðîòÿãíóâ ׳ïîâ³
ïåðö³âíè÷êó. ׳ï óçÿâ îäíó ï³ãóëêó ³ êîâòíóâ.
– Ðàõóé! – çàêðè÷àâ Ñîëîì’ÿíèê.
– ϳâ, îäèí, òðè, ï’ÿòü, ñ³ì, äåâ’ÿòü, îäèíàäöÿòü! – ðàõóâàâ ׳ï. – Òðèíàäöÿòü, ï’ÿòíàäöÿòü,
ñ³ìíàäöÿòü!
– À òåïåð çàãàäóé áàæàííÿ! – êðèêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.
² òóò ׳ïîâå ò³ëî ïðîéíÿâ òàêèé ñòðàøíèé
á³ëü, ùî éîìó àæ â³ääèõ ïåðåõîïèëî.
– ϳãóëêà îòðóºíà! – ëåäâå ïðîõðèï³â â³í. –
Î-î!.. Î-î-î-î!.. Àé! Óáèëè-è-è!.. Ïå÷å-å-å!.. Î-îîé!.. – ³ â³í ó òàêèõ êîð÷àõ ñòàâ êà÷àòèñÿ ãí³çäîì,
ùî âñ³ ïðîñòî ïåðåëÿêàëèñÿ.
– Ùî ÿ ìîæó äëÿ òåáå çðîáèòè? Êàæè, áëàãàþ, íå ìîâ÷è! – êðè÷àâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, ³ ïî

221

éîãî í³êåëüîâàíèõ ùîêàõ òåêëè ñëüîçè ñï³â÷óòòÿ.
– ß... ÿ íå çíàþ! – â³äïîâ³â éîìó ׳ï. – Î-îõ!
ß õîò³â áè íå êîâòàòè òó ï³ãóëêó!..
² òóò á³ëü óùóõ òàê ñàìî íåñïîä³âàíî, ÿê ³
ïî÷àâñÿ, õëîïåöü ñõîïèâñÿ íà íîãè ³ ïîáà÷èâ,
ùî Ñîëîì’ÿíèê çäèâîâàíî ðîçãëÿäຠùîñü íà
äåíö³ ïåðö³âíè÷êè.
– Ùî ñòàëîñÿ? – çàïèòàâ õëîïåöü, òðîõè
ïðèñîðîìëåíèé òèì, ùî â³äáóëîñÿ.
– Îââà, à â ïåðö³âíè÷ö³ çíîâó òðè ï³ãóëêè! –
âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê.
– À ñê³ëüêè æ ¿õ òàì ìຠáóòè? – íåçâîðóøíî
ïðîêàçàâ Áðîøêîâèé Æóê. – ×è, ìîæå, ׳ï íå
áàæàâ, ùî êðàùå á éîìó íå êîâòàòè ò³º¿ ï³ãóëêè? Éîãî áàæàííÿ çä³éñíèëîñÿ, ³ òåïåð âèõîäèòü, ùî â³í íå ïðîêîâòíóâ æîäíî¿ ï³ãóëêè. Òîæ
ÿñíî ÿê äåíü, ùî ¿õ òóò ð³âíî òðè.
– Ìîæå, é òàê. Òà îäíàê ÿ ìàëî íå çîìë³â,
òàê ìåí³ áóëî áîëÿ÷å, – ìîâèâ ׳ï.
– Íå êàæè äóðíèöü! – â³äðóáàâ Áðîøêîâèé
Æóê. – ßêùî òè í³êîëè íå êîâòàâ ï³ãóëêó, ÿê
âîíà ìîãëà çàâäàòè òîá³ áîëþ? ² êîëè çáóëîñÿ
òâîº áàæàííÿ, ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî òè íå êîâòàâ ï³ãóëêè, òîæ ÿñíî ÿê äåíü, ùî â òåáå í³÷îãî é íå
ìîãëî áîë³òè.

222

– Îòæå, öå ÿ òàê ìàéñòåðíî ïðèêèäàâñÿ? –
íå íà æàðò îáóðèâñÿ ׳ï. – Óñå, íàñòóïíó ï³ãóëêó êîâòàòèìåø òè. Îäíå áàæàííÿ ìè âæå
çìàðíóâàëè.
– Íó ÷îìó æ çìàðíóâàëè! – íå ïîãîäèâñÿ
Ñîëîì’ÿíèê. – Ó ïåðö³âíè÷ö³ ÿê áóëî òðè ï³ãóëêè, òàê ³ çàëèøèëîñÿ, ³ æîäíà ç íèõ íå ç³ïñîâàíà.
– Ó ìåíå âæå ãîëîâà òð³ùèòü â³ä öüîãî, –
ïîñêàðæèâñÿ ׳ï. – ß âçàãàë³ í³÷îãî íå ðîçóì³þ.
Àëå ³íøèõ ï³ãóëîê ÿ íå êîâòàòèìó! – ïîîá³öÿâøè öå, â³í ïîõìóðî â³äñòóïèâ äî êðàþ ãí³çäà.
– Äîáðå, – ç³òõíóâ Áðîøêîâèé Æóê, – ùî
æ ïîðîáèø, çàëèøàºòüñÿ ìåí³ âàñ ðÿòóâàòè ÿê
Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíîìó òà Âåëüìè Îñâ³÷åíîìó.
Çäàºòüñÿ, ùî êð³ì ìåíå çàãàäóâàòè áàæàííÿ
íåìຠêîìó. Äàéòå-íî ìåí³ ï³ãóëêó, – ³ â³í ïðîêîâòíóâ ¿¿, í³ ìèò³ íå âàãàþ÷èñü.
Óñ³ ç ïîâàãîþ äèâèëèñÿ íà Æóêà, à â³í óçÿâñÿ
ðàõóâàòè äî ñ³ìíàäöÿòè – òî÷í³ñ³íüêî òàê ñàìî,
ÿê ׳ï ïåðåä íèì. Äèâíà ð³÷, àëå Áðîøêîâîìó Æóêîâ³ ó æèâîò³ íàâ³òü íå çàñâåðá³ëî â³ä ï³ãóëêè. Ìàáóòü, êîìàøèí³ øëóíêè ì³öí³ø³, í³æ
õëîï÷à÷³.
– ß áàæàþ, ùîá çëàìàí³ Áëàçíþêîâ³ êðèëà
çíîâó ïðèðîñëè ³ ñòàëè ÿê íîâåíüê³! – ïîâ³ëü-

223

íî, íàìàãàþ÷èñü íàäàòè óðî÷èñòîñò³ ãîëîñîâ³, ïðîêàçàâ Áðîøêîâèé Æóê.
Âñ³ òóò æå çèðêíóëè íà ë³òóíà.
Áàæàííÿ çä³éñíèëîñÿ áëèñêàâè÷íî, ³ Áëàçíþê ñòîÿâ ïåðåä íèìè ö³ëèé òà íåóøêîäæåíèé ³, ÿê òîä³, íà äàõó êîðîë³âñüêîãî ïàëàöó,
áóâ ãîòîâèé çëåò³òè â íåáî.

20
ðîçä³ë

Ñîëîì’ÿíèê ïðîñèòü äîïîìîãè
ó Äîáðî¿ Ãë³íäè

– Óðà! – ðàä³ñíî çàêðè÷àâ Ñîëîì’ÿíèê. –
Òåïåð ìè ìîæåìî ïîêèíóòè öå
ðîçòðèêëÿòå Âîðîíÿ÷å ãí³çäî õî÷ çàðàç.
– Òà âæå ìàéæå í³÷, – çàïåðå÷èâ Áëÿøàíèé
˳ñîðóá. – ͳ, êðàùå âæå â³äêëàñòè â³äë³ò äî
ðàíêó, áî â òåìðÿâ³, ÷îãî äîáðîãî, âëèïíåìî â
³ùå á³ëüøó õàëåïó. Íå ïîäîáàþòüñÿ ìåí³ í³÷í³
ìàíäð³âêè, áî í³êîëè íå çíàºø, ÷îãî â³ä íèõ
ñïîä³âàòèñÿ.
Îòàê áóëî âèð³øåíî ÷åêàòè ñõîäó ñîíöÿ, ³,
ïîêè ñóòåí³ëî, äðóç³ çàäëÿ ðîçâàãè âçÿëèñÿ øóêàòè ñêàðá³â ó Âîðîíÿ÷îìó ãí³çä³.
Áðîøêîâèé Æóê çíàéøîâ äâà ãàðíèõ áðàñëåòè ç êîâàíîãî çîëîòà, ùî ³äåàëüíî ïàñóâàëè
éîãî òîíåíüêèì ðóêàì.
Ñîëîì’ÿíèê óçÿâñÿ øóêàòè ïåðñí³â, êîòðèõ
òóò òåæ íå áðàêóâàëî, é íåâäîâç³ ï³ä³áðàâ ïî
ïåðñíåâ³ íà êîæåí ïàëåöü ñâî¿õ ïóõêåíüêèõ
ðóê. Àëå öüîãî éîìó çäàëîñÿ çàìàëî, é â³í âäÿãíóâ ³ùå ïî ïåðñíþ íà âåëèêèé ïàëåöü êîæíî¿
ðóêè.
Ñîëîì’ÿíèê íå áðàâ ñîá³ ïåðøèõ-ë³ïøèõ
ïåðñí³â, à øóêàâ òàê³, äå áóëè á ãàðí³ ðóá³íè,

226

àìåòèñòè é ñàïô³ðè, ³ òåïåð éîãî ðóêè ïðåãàðíî
âèáëèñêóâàëè â³ä ÷èñëåííèõ ïðèêðàñ.
– Îñü äå áóâ áè ðàé äëÿ Êîðîëåâè Æèíæóð, – çàìèñëåíî ïðîìîâèâ â³í. – Íàñê³ëüêè
ÿ ðîçóì³þ, ¿¿ ä³â÷èñüêà çàâîþâàëè ì³ñòî ëèøå
äëÿ òîãî, ùîá ïîêðàñòè â íüîìó ñìàðàãäè.
Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà ö³ëêîì çàäîâîëüíÿëî
éîãî ä³àìàíòîâå êîëüº, ³ â³í â³äìîâëÿâñÿ â³ä ³íøèõ ïðèêðàñ, ÿê³ éîìó ïðîïîíóâàëè, à ׳ï çíàéøîâ ïðåãàðíîãî çîëîòîãî ãîäèííèêà ç ìàñèâíèì êîðïóñîì ³ ç ãîðä³ñòþ ïîêëàâ éîãî ñîá³ â
êèøåíþ. ³í ïî÷åïèâ ñòðàõîïóäîâ³ íà ÷åðâîíèé æèëåò ê³ëüêà êîøòîâíèõ áðîøîê, à Äðîâ’ÿíó Êîçëó îùàñëèâèâ ëîðíåòîì íà òîíêîìó
ëàíöþæêó, ÿêîãî ïî÷åïèâ ñòðèáóñ³ íà øèþ.
– ßê ãàðíî, – âäÿ÷íî ïðîìîâèëà Êîçëà, ðîçãëÿäàþ÷è ïîäàðóíîê. – À ùî öå òàêå?
ͳõòî íå ñïðîì³ãñÿ â³äïîâ³ñòè ¿é íà öå çàïèòàííÿ, òîæ Äðîâ’ÿíà Êîçëà âèð³øèëà, ùî öå
âêðàé ð³äê³ñíà ïðèêðàñà, ³ äóæå öèì âò³øèëàñü.
Íå áóâ îáä³ëåíèé óâàãîþ ³ Áëàçíþê: éîìó
íà ðîãè íà÷åïèëè äåê³ëüêà ìàñèâíèõ ïåðñí³â
³ç ïå÷àòêàìè, õî÷à ñàì ë³òóí çàëèøèâñÿ áàéäóæèì äî òàêîãî âèÿâó óâàãè.
Øâèäêî çàïàëà í³÷, ×³ï ³ Áðîøêîâèé Æóê
ëÿãëè ñïàòè, à ðåøòà ïðîñòî ïîâñ³äàëèñÿ, ÷å-

227

êàþ÷è, ïîêè ñâ³òàòèìå íîâèé äåíü. À çðàíêó
âñ³ ñòðàøåííî ðàä³ëè, ùî Áëàçíþê áóâ ãîòîâèé ç³ðâàòèñÿ ç ì³ñöÿ áóäü-ÿêî¿ ìèò³, áî ùîéíî
ðîçâèäí³ëîñÿ, ÿê âåëè÷åçíà âîðîíÿ÷à çãðàÿ áóëà òóò ÿê òóò, ãîòîâà áèòèñÿ çà ñâîº ãí³çäî.
Òà äðóç³ íå ñòàëè ÷åêàòè íàïàäó. Âîíè õóòåíüêî ïîçàëàçèëè íà äèâàíí³ ïîäóøêè, ³ ׳ï
íàêàçàâ Áëàçíþêîâ³ çë³òàòè.
Áëàçíþê çíÿâñÿ â ïîâ³òðÿ, ìàõíóâ ðàçäðóãèé äóæèìè êðèëàìè, ³ çà äåê³ëüêà ìèòåé
òîâàðèñòâî áóëî âæå òàê äàëåêî, ùî âîðîíè íàâ³òü íå äóìàëè â÷èíÿòè ïîãîíþ.
˳òóí ïðÿìóâàâ íà ï³âí³÷, òèì ñàìèì øëÿõîì, ÿêèì âîíè ñþäè ïðèëåò³ëè. Ïðèíàéìí³
òàê êàçàâ Ñîëîì’ÿíèê, à âñ³ áóëè çãîäí³ íà òîìó,
ùî â³í íàéêðàùå îð³ºíòóºòüñÿ â íàïðÿìêó, êóäè ëåò³òè. Ïðîìèíóâøè äåê³ëüêà ñ³ë ³ ì³ñòå÷îê,
Áëàçíþê çëåò³â ó âèñî÷³íü ³ ïîí³ñ ¿õ íàä ðîçëîãîþ ð³âíèíîþ, äå áóäèíêè òðàïëÿëèñÿ äåäàë³
ð³äøå, àæ ïîêè çîâñ³ì çíèêëè. Çà ð³âíèíîþ
ïîêàçàëàñü áåçêðàÿ ï³ùàíà ïóñòåëÿ, ùî â³ää³ëÿëà âåñü ñâ³ò â³ä Êðà¿íè Îç, à áëèæ÷å äî ïîëóäíÿ ç’ÿâèëèñÿ ïåðø³ õèæêè ç îêðóãëèìè äàõàìè. Òî âæå áóëà Êðà¿íà Îç.
– Õèæêè é ïàðêàíè òóò áëàêèòíîãî êîëüîðó, – çàóâàæèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – à çíà÷èòü,

228

ìè â Êðà¿í³ æóâàñòèê³â, òîæ äî Ãë³íäè ùå ëåò³òè é ëåò³òè.
– Òî ùî ðîáèòèìåìî? – çàïèòàâ ׳ï, ïîâåðòàþ÷èñü äî ñòàðøîãî â ¿õí³õ ìàíäðàõ.
– Íå çíàþ, – ÷åñíî ç³çíàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. –
ßêáè ìè áóëè ó Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³, òî ïðîñòî
ðóøèëè á íà ï³âäåíü ³ ä³ñòàëèñÿ ïîòð³áíîãî
ì³ñöÿ. Òà îò ò³ëüêè íàì íå ìîæíà ç’ÿâëÿòèñÿ â
Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³, òîæ ìîæå áóòè é òàê, ùî
êîæåí ïîìàõ Áëàçíþêîâèõ êðèë â³äíîñèòü íàñ
óñå äàë³ é äàë³ â³ä íàøî¿ ìåòè.
– Òî íåõàé Áðîøêîâèé Æóê êîâòíå ùå îäíó
ï³ãóëêó, – çàïðîïîíóâàâ ׳ï, – ³ ïîáàæàº, ùîá
ìè ëåò³ëè â ïðàâèëüíîìó íàïðÿì³.
– ×óäîâî, – ïîãîäèâñÿ Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíèé, – ÿ ãîòîâèé.
Ñîëîì’ÿíèê ñòàâ ðèòèñÿ â êèøåí³, øóêàþ÷è
ïåðö³âíè÷êó, â ÿê³é çàëèøàëîñÿ ùå äâ³ ï³ãóëêè,
àëå êèøåíÿ áóëà ïîðîæíÿ.
Óñ³ çàíåïîêî¿ëèñÿ, îáíèøïîðèëè êîæíó
ï’ÿäü îáîõ äèâàí³â, àëå áåçö³ííó êîðîáî÷êó
íà÷å â³òðîì çäóëî.
À Áëàçíþê ëåò³â ñîá³ é ëåò³â, ³ í³õòî íå ì³ã
ñêàçàòè, êóäè â³í ¿õ íåñå.
– Ïåâíî, ÿ çàëèøèâ ïåðö³âíè÷êó ó Âîðîíÿ÷îìó ãí³çä³, – ñóìíî ç³òõíóâ Ñîëîì’ÿíèê.

229

– Êåïñüêî, í³÷îãî íå ñêàæåø, – ìîâèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, – òà çàðàç íàì õî÷à á íå ã³ðøå, í³æ
áóëî ó ãí³çä³.
– Íàì êðàùå, – ïîïðàâèâ éîãî ׳ï, – áî îäíà ï³ãóëêà òàêè äîçâîëèëà íàì ïîêèíóòè îòå
ñòðàøíå ãí³çäî.
– À âñå-òàêè øêîäà, ùî ÿ çàãóáèâ ðåøòó äâ³.
Öå âñå ÿ âèíåí ³ ìîÿ íåäáàë³ñòü, – êàðòàâ ñåáå
Ñîëîì’ÿíèê. – Ó òàêîìó ñòðîêàòîìó òîâàðèñòâ³,
ÿê íàøå, ùîìèò³ ùîñü ìîæå ñòàòèñÿ, ìîæå,
ïðîñòî çàðàç ìè ëåòèìî íàçóñòð³÷ íîâ³é íåáåçïåö³.
ͳõòî éîìó íå çàïåðå÷èâ, ³ çàïàëà ãí³òþ÷à
òèøà.
À Áëàçíþê ëåò³â ñîá³ é ëåò³â.
² òóò ïî÷óâñÿ çäèâîâàíèé ׳ï³â âèãóê.
– Íàïåâíå, ìè óæå íà ϳâäí³, – çàêðè÷àâ
õëîïåöü, – áî ï³ä íàìè âñå ÷åðâîíå!
Óñ³ â³äðàçó æ äàâàé ïåðåõèëÿòèñÿ ÷åðåç äèâàíí³ ñïèíêè, ÷åðåç áèëüöÿ, íàìàãàþ÷èñü ðîçäèâèòèñÿ, ùî òàì ï³ä íèìè, ³ ò³ëüêè Äæåê í³êóäè
íå ïåðåõèëÿâñÿ, áî áîÿâñÿ, ùîá éîãî ãîëîâà
íå ç³ñêî÷èëà ç øè¿ òà íå çàãóëà äîíèçó. ×åðâîí³
áóäèíêè, ïàðêàíè, äåðåâà – âñå âíèçó âêàçóâàëî íà òå, ùî âîíè ïðîë³òàþòü íàä âîëîä³ííÿìè
Äîáðî¿ ×àêëóíêè Ãë³íäè. Áëàçíþê íåâòîìíî

230

ëåò³â äàë³, ³ íåâäîâç³ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïîáà÷èâ çíàéîì³ äîðîãè òà áóä³âë³ é, çîð³ºíòóâàâøèñü íà ì³ñöåâîñò³, ïîïðîñèâ ë³òóíà âçÿòè òð³øå÷êè âá³ê, ùîá âîíè â³äðàçó æ ïîòðàïèëè äî
Ãë³íäèíîãî ïàëàöó.
– ×óäîâî! – çàõîïëåíî âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê. – Íå ñòðàøíî, ùî ìè çàãóáèëè áàæàëüí³
ï³ãóëêè, áî ìè é òàê ïðèëåò³ëè êóäè òðåáà.
Áëàçíþê ïîñòóïîâî çáàâëÿâ âèñîòó, âñå
íèæ÷å é íèæ÷å, àæ îñü ïðèçåìëèâñÿ â ÷óäîâîìó ñàäó ×àêëóíêè, ïîñåðåä îêñàìèòîâîãî
çåëåíîãî ãàçîíó á³ëÿ ôîíòàíà, çâ³äêè çàì³ñòü
âîäè âèñîêî âãîðó áèëè ñòðóìåí³ ñÿéëèâèõ
ñàìîöâ³ò³â ³ îïàäàëè ó ñïåö³àëüíó âèòåñàíó ç
ìàðìóðó ÷àøó.
³ä Ãë³íäèíîãî ñàäó î÷åé íå ìîæíà áóëî
â³ä³ðâàòè – òàêå âñå áóëî ãàðíå, ³ ïîêè íàø³ ìàíäð³âíèêè çà÷àðîâàíî ðîçãëÿäàëè éîãî äèâîâèæ³, çâ³äêèñü, ìîâ ³ç-ï³ä çåìë³, âçÿâñÿ çàã³í îõîðîíö³â ³ îòî÷èâ íåçíàéîìö³â. Ùîïðàâäà, îõîðîíö³, ÿê³ ñëóæèëè Äîáð³é ×àêëóíö³, í³òðîõè
íå ñêèäàëèñÿ íà çàâîéîâíèöü ³ç ³éñüêà Íåïîêîðè, êîòðèì âåðõîâîäèëà Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð, õî÷ öå òàêîæ áóëè ä³â÷àòà. ijâ÷àòà Ãë³íäè
ìàëè íà ñîá³ ÷åïóðíó ôîðìó, áóëè îçáðîºí³
ìå÷àìè òà ñïèñàìè, à ìàðøèðóâàëè âîíè òàê

231

ç´ðàáíî é âèøóêàíî, ùî îäðàçó áóëî çíàòè,
ùî ¿õ íàâ÷àëè çà âñ³ìà ïðàâèëàìè â³éñüêîâî¿
íàóêè.
Êîìàíäóâà÷êà, ÿêà î÷îëþâàëà çàã³í, à çàðàçîì áóëà é ïðèâàòíèì îõîðîíöåì Ãë³íäè, â³äðàçó âï³çíàëà Ñîëîì’ÿíèêà òà Áëÿøàíîãî ˳ñîðóáà é øàíîáëèâî ¿õ ïðèâ³òàëà.
– Äîáðîãî äíÿ! – ïðèâ³òàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê,
ãàëàíòíî çí³ìàþ÷è êàïåëþõà, à Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ïî-â³éñüêîâîìó â³äñàëþòóâàâ. – Ìè õîò³ëè áè ïðîñèòè àó䳺íö³¿ ó âàøî¿ ñïðàâåäëèâî¿
ïðàâèòåëüêè.
– Ãë³íäà çàðàç ó ïàëàö³ é óæå ÷åêຠâàøîãî
ïðèõîäó, – äîïîâ³ëà êîìàíäóâà÷êà. – Âè ùå
áóëè äàëåêî çâ³äñè, à âîíà âæå çíàëà, ùî äî íå¿
ëåòÿòü ãîñò³.
– Îöå-òî äèâèíà! – çäèâóâàâñÿ ׳ï.
– À îò ³ í³ÿêà íå äèâèíà, – íå ïîãîäèâñÿ ç
íèì Ñîëîì’ÿíèê. – Äîáðà Ãë³íäà – ìîãóòíÿ ÷àêëóíêà, ³ õî÷ áè ùî êî¿ëîñÿ ó Êðà¿í³ Îç, âîíà âñåâñå çíàº. ² ÿ ï³äîçðþþ, ùî ïðè÷èíó íàøèõ â³äâ³äèí âîíà òàêîæ çíຠíå ã³ðøå çà íàñ.
– Òîä³ ÷îãî áóëî ñþäè ëåò³òè? – ðîçãóáëåíî
çàïèòàâ Äæåê.
– À äëÿ òîãî, ùîá òè çðîçóì³â: íå ãîëîâà ó òåáå íà ïëå÷àõ, à ãàðáóç! – â³äðóáàâ Ñîëîì’ÿíèê. –

232

Äàðóéòå, àëå ÿêùî Ãë³íäà âæå íàñ äîæèäàº, òî
íåãàðíî çìóøóâàòè ¿¿ ÷åêàòè.
Îòîæ óñ³ ïîâñòàâàëè ç äèâàí³â, ³ êîìàíäóâà÷êà ïîâåëà äî ïàëàöó öþ ñòðîêàòó ïðîöåñ³þ, â ÿê³é çíàéøëîñÿ ì³ñöå íàâ³òü Äðîâ’ÿí³é
Êîçë³.
Ãë³íäà ñèä³ëà íà òðîí³ ç òîíêîþ ïîçîëîòîþ,
³ êîëè äî íå¿ çàéøëà òàêà ð³çíîøåðñòà êîìïàí³ÿ
òà ïî÷àëà âêëîíÿòèñÿ, âîíà ëåäâå ñòðèìàëàñÿ,
ùîá íå óñì³õíóòèñü. Ñîëîì’ÿíèêà ³ Áëÿøàíîãî
˳ñîðóáà âîíà çíàëà ³ ëþáèëà, à îò íåç´ðàáíîãî
ãàðáóçîãîëîâîãî ñòðàõîïóäà Äæåêà òà Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíîãî Áðîøêîâîãî Æóêà ÷àêëóíêà áà÷èëà âïåðøå, ³ âîíè íàéá³ëüøå ¿¿ ðîçñì³øèëè.
À Äðîâ’ÿíà Êîçëà ñêèäàëàñÿ íà çâè÷àéí³ñ³íüêó
äåðåâ’ÿíó êîëîäó, êîòðà âçÿëà ñîá³ é îæèëà, à
êîëè Êîçëà âêëîíÿëàñÿ, òî çðîáèëà öå òàê íåç´ðàáíî, ùî àæ ãåïíóëà ãîëîâîþ îá ï³äëîãó,
ðîçñì³øèâøè öèì îõîðîíó é ñàìó Ãë³íäó.
– ß õîò³â áè äîíåñòè äî â³äîìà Âàøî¿ Ñâ³òëîñò³, – ïî÷àâ Ñîëîì’ÿíèê óðî÷èñòèì òîíîì, – ùî
ìîº Ñìàðàãäîâå ì³ñòî îïèíèëîñÿ â ðóêàõ çá³ãîâèñüêà íàõàáíèõ ä³â÷èñüîê, îçáðîºíèõ ñïèöÿìè äëÿ ïëåòåííÿ. ijâ÷èñüêà ïîíåâîëèëè âñ³õ
ãîðîäÿí-÷îëîâ³ê³â, îáäåðëè ç óñ³õ âóëèöü òà áóäèíê³â ñìàðàãäè ³ çàõîïèëè òðîí.

233

– Çíàþ, – êèâíóëà Ãë³íäà.
– À ùå âîíè ïîãðîæóâàëè ñìåðòþ ìåí³ òà
ìî¿ì â³ðíèì äðóçÿì, ÿê³ ñòîÿòü ïåðåä âàìè, –
ðîçïîâ³äàâ äàë³ Ñîëîì’ÿíèê. – ² ÿêáè íàì íå
âäàëîñÿ óíèêíóòè ¿õí³õ ëàáåò, ê³íåöü íàø áóâ
áè íåìèíó÷èé.
– Çíàþ, – ïîâòîðèëà Ãë³íäà.
– ² îò ÿ ïðèéøîâ äî âàñ ïðîñèòè äîïîìîãè, –
ï³äñóìóâàâ Ñîëîì’ÿíèê, – áî çíàþ, ùî âè çàâæäè ç ðàä³ñòþ äîïîìàãàºòå ñêðèâäæåíèì òà
îáðàæåíèì.
– Òâîÿ ïðàâäà, – ðîçâàæíî çàóâàæèëà ×àêëóíêà. – Àëå Ñìàðàãäîâèì ì³ñòîì ïðàâèòü Ïîëêîâîäèöÿ Æèíæóð, âîíà ïðîãîëîñèëà ñåáå Êîðîëåâîþ, òîæ ÿêå ÿ ìàþ ïðàâî ¿é ïåðå÷èòè?
– Àëå âîíà ñèëîì³öü ïîçáàâèëà ìåíå òðîíó, – çàïåðå÷èâ Ñîëîì’ÿíèê.
– À ÿê òè îòðèìàâ òèòóë âîëîäàðÿ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà? – ñïèòàëà Ãë³íäà.
– ³í ä³ñòàâñÿ ìåí³ â³ä ×àð³âíèêà Îçà, çà çãîäîþ ãîðîäÿí, – ïîÿñíèâ Ñîëîì’ÿíèê, òðîõè
çí³òèâøèñü â³ä öèõ çàïèòàíü.
– À â³í â³ä êîãî ïåðåéíÿâ óïðàâë³ííÿ Ñìàðàãäîâèì ì³ñòîì? – áåç ò³í³ óñì³õó äîïèòóâàëàñÿ äàë³ Ãë³íäà.
– Êàæóòü, â³í â³äíÿâ éîãî â Ïàñòîð³¿, ùî

234

ïðàâèâ ïåðåä íèì, – ïðîìîâèâ Ñîëîì’ÿíèê,
ïî÷óâàþ÷èñü í³ÿêîâî ï³ä ïîãëÿäîì ×àêëóíêè.
– Îòæå, – ï³äñóìóâàëà Ãë³íäà, – ïðåñòîë Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà íàëåæèòü íå òîá³ é íå Ïîëêîâîäèö³ Æèíæóð, à îòîìó Ïàñòîð³¿, â ÿêîãî ×àð³âíèê Îç â³äíÿâ éîãî.
– Âàøà ïðàâäà, – ïîê³ðëèâî âèçíàâ Ñîëîì’ÿíèê, – àëå Ïàñòî𳿠âæå é íà ñâ³ò³ äàâíî íåìàº, à
òðîí íå ìîæå ñòîÿòè ïîðîæí³ñ³íüêèé.
– Ïàñòîð³ÿ ìàâ äîíüêó, ³ ñàìå ¿é çà çàêîíîì
ìຠíàëåæàòè òðîí Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. Òè çíàâ
öå? – çàïèòàëà ×àêëóíêà.
– ͳ, – ÷åñíî ç³çíàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê. – Àëå ÿêùî ä³â÷èíêà æèâà-çäîðîâà, ÿ íå ñòàâàòèìó ¿é
íà øëÿõó. Ìåí³ áè âèñòà÷èëî é òîãî, ùîá ñàìîçâàíêó Æèíæóð ïîçáàâèëè òðîíó, äëÿ ìåíå
öå áóäå ð³âíîçíà÷íî ïîâåðíåííþ íà ïðåñòîë.
Ïðàâäó êàæó÷è, íåâåëèêà âò³õà áóòè Êîðîëåì,
à íàäòî êîëè òâîÿ ãîëîâà äîáðå âàðèòü. ßêî¿ñü
ìèò³ ÿ çðîçóì³â, ùî âàðòèé çíà÷íî áëàãîðîäí³øî¿ ïîñàäè. Àëå äå æ òà ä³â÷èíêà, ùî ìàº
çàêîííå ïðàâî íà ïðåñòîë, ³ ÿê ¿¿ çâàòè?
– ¯¿ çâàòè Îçìà, – â³äêàçàëà Ãë³íäà. – ß íàìàãàëàñÿ çíàéòè ä³â÷èíêó, àëå âñå ìàðíî. Áî êîëè
×àð³âíèê Êðà¿íè Îç çàáðàâ ó ¿¿ áàòüêà òðîí,
òî íàä³éíî çàõîâàâ Îçìó. À ïîò³ì âäàâñÿ äî

235

ÿêèõîñü íåâ³äîìèõ ìåí³ ÷àð³â, òîæ íàâ³òü ÿ íå
ìîæó ¿¿ â³äøóêàòè.
– Öå âñå äóæå äèâíî, – áóíäþ÷íî çàóâàæèâ
Áðîøêîâèé Æóê. – Êàçàëè æ ìåí³, ùî Äèâîâèæíèé ×àð³âíèê Êðà¿íè Îç – çâè÷àéí³ñ³íüêèé øàõðàé!
– Íå ìåëè äóðíèöü! – âèãóêíóâ Ñîëîì’ÿíèê, ñòðàøåííî îáðàæåíèé òàêèìè ñëîâàìè. –
×è, ìîæå, ïî-òâîºìó, íå â³í äàâ ìåí³ òàêèé ÷óäîâèé ìîçîê?
– ² ç ìî¿ì ñåðöåì óñå áóëî ÷åñíî, áåç øàõðàéñòâà, – çàÿâèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, îáóðåíî ãëÿíóâøè íà Áðîøêîâîãî Æóêà.
– Ìàáóòü, ìåí³ ñêàçàëè íåïðàâäó, – çàòíóâñÿ Æóê ³ çíîâó çí³òèâñÿ. – Îñîáèñòî ÿ í³êîëè
íå áóâ çíàéîìèé ³ç ×àð³âíèêîì.
– Çàòå ìè áóëè çíàéîì³, – â³äðóáàâ Ñîëîì’ÿíèê, – ³ çàïåâíÿþ âàñ, òî áóâ âî³ñòèíó âåëèêèé ×àð³âíèê. Òàê, éîìó ñïðàâä³ ìîæíà áóëî
çàêèíóòè ê³ëüêà äð³áíèõ îøóêàíñòâ, àëå ÿêáè
â³í íå áóâ âåëèêèì ÷àðî䳺ì, òî ÿê – ñêàæ³òü
ìåí³, áóäü ëàñêà, ÿê? – éîìó âäàëîñÿ áè çàõîâàòè îòó ä³â÷èíêó Îçìó òàê, ùî ¿¿ äîñ³ í³õòî íå
çíàéøîâ?
– Ãàðàçä... âàøà âçÿëà, – çäàâñÿ ïðèñîðîìëåíèé Áðîøêîâèé Æóê.

236

– Òî, ìàáóòü, íàéìóäð³øå, ùî ÿ â³ä òåáå
÷óâ, – çàóâàæèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.
– Äîâåäåòüñÿ ñïðîáóâàòè ùå ðàç â³äøóêàòè,
äå æ âîíà çàõîâàíà, – ïðîäîâæèëà ïåðåðâàíó
ðîçìîâó Äîáðà ×àêëóíêà. – Ó ìî¿é á³áë³îòåö³ º
êíèãà, â êîòð³é çàïèñàíî âñ³ â÷èíêè ×àð³âíèêà,
êîëè â³í æèâ ó Êðà¿í³ Îç, ïðèíàéìí³ âñå òå,
ïðî ùî ìåí³ äîïîâ³äàëè. Ñüîãîäí³ ââå÷åð³ ÿ
óâàæíî ¿¿ ïåðå÷èòàþ, ³, ìîæå, ÿê³ñü éîãî â÷èíêè
é âèâåäóòü íàñ íà ñë³ä çíèêëî¿ Îçìè. À âè òèì
÷àñîì ðîçâàæòåñÿ ñîá³ â ïàëàö³, à ìî¿ ñëóãè
ñëóõàòèìóòüñÿ êîæíîãî âàøîãî ñëîâà. Çàâòðà
æ çíîâó ÷åêàþ âàñ ó ñåáå.
Ñê³í÷èâøè öþ âåëè÷íó ïðîìîâó, Ãë³íäà
â³äïóñòèëà äðóç³â, ³ âîíè ïîäàëèñÿ äî ÷óäîâîãî
ñàäó, ðîçãëÿäàþ÷è âñ³ äèâîâèæ³, êîòðèìè Êîðîëåâà ϳâäíÿ îòî÷èëà ñâ³é ïàëàö.
Íàñòóïíîãî ðàíêó âîíè çíîâó ïîñòàëè ïåðåä Ãë³íäîþ, ³ âîíà ñêàçàëà:
– ß óâàæíî ïåðåãëÿíóëà âñ³ çàïèñè, â ÿêèõ
çàô³êñîâàí³ ×àð³âíèêîâ³ â÷èíêè, ³ ñåðåä óñ³õ
éîãî ä³ÿíü â³äøóêàëà ëèøåíü òðè òàêèõ, ùî
ìîæóòü íàøòîâõíóòè íà ï³äîçðó. Ïî-ïåðøå,
â³í ¿â íîæåì áîáè, ïî-äðóãå, òðè÷³ òàºìíî â³äâ³äóâàâ áàáó Ìîìá³, à ïî-òðåòº, ëåäü íàêóëüãóâàâ íà ë³âó íîãó.

237

– Àãà! Îò îñòàííº îñîáëèâî íàñòîðîæóº! –
íå ñòðèìàâñÿ ñòðàõîïóä Äæåê.
– Íå êîí÷å, – çàïåðå÷èâ éîìó Ñîëîì’ÿíèê. –
Ìîæå, â³í ìàâ ìîçîë³ íà íîãàõ. Ìåíå á³ëüøå íàñòîðîæóº éîãî ìàíåðà ¿ñòè íîæåì áîáè.
– Ìîæå, öå îçíàêà âèõîâàíîñò³ â Îìàñ³, â
îò³é âåëè÷åçí³é êðà¿í³, ç ÿêî¿ ðîäîì ×àð³âíèê? –
ïðèïóñòèâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá.
– Ìîæå, – êèâíóâ Ñîëîì’ÿíèê.
– À îò íàâ³ùî, – çàïèòàëà Ãë³íäà, – â³í òðè÷³, òà ùå é ïîòàé, õîäèâ äî áàáè Ìîìá³?
– Òî÷íî! À é ñïðàâä³, ÷îìó? – çäèâóâàâñÿ
Áðîøêîâèé Æóê.
– Ìè çíàºìî, ùî ×àð³âíèê íàâ÷èâ ñòàðó áàãàòüîõ ìàã³÷íèõ øòó÷îê, – âåëà äàë³ Ãë³íäà, – à
â³í áè öüîãî íå ðîáèâ, ÿêáè òà íå ìîãëà ÷èìîñü â³ääÿ÷èòè. Îòæå, ÷îìó á íàì íå ïðèïóñòèòè, ùî áàáà Ìîìá³ äîïîìîãëà éîìó ñõîâàòè
ä³â÷èíêó Îçìó, çàêîííó ñïàäêîºìèöþ ïðåñòîëó Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, ÿêà áóëà áè ïîñò³éíîþ
çàãðîçîþ äëÿ Îçà. Áî ÿêáè ëþäè ä³çíàëèñÿ, ùî
ä³â÷èíêà æèâà, âîíè â³äðàçó ïðîãîëîñèëè á
¿¿ ñâîºþ Êîðîëåâîþ òà ïîâåðíóëè íà çàêîííå
ì³ñöå.
– Êðàùå é íå ïðèäóìàºø! – âèãóêíóâ
Ñîëîì’ÿíèê. – ß í³òðîõè íå ñóìí³âàþñÿ, ùî â

238

ö³é òðèêëÿò³é ñïðàâ³ íå îá³éøëîñÿ áåç Ìîìá³.
Àëå ùî öå íàì äàº?
– Òðåáà çíàéòè áàáó Ìîìá³, – â³äïîâ³ëà Ãë³íäà, – íåõàé âîíà ðîçïîâ³ñòü íàì, äå Îçìà.
– Ìîìá³ çàðàç ðàçîì ³ç Êîðîëåâîþ Æèíæóð ó Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³, – ðîçïîâ³â ׳ï. – Öå
âîíà íàñòàâèëà íà íàøîìó øëÿõó ïåðåïîíó
çà ïåðåïîíîþ, öå âîíà íàïîóìèëà Æèíæóð,
ùîá òà ïîíèùèëà âñ³õ íàñ, à ìåíå ïîâåðíóëà
äî íå¿.
– Òîä³, – ïðîìîâèëà Ãë³íäà, – ÿ âèðóøàþ ç³
ñâî¿ì â³éñüêîì äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà é áåðó
Ìîìá³ â ïîëîí. ² ìîæå, òóò âîíà âèêëàäå íàì
óñþ ïðàâäó ïðî Îçìó.
– Òî ñòðàøíà ñòàðà êàðãà! – äîêèíóâ ׳ï,
çäðèãàþ÷èñü íà ñàì ò³ëüêè ñïîãàä ïðî ÷îðíèé
÷àéíèê áàáåãè Ìîìá³. – À ùå âîíà ñòðàøåííî
âïåðòà.
– Î, òà é ÿ âïåðòà, – â³äïîâ³ëà ×àêëóíêà,
ñîëîäêî óñì³õàþ÷èñü, – ³ í³òðîõè ¿¿ íå áîþñÿ.
Ñüîãîäí³ ÿ çä³éñíþ âñ³ íåîáõ³äí³ ïðèãîòóâàííÿ, à çàâòðà íà ñâ³òàíêó âèðóøàºìî äî Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.

21
ðîçä³ë

Áëÿøàíèé ˳ñîðóá
çðèâຠòðîÿíäó

³éñüêî Äîáðî¿ Ãë³íäè, ùî ç³áðàëîñÿ
íà ñâ³òàíêó ïåðåä ïàëàöîâîþ áðàìîþ,
âðàæàëî ñâî¿ì âèãëÿäîì ³ âåëè÷÷þ.
Ò³øèëà îêî ãàðíà ôîðìà ä³â÷àò-ñîëäàò³â, ¿¿
âåñåë³ áàðâè, ÿñêðàâî âèáëèñêóâàëè ñð³áí³ íàêîíå÷íèêè ñïèñ³â, ì³íèëèñÿ ïåðëàìóòðîì äîâã³ äðåâêà. Âñ³ êîìàíäóâà÷êè áóëè îçáðîºí³ áëèñêó÷èìè ãîñòðîêîíå÷íèìè ìå÷àìè òà ùèòàìè,
êîòð³ áóëè ïðèêðàøåí³ ïî êðàÿõ ïàâèíèìè
ïåðàìè. Âàæêî áóëî óÿâèòè ñîá³ ñèëó, ÿêà çìîãëà
á ïîäîëàòè òàêå áëèñêó÷å â³éñüêî.
Äîáðà ×àêëóíêà Ãë³íäà ïåðåñóâàëàñÿ â ãàðíîìó ïàëàíê³í³, êîòðèé çîâí³ ñêèäàâñÿ íà êàðåòó – ç äâåðèìà, â³êíàìè, øîâêîâèìè çàâ³ñêàìè.
ªäèíå, ùî â³äð³çíÿëî éîãî â³ä êàðåòè, – äîâæåëåçí³ ðó÷êè çàì³ñòü êîë³ñ, ÿê³ ëåæàëè íà ïëå÷àõ
äâàíàäöÿòè ñëóã.
Äðóç³ îäíîñòàéíî âèð³øèëè, ùî ëåò³òèìóòü
íà Áëàçíþêîâ³, ùîá íå â³äñòàòè â³ä ïðóäêîíîãîãî â³éñüêà. Îòîæ ùîéíî Ãë³íäà äàëà ñèãíàë
âèñòóïàòè ³ ¿¿ âîéîâíèö³ ðóøèëè ç ì³ñöÿ ï³ä
áàäüîðó ìóçèêó êîðîë³âñüêîãî îðêåñòðó, ÿê
óñ³ äðóç³ ïîñ³äàëè íà êàíàïè òà é ïîëåò³ëè ñë³-

242

äîì çà íèìè. Áëàçíþê ïîâ³ëüíî ëèíóâ íàä çåìëåþ, òðèìàþ÷èñü òî÷í³ñ³íüêî íàä Ãë³íäèíèì
ïàëàíê³íîì.
– Îáåðåæíî! – òðèâîæíî çàêðè÷àâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, êîëè Ñîëîì’ÿíèê, íàìàãàþ÷èñü
ðîçäèâèòèñÿ â³éñüêî ï³ä ñîáîþ, àæ íàäòî ïåðåõèëèâñÿ ÷åðåç áèëüöå. – Ùå çàãðèìèø, ÷îãî
äîáðîãî.
– ͳ÷îãî ñòðàøíîãî, – ñïðîáóâàâ çàñïîêî¿òè éîãî Áðîøêîâèé Æóê, – â³í æå â íàñ ãðîøîâèé ì³øîê, à ïàä³ííÿ ì³øêó íå çàâàäà.
– Çäàºòüñÿ, ÿ ïðîñèâ òåáå... – ïîõìóðî ïî÷àâ ׳ï.
– Òàê, òàê! – ïîêâàïíî ïîãîäèâñÿ Áðîøêîâèé Æóê. – Î, âèáà÷. Òåïåð ÿ íàïåâíî òðèìàòèìó ñåáå â øîðàõ.
– Îòàê âîíî êðàùå, – ìîâèâ õëîïåöü. –
Àâæåæ, ÿêùî íå õî÷åø ìàíäðóâàòè ñàì.
– Àõ! ß âæå ïðîñòî íå ïåðåæèâó ðîçëóêè ç
âàìè, – ðîç÷óëåíî ïðîáóðìîò³â Æóê, ³ ׳ï îáëèøèâ öþ òåìó.
³éñüêî íåâïèííî ïðîñóâàëîñÿ âïåðåä, àëå
âîíî ä³áðàëîñÿ äî ñò³í Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà âæå
çàòåìíà. Ó ñëàáåíüêîìó ñâ³òë³ ì³ñÿöÿ-ìîëîäèêà
Ãë³íäèí³ âîéîâíèö³ áåççâó÷íî îòî÷èëè ì³ñüêèé
ìóð ³ ðîçêëàëè íà çåëåíèõ ãàëÿâèíàõ íàìåòè

243

ç áàãðÿíîãî øîâêó. Íàìåò Äîáðî¿ ×àêëóíêè,
á³ëüøèé çà ³íø³ íàìåòè, áóâ ïîøèòèé ³ç á³ëîãî
øîâêó, à íàä íèì ìàéîð³ëè ÷åðâîí³ ñòÿãè. Îêðåìèé íàìåò ïîñòàâèëè é äëÿ Ñîëîì’ÿíèêà òà
éîãî äðóç³â. ³éñüêî ä³ÿëî ïî-àðì³éñüêè ÷³òêî
é çëàãîäæåíî, à ñê³í÷èâøè ïðèãîòóâàííÿ, âñ³
ïîâêëàäàëèñÿ ñïàòè.
À âðàíö³ íàñòóïíîãî äíÿ, êîëè îõîðîííèö³ Æèíæóð ïðèá³ãëè ïîâ³äîìèòè ¿¿, ùî ì³ñòî
îòî÷èëî âåëè÷åçíå âîðîæå â³éñüêî, çäèâóâàííþ Ïîëêîâîäèö³ íå áóëî ìåæ. Æèíæóð ñòð³ìãîëîâ âèá³ãëà íà íàéâèùó ïàëàöîâó âåæó é ïîáà÷èëà ñòÿãè, ùî ìàéîð³ëè çóñ³á³÷, òà âåëèêå
á³ëå Ãë³íäèíå øàòðî, âñòàíîâëåíå òî÷í³ñ³íüêî
íàâïðîòè âõ³äíî¿ áðàìè.
– Òåïåð íàì íàïåâíî ê³íåöü! – ðîçïà÷ëèâî
çàêðè÷àëà Æèíæóð. – Ùî òàêå ñïèö³ äëÿ ïëåòåííÿ ïðîòè äîâãèõ ñïèñ³â ³ æàõëèâèõ ìå÷³â
íàøîãî ñóïðîòèâíèêà?
– ªäèíå, ùî íàì çàëèøàºòüñÿ, – ïîäàëà ãîëîñ îäíà ç ¿¿ âîéîâíèöü, – ÷èìøâèäøå çäàòèñÿ, ïîêè âñ³ æèâ³-çäîðîâ³.
– ͳ! – â³äïîâ³ëà Æèíæóð, ³ òåïåð ¿¿ ãîëîñ
çâó÷àâ õîðîáðî. – Âîðîã ïîêè ùî ñòî¿òü çà
ì³ñòîì, òîæ ìè ïîâèíí³ ïî÷àòè ç íèì ïåðåãîâîðè, ùîá ÿêîìîãà ïîòÿãíóòè ÷àñ. Âèéäè äî

244

Ãë³íäè ç á³ëèì ïðàïîðîì íà çíàê ïåðåìèð’ÿ
³ çàïèòàé, ÿê âîíà ïîñì³ëà âäåðòèñÿ äî ìî¿õ
âîëîä³íü ³ ÷îãî ¿é òðåáà.
Îòîæ ä³â÷èíà âèéøëà ÷åðåç áðàìó ³ç á³ëèì
ïðàïîðîì ó ðóêàõ, ùîá ïîêàçàòè, ùî âîíà íå
ìຠí³÷îãî ëèõîãî íà äóìö³, é ïîïðÿìóâàëà äî
Ãë³íäèíîãî íàìåòó.
– Ïåðåêàæè ñâî¿é Êîðîëåâ³, – ñêàçàëà ×àêëóíêà ä³â÷èí³, – ùîá âîíà âèäàëà ìåí³ áàáó
Ìîìá³. ßêùî âîíà ïðèñòàíå íà ìîþ ïðîïîçèö³þ, òî á³ëüøå ÿ â³ä íå¿ í³÷îãî íå âèìàãàòèìó.
Êîëè Ãë³íäèí³ ñëîâà ïåðåêàçàëè ñàìîçâàí³é
Êîðîëåâ³, âîíà ãåòü ðîçãóáèëàñü: ñòàðà Ìîìá³ áóëà ¿¿ ãîëîâíîþ ïîðàäíèöåþ, ³ Æèíæóð áîÿëàñÿ
¿¿ ÿê âîãíþ. Îäíàê âîíà íàêàçàëà ïðèâåñòè äî ñåáå áàáó Ìîìá³ é ïåðåïîâ³ëà ¿é ñëîâà ×àêëóíêè.
– Áà÷ó, ñêîðî âñ³ì íàì áóäå íåïåðåëèâêè, –
ïðîáóðìîò³ëà ñòàðà â³äüìà, çàçèðíóâøè äî ÷àð³âíîãî ëþñòåðêà, ÿêå çàâæäè íîñèëà â êèøåí³. – Òà ùå íå ï³çíî îáäóðèòè íàøèõ ñóïðîòèâíèê³â, õàé ÿêèìè á ðîçóìíèìè âîíè ñåáå ââàæàëè, ³ òîä³ íàì í³÷îãî íå ñòàíåòüñÿ.
– À ìîæå, áåçïå÷í³øå âèäàòè òåáå Ãë³íä³,
òà é êâèò? – çàïèòàëà çíåðâîâàíà Æèíæóð.
– Âèäàé – ³ âðàç ïîçáóäåøñÿ Ñìàðàãäîâîãî
ì³ñòà! – ð³øó÷å â³äïîâ³ëà â³äüìà. – À ÿêùî íå

245

çàâàæàòèìåø ìåí³ ðîáèòè ìîþ ñïðàâó, òîä³ ÿ
âðÿòóþ ³ òåáå, ³ ñåáå.
– Ðîáè ñâîþ ñïðàâó, – ïîãîäèëàñÿ Æèíæóð. – Áóòè Êîðîëåâîþ – öå òàê ãàðíî, øëÿõåòíî, é ìåí³ í³ êðèõòè íå õî÷åòüñÿ ïîâåðòàòèñÿ äîäîìó, ùîá çàñòåëÿòè òàì ë³æêà é ìèòè
ï³ñëÿ âñ³õ ïîñóä...
Òîä³ ñòàðåçíà Ìîìá³ íàêàçàëà ïðèâåñòè äî
ñåáå Äæåëë³ Äæåì ³ âçÿëàñÿ âèêîíóâàòè ÿêèéñü
ç³ ñâî¿õ ñòàðèõ ÷àêëóíñüêèõ îáðÿä³â.
×àðè ìèòòþ ïîä³ÿëè, ³ Äæåëë³ ïî÷àëà ïåðåòâîðþâàòèñÿ íà ñòàðó â³äüìó.
Ìîìá³ íàòîì³ñòü ñòàëà ÿê äâ³ êðàïë³ âîäè
ñõîæà íà Äæåëë³, ³, ìàáóòü, í³õòî íå ïîì³òèâ áè
ï³äì³íè.
– À òåïåð, – ñêàçàëà Ìîìá³ Êîðîëåâ³, – íåõàé òâî¿ âîéîâíèö³ â³çüìóòü îöå ä³â÷èñüêî é
â³äâåäóòü éîãî äî Ãë³íäè. Âîíà ïîäóìàº, ùî öå
ñïðàâæíÿ áàáà Ìîìá³, é îäðàçó æ ïîâåðíåòüñÿ
íà ñâ³é ϳâäåíü.
² Äæåëë³, êîòðà íàêóëüãóâàëà, ìîâ ñòàðà áàáà, ïîâåëè ÷åðåç ì³ñüêó áðàìó é â³ääàëè Ãë³íä³.
– Îñü ëþäèíà, ÿêà âàì ïîòð³áíà, – ïðîìîâèëà îäíà ç âîéîâíèöü, – ³ Êîðîëåâà ïðîñèòü âàñ,
ùîá âè â³äñòóïèëè â³ä ì³ñòà, ÿê îá³öÿëè, ³ äàëè
íàì ñïîê³é.

246

– ß äîòðèìàþ ñâîãî ñëîâà, – ïîîá³öÿëà Ãë³íäà, íå ïðèõîâóþ÷è çàäîâîëåííÿ, – àëå ò³ëüêè
òîä³, ÿêùî öå ñïðàâä³ áàáà Ìîìá³.
– Çâ³ñíî æ, öå âîíà, – â³äïîâ³ëà ñòðàæà, ïåâíà òîãî, ùî òàê âîíî é º, ³ ïîâåðíóëàñü ó ì³ñòî.
Êîëè âîíà ï³øëà, Äîáðà ×àêëóíêà ñêëèêàëà
äî ñâîãî íàìåòó âñ³õ Ñîëîì’ÿíèêîâèõ äðóç³â ³
âçÿëàñÿ äîïèòóâàòè ãàäàíó áàáó Ìîìá³, êóäè
òà ïîä³ëà ïðèíöåñó Îçìó. Äæåëë³ æ ³ ãàäêè íå
ìàëà, ÷îãî â³ä íå¿ õî÷óòü, ðîçíåðâóâàëàñü öèìè ðîçïèòàìè ³, íà ïðåâåëèêå Ãë³íäèíå çäèâóâàííÿ, ðîçðèäàëàñÿ.
– Öå ÿêåñü õèòðîìóäðå îøóêàíñòâî! – âèð³øèëà Ãë³íäà, ³ ¿¿ î÷³ çàïàëàëè ãí³âîì. – Öå âçàãàë³ íå ñòàðà Ìîìá³, à çîâñ³ì ³íøà îñîáà, ÿêó ïåðåòâîðèëè â Ìîìá³! Àíó, êàæè, – íàêàçàëà âîíà
ä³â÷èí³, ùî âñÿ àæ òðåìò³ëà, – ÿê òåáå çâàòè?
Àëå Äæåëë³ íå çâàæèëàñü ñêàçàòè ïðàâäó
Äîáð³é ×àêëóíö³, äî ñìåðò³ ïåðåëÿêàâøèñü, áî
ñòàðà â³äüìà ïðèãðîçèëà ¿é: ç³çíàºøñÿ â îøóêàíñòâ³ – ç³ ñâ³òó çæèâó! Òà Ãë³íäà áóëà íå ò³ëüêè
äîáðà ³ âðîäëèâà, à ùå é ðîçóì³ëàñÿ íà ÷àðàõ
òàê, ÿê í³õòî á³ëüøå â óñ³é Êðà¿í³ Îç. Òîæ ×àêëóíêà ïðîêàçàëà ê³ëüêà ÷àð³âíèõ ñë³â, ÿêîñü
äèâíî ïîâåëà ðóêàìè – ³ îò óæå ïåðåä íèìè
ñòîÿëà ñïðàâæí³ñ³íüêà Äæåëë³ Äæåì, à áàáà

247

Ìîìá³ ò³º¿ æ ìèò³, äàëåêî çà ì³ñüêèìè ìóðàìè,
â êîðîë³âñüêîìó ïàëàö³Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà,
çíîâó ñòàëà ñòàðîþ ãîðáàòîþ áàáîþ ç ëèõèì
îáëè÷÷ÿì.
– Îââà, òà öå æ Äæåëë³ Äæåì! – çðàä³â Ñîëîì’ÿíèê, óï³çíàâøè â ä³â÷èí³ äàâíþ çíàéîìó.
– Òî íàøà òëóìà÷êà! – ïîÿñíèâ ñòðàõîïóä
Äæåê, ³ òóò éîãî óñì³øêà áóëà äîðå÷íîþ.
² Äæåëë³ ìóñèëà ðîçïîâ³ñòè ïðî âèêðóòàñè
ñòàðî¿ Ìîìá³ é ïîïðîñèëà, ùîá Ãë³íäà íå äàëà
¿¿ ñêðèâäèòè, ³ Ãë³íäà ïîîá³öÿëà çàñòóïèòèñÿ
çà ä³â÷èíó. Òà öüîãî ðàçó âîíà ðîçñåðäèëàñÿ
íå íà æàðò ³ íàêàçàëà ïåðåêàçàòè Æèíæóð, ùî
¿¿ îáìàí âèêðèòî ³ òà ìຠâèäàòè ¿é ñïðàâæíþ
áàáó Ìîìá³, à òî áóäå ¿é ëèõî.
²íøîãî Æèíæóð ³ íå ÷åêàëà, áî êîëè ñòàðà
â³äüìà çíîâó ñòàëà ñàìà ñîáîþ, áóëî ÿñíî: îìàíó âèêðèòî.
Àëå ï³äñòóïíà â³äüìà âæå çàäóìàëà íîâèé
ï³äñòóï ³ íàìîâèëà Æèíæóð ñîá³ çà ñï³ëüíèöþ. Çà ¿¿ íàìîâëÿííÿì ñàìîçâàíà Êîðîëåâà
â³äïîâ³ëà Ãë³íäèí³é ïîñëàííèö³ òàê:
– Ñêàæè ñâî¿é ïðàâèòåëüö³, ùî ÿ í³äå íå
ìîæó çíàéòè áàáó Ìîìá³. ßêùî âîíà çàõî÷å ñàìà ïîøóêàòè ¿¿ ó Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³, ÿ íå
ìàòèìó í³÷îãî ïðîòè. Âîíà ìîæå âçÿòè ç ñîáîþ

248

ñâî¿õ äðóç³â. Àëå ×àêëóíêà ìຠäàòè ñëîâî: ÿêùî âîíà íå çíàéäå ñòàðó Ìîìá³ äî çàõîäó ñîíöÿ, âîíà ìຠïîêèíóòè íàøå ì³ñòî ïî-äîáðîìó
é á³ëüøå íàñ íå òóðáóâàòè.
Äîáðà ×àêëóíêà îõî÷å ïðèñòàëà íà öþ ïðîïîçèö³þ, áî áóëà ïåðåêîíàíà, ùî ñòàðà â³äüìà
ïåðåõîâóºòüñÿ äåñü ó ì³ñò³. Òîä³ Ïîëêîâîäèöÿ
Æèíæóð íàêàçàëà ðîç÷èíèòè áðàìó, ³ Ãë³íäà
çàéøëà äî ì³ñòà, à çà íåþ ³øëè Ñîëîì’ÿíèê, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, ñòðàõîïóä Äæåê âåðõè íà Äðîâ’ÿí³é Êîçë³ òà Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíèé ³ Âåëüìè
Îñâ³÷åíèé Áðîøêîâèé Æóê, âåñü ñïîâíåíèé
ïî÷óòòÿ âëàñíî¿ ã³äíîñò³. ×³ï ³øîâ îá³÷ Äîáðî¿
×àêëóíêè, êîòð³é â³í äóæå ïðèïàâ äî äóø³.
Ãîä³ é êàçàòè, ùî áàáà Ìîìá³ ñòðàõ ÿê
õîò³ëà óíèêíóòè ïîëîíó, òîæ êîëè Ãë³íäà òà ¿¿
ñîþçíèêè ñòóïèëè íà âóëèö³ ì³ñòà, âîíà îáåðíóëàñü ó ÷åðâîíó òðîÿíäó íà êóù³ â ïàëàöîâîìó ñàäó.
Òî áóëî äóæå õèòðå ïåðåòâîðåííÿ, òîæ Ãë³íäà òà ¿¿ äðóç³, í³÷îãî íå ï³äîçðþþ÷è, âèòðàòèëè
äåê³ëüêà ãîäèí íà ìàðí³ ïîøóêè ñòàðî¿.
Êîëè çâå÷îð³ëî, Äîáðà ×àêëóíêà çðîçóì³ëà,
ùî ñòàðà â³äüìà çíîâó ¿¿ îáäóðèëà, ³ íàêàçàëà
ïðèïèíèòè ïîøóêè é ïîâåðòàòèñÿ äî ñâî¿õ íàìåò³â.

249

Ñîëîì’ÿíèê ³ç äðóçÿìè ñàìå îáøóêóâàëè
ñàä á³ëÿ ïàëàöó é äóæå íåîõî÷å ïîñëóõàëèñÿ
Ãë³íäèíîãî íàêàçó. Êîëè âîíè âæå ïîêèäàëè
êîðîë³âñüêèé ñàä, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá, âåëèêèé ëþáèòåëü êâ³ò³â, ïîáà÷èâ íà òðîÿíäîâîìó êóù³ âåëèêó ïèøíó êâ³òêó. ³í ç³ðâàâ ¿¿ ³
ïî÷åïèâ ó áëÿøàíó ïåòëè÷êó íà áëÿøàíèõ
ãðóäÿõ.
Êîëè â³í çðèâàâ òðîÿíäó, êâ³òêà ëåäü ÷óòíî
çàñòîãíàëà, òà ˳ñîðóá íå çâåðíóâ íà öå óâàãè.
Îòàê áàáåãà Ìîìá³ ïîêèíóëà Ñìàðàãäîâå ì³ñòî
é îïèíèëàñÿ â Ãë³íäèíîìó òàáîð³, õî÷ íàø³
äðóç³ é íå çäîãàäóâàëèñÿ, ùî çíàéøëè òîãî,
êîãî òàê äîâãî øóêàëè.

22
ðîçä³ë

Ïåðåòâîðåííÿ áàáè Ìîìá³

Îïèíèâøèñü ó âîðîæèõ ðóêàõ,
áàáà Ìîìá³ ñïî÷àòêó ïåðåëÿêàëàñÿ.
Òà âîíà ïðèòüìîì çìåòèêóâàëà, ùî â ˳ñîðóáîâ³é ïåòëèö³ âîíà ïî÷óâàòèìåòüñÿ àí³òðîõè íå òðèâîæí³øå, í³æ íà êóù³ â êîðîë³âñüêîìó ñàäó. ͳõòî æ íå çíàâ, ùî ÷åðâîíà òðîÿíäà –
öå ³ º ñòàðà Ìîìá³, à êð³ì òîãî, êîëè âîíà ïîêèíóëà ì³ñòî, ìîæëèâîñòåé âòåêòè â³ä ×àêëóíêè
ñòàëî á³ëüøå.
“Ãîëîâíå – í³êóäè íå ïîñï³øàòè, – äóìàëà
ñîá³ Ìîìá³. – Òðîõè çà÷åêàþ, ïîìèëóþñÿ ïðèíèæåííÿì Ãë³íäè, êîëè âîíà ä³çíàºòüñÿ, ùî
ÿ ïåðåõèòðóâàëà ¿¿”. ² òðîÿíäà âñþ í³÷ ñïîê³éí³ñ³íüêî ïðîñòèð÷àëà íà ˳ñîðóáîâèõ ãðóäÿõ,
à âðàíö³, êîëè Ãë³íäà ç³áðàëà âñ³õ äðóç³â íà
íàðàäó, Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ³ç ÷óäåñíîþ òðîÿíäîþ â ïåòëèö³ ïðèéøîâ äî á³ëîãî øîâêîâîãî
íàìåòó.
– ²ç íåâ³äîìèõ ïðè÷èí, – ïî÷àëà Ãë³íäà, –
íàì íå âäàëîñÿ â³äøóêàòè öþ ïðîéäèñâ³òêó
ñòàðó Ìîìá³, ³ áîþñÿ, íàø ïîõ³ä çàê³í÷èòüñÿ
í³÷èì. Äóæå ïðèêðî, ùî òàê ñòàëîñÿ, áî áåç íàøî¿ äîïîìîãè ìàëåíüêó Îçìó íå áóäå âðÿòîâà-

252

íî é í³õòî íå êîðîíóº ¿¿ ÿê çàêîííó ïðàâèòåëüêó Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà.
– Íå ìîæíà òàê ïðîñòî âçÿòè ³ çäàòèñÿ, –
ïðîìîâèâ ñòðàõîïóä. – Íåâæå á³ëüøå í³÷îãî íå
ìîæíà çðîáèòè?
– Ùå äåùî ìè òàêè çðîáèìî, – óñì³õíóëàñÿ
Ãë³íäà. – Îäíîãî ÿ íå ìîæó çðîçóì³òè: ÿê ñòàðà
êàðãà, ùî çíຠçíà÷íî ìåíøå, í³æ ÿ, òàê ïðîñòî îáâåëà ìåíå íàâêîëî ïàëüöÿ.
– Ïîêè ìè òóò, ìîæå, âàðòî áè çàâîþâàòè
Ñìàðàãäîâå ì³ñòî äëÿ Ïðèíöåñè Îçìè, à âæå
òîä³ â³äøóêàòè ¿¿ é ïîâåðíóòè íà ïðåñòîë, –
ñêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê. – À ïîêè ¿¿ øóêàòèìóòü, ÿ
ðàäî ïðàâèòèìó ì³ñòîì, áî çíàþñÿ íà öüîìó
çíà÷íî êðàùå çà ñàìîçâàíêó Æèíæóð.
– ß îá³öÿëà Æèíæóð, ùî íå íàïàäàòèìó íà
íå¿, – ïîõèòàëà ãîëîâîþ Ãë³íäà.
– Òîä³ ÿê âè äèâèòåñÿ íà òå, ÿêùî ÿ çàïðîøó âñ³õ âàñ äî ñâîãî Êîðîë³âñòâà, ÷è òî ïàê,
²ìïåð³¿, – çàïðîïîíóâàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ³
øèðîêî ïîâ³â ðóêîþ, íåìîâ çàïðîøóâàâ óñ³õ
äî ñâîãî öàðñòâà. – ß ç íåâèìîâíîþ íàñîëîäîþ
ïðèéìó âàñ ó ñâîºìó çàìêó, ì³ñöÿ â íüîìó âèñòà÷èòü íà âñ³õ. À ÿêùî êîìóñü çàõî÷åòüñÿ çðîáèòè ñîá³ í³êåëüîâàíå ïîêðèòòÿ, ì³é êàìåðäèíåð âèêîíຠöþ ïîñëóãó ö³ëêîì áåçêîøòîâíî.

253

Ïîêè ˳ñîðóá öå ãîâîðèâ, Ãë³íäà ïîì³òèëà
òðîÿíäó â ïåòëèö³, ³ ¿é çäàëîñÿ, ùî âåëèê³ ÷åðâîí³ ïåëþñòêè ëåäü-ëåäü òðåìòÿòü. Âîíà â³äðàçó çàï³äîçðèëà, ùî òóò ùîñü íå÷èñòî, ³ Ãë³íäà
ïðèòüìîì çáàãíóëà, ùî öå Ìîìá³ îáåðíóëàñÿ
â êâ³òêó. Ò³º¿ æ ìèò³ ñòàðà â³äüìà çìåòèêóâàëà,
ùî ¿¿ âèêðèòî, ³ êèíóëàñü óò³êàòè. Âîíà äîáðå
çíàëàñÿ íà âñ³ëÿêèõ ïåðåòâîðåííÿõ, òîæ íåãàéíî ïåðåêèíóëàñÿ Ò³ííþ òà ìåòíóëàñÿ ïî íàìåòîâ³é ñò³í³ äî ðÿò³âíîãî âèõîäó.
Ìîæå, áàáà Ìîìá³ é íå ïîñòóïàëàñÿ Äîáð³é
×àêëóíö³, êîëè éøëîñÿ ïðî õèòðîù³, òà ÿê äîõîäèëî äî ÷àêëóíñüêî¿ ìàéñòåðíîñò³, í³ ïðî ÿêó
ð³âí³ñòü íå ìîãëî áóòè é ìîâè. Ãë³íäà ñïðèòíî
êèíóëàñÿ äî âèõîäó é ëåãêèì ïîìàõîì ðóêè
çàïíóëà éîãî òàê ù³ëüíî, ùî ñòàðà Ìîìá³ íå
çíàéøëà íàâ³òü ìàëåíüêî¿ øïàðèíêè, êð³çü ÿêó
ìîæíà áóëî áè âèñëèçíóòè ç íàìåòó. Äðóç³â
ñòðàøåííî çäèâóâàëè 䳿 ×àêëóíêè, àäæå í³õòî ç íèõ íå áà÷èâ Ò³í³.
– Ñò³éòå òèõî ³ íå ðóõàéòåñü! – êðèêíóëà
Ãë³íäà. – Ñòàðà â³äüìà çàðàç òóò, â îöüîìó íàìåò³, ³ ÿ õî÷ó ¿¿ óï³éìàòè.
Ö³ ñëîâà òàê íàëÿêàëè ñòàðó Ìîìá³, ùî
âîíà õóòåíüêî ïåðåòâîðèëàñÿ ç Ò³í³ íà ×îðíó
Ìóðàøêó ³ êèíóëàñÿ á³ãòè ïî çåìë³, øóêàþ÷è

254

øïàðèíó ÷è òð³ùèíó, äå ìîãëî á çàõîâàòèñÿ
êðèõ³òíå ò³ëüöå êîìàøêè.
Íà ïðåâåëèêå ùàñòÿ, çåìëÿ â òîìó ì³ñö³, äå
ñòîÿâ íàìåò ×àêëóíêè, áóëà âòîïòàíà é òâåðäà
ÿê êàì³íü, áî ñòîÿâ â³í ïðîñòî íà äîðîç³ ïåðåä
ì³ñüêîþ áðàìîþ. ² ïîêè ìóðàøêà êîïîøèëàñü,
øóêàþ÷è ñõîâêó, Ãë³íäà ïîì³òèëà êîìàõó é êèíóëàñÿ ¿¿ ëîâèòè. Òà êîëè ðóêà ¿¿ âæå ëàäíà áóëà îïóñòèòèñÿ, ùîá íàêðèòè Ìóðàøêó, ñòàðà
â³äüìà, çîâñ³ì çáîæåâîë³âøè â³ä ñòðàõó, ïåðåêèíóëàñü âîñòàííº ³ îáåðíóëàñÿ âåëåòåíñüêèì
Ãðèôîíîì. Ãðèôîí êèíóâñÿ íàîñë³ï ïðîñòî
êð³çü íàìåòîâó ñò³íó, ïîøìàòóâàâ øîâêîâèé
òåíò ³ âèõîðîì ïîì÷àâ ãåòü.
Àí³ ìèò³ íå âàãàþ÷èñü, Ãë³íäà êèíóëàñÿ â
ïîãîíþ. Âîíà ñêî÷èëà íà ñïèíó Äðîâ’ÿí³é Êîçë³ é çàêðè÷àëà:
– Ïîêàæè íàì, ùî íåäàðìà òåáå îæèâèëè!
ϳøëà!.. ϳøëà!.. ϳøëà-à-à!..
² Äðîâ’ÿíà Êîçëà ðâîíóëà ç ì³ñöÿ. Âîíà ëåò³ëà çà Ãðèôîíîì, íà÷å ñïàëàõ áëèñêàâèö³, à
¿¿ äåðåâ’ÿí³ íîãè ìåðåõò³ëè, ìîâ çîðÿíå ñÿéâî.
Äðóç³ ùå é îòÿìèòèñÿ íå âñòèãëè â³ä çäèâóâàííÿ, à çà Ãðèôîíîì ³ Äðîâ’ÿíîþ Êîçëîþ âæå é
ñë³ä ïðîõîëîâ.
– Âïåðåä! Çà íèìè! – çàêðè÷àâ Ñîëîì’ÿíèê.

255

Âîíè êèíóëèñÿ òóäè, äå áóâ Áëàçíþê, ³ õóòåíüêî ïîçàñòðèáóâàëè íà äèâàíè.
– Ëåòè! – âàæêî äèõàþ÷è, íàêàçàâ ׳ï.
– Êóäè? – íåçâîðóøíî ïîö³êàâèâñÿ Áëàçíþê.
– Íå çíàþ, – ðîçãóáèâñÿ ׳ï, âîäíî÷àñ äóæå
äðàòóþ÷èñü, ùî äîâîäèòüñÿ ãàÿòè ÷àñ. – Òè â³ä³ðâèñÿ â³ä çåìë³, à òàì, ìîæå, áóäå âèäíî, êóäè
ïîñêàêàëà Ãë³íäà.
– ×óäîâî, – ñïîê³éíî ìîâèâ Áëàçíþê, òîä³
ðîçïðîñòåð ñâî¿ øèðîê³ êðèëà é â³ä³ðâàâñÿ â³ä
çåìë³.
Ãåí-ãåí óäàëèí³, ñåðåä ãàëÿâèíè, âîíè ðîçãëåä³ëè äâ³ êðèõ³òíèõ öÿòêè, ùî ì÷àëè îäíà
çà äðóãîþ. Òî íàïåâíî áóëè Ãðèôîí ³ Äðîâ’ÿíà
Êîçëà. ׳ï íàêàçàâ Áëàçíþêîâ³ ëåò³òè äî íèõ ³
ñïðîáóâàòè íàçäîãíàòè â³äüìó òà ×àêëóíêó.
˳òóí ñòàðàâñÿ ÿê óì³â, òà âñå îäíî ïåðåñë³äóâàíà ³ ïåðåñë³äóâà÷êà ì÷àëè øâèäøå, ³ çà äåê³ëüêà ñåêóíä îáèäâ³ çíèêëè çà ãîðèçîíòîì.
– Îäíàêîâî ëåò³ìî çà íèìè, – ñêîìàíäóâàâ
Ñîëîì’ÿíèê. – Êðà¿íà Îç íå òàêà âæå é áåçêðàÿ,
òîìó ðàíî ÷è ï³çíî ¿ì äîâåäåòüñÿ ñïèíèòèñÿ.
Ñïåðøó áàáà Ìîìá³ íàò³øèòèñÿ íå ìîãëà,
ùî ïåðåêèíóëàñÿ íà Ãðèôîíà, áî ãðèôîí –
çâ³ð íàäçâè÷àéíî ïðóäêèé ³ íàéäóæ÷èé ñåðåä
óñ³õ òâàðèí. Àëå âîíà é ïîäóìàòè íå ìîãëà,

256

ùî Äðîâ’ÿíà Êîçëà òàêà íåâòîìíà ³ ìîæå ö³ëèé
äåíü ïåðåáèðàòè ñâî¿ìè äåðåâ’ÿíèìè íîãàìè,
í³ íà ìèòü íå ñïîâ³ëüíþþ÷è á³ãó. ² ÷åðåç ãîäèíó âèñíàæëèâèõ ïåðåãîí³â Ãðèôîí âàæêî çàñàïàâ, çàõðèï³â, ñòàâ õàïàòè ðîòîì ïîâ³òðÿ, à á³ã
éîãî ÷èìðàç ñëàáøàâ. Îñü â³í äîá³ã äî ïóñòåë³
é ïîá³ã ñèïó÷èìè ï³ñêàìè. Àëå éîãî íàòîìëåí³
íîãè âãðóçàëè â ï³ñîê, ³ ìèíóëî âñüîãî äåê³ëüêà
õâèëèí, ÿê Ãðèôîí óïàâ, äî êðàþ âèñíàæåíèé,
³ íåðóõîìî çàâìåð.
Ùîéíî â³í óïàâ, ÿê íàãîäèëàñÿ Ãë³íäà íà
Äðîâ’ÿí³é Êîçë³, ÷è¿ íîãè âçàãàë³ íå çíàëè âòîìè. ×àêëóíêà â³äìîòàëà ç ïîÿñà òîíåíüêó çîëîòó
íèòî÷êó, íàêèíóëà ¿¿ íà ãîëîâó âèñíàæåíîìó é
áåçïîðàäíîìó Ãðèôîíîâ³, ³ ÷àðè áàáåãè Ìîìá³
âðàç ðîçâ³ÿëèñÿ.
Ãðèôîí ïåðåñìèêíóâñÿ âñ³ì ò³ëîì ³ ùåç, à
òàì, äå â³í ëåæàâ, îêðåñëèëèñÿ îáðèñè ñòàðî¿
â³äüìè, êîòðà â áåçñèë³é ëþò³ çèðêàëà íà ñóâîðå
³ ïðåêðàñíå îáëè÷÷ÿ Äîáðî¿ ×àêëóíêè.

23
ðîçä³ë

Ïðèíöåñà Îçìà ³ç Êðà¿íè Îç

– Òè ìîÿ áðàíêà, ³ âñÿêèé îï³ð
³ç òâîãî áîêó – ïîâíå áåçãëóçäÿ, –
ñïîê³éíî, íå ï³äâèùóþ÷è ãîëîñó,
ïðîìîâèëà Ãë³íäà.
– Ïîëåæ òóò, îõîëîíü, à ïîò³ì òåáå â³äíåñóòü äî ìîãî íàìåòó.
– Äëÿ ÷îãî ÿ òîá³? – íàñèëó ñïèòàëà Ìîìá³,
ëåäâå ïåðåâîäÿ÷è ïîäèõ. – Ùî ÿ òîá³ çðîáèëà,
ùî òè ìåíå ïåðåñë³äóºø?
– Îñîáèñòî ïåðåä³ ìíîþ òè í³÷èì íå çàâèíèëà, – ïîÿñíèëà ¿é Äîáðà ×àêëóíêà. – Àëå ÿ ï³äîçðþþ, ùî òè ³ òâîº ðåìåñëî çàì³øàí³ â ê³ëüêîõ çëîä³ÿííÿõ, ³ ÿêùî ìî¿ ï³äîçðè ï³äòâåðäÿòüñÿ, ïîùàäè íå ÷åêàé.
– ß òåáå íå áîþñÿ! – ïðîõðèï³ëà ñòàðà êàðãà. – Îäíàê òè í³÷îãî ìåí³ íå çðîáèø!
² òóò äî íèõ ï³äëåò³â Áëàçíþê òà ñ³â íà ï³ñîê á³ëÿ Ãë³íäè. Äðóç³ çðàä³ëè, ùî áàáó Ìîìá³
âðåøò³ ñõîïëåíî. Øâèäåíüêî ïîðàäèâøèñü, óñ³
ïîãîäèëèñÿ íà òîìó, ùî òðåáà ñ³äàòè íà Áëàçíþêà ³ ïîâåðòàòèñÿ äî òàáîðó. Äðîâ’ÿíó Êîçëó
òàêîæ çàòÿãëè íà Áëàçíþêà, à òîä³ Ãë³íäà, ÿêà
íå âèïóñêàëà ê³í÷èê çîëîòî¿ íèòêè, çàâ’ÿçàíî¿

260

íàâêîëî øè¿ áàáè Ìîìá³, íàêàçàëà ¿é ë³çòè íà
ë³òóíà.
Êîëè âñ³ ïîñ³äàëè, ׳ï ñêîìàíäóâàâ Áëàçíþêîâ³ ëåò³òè íàçàä. Ïîë³ò ìèíóâ áåç ïðèãîä, áàáà
Ìîìá³ òèõî ñèä³ëà íà ñâîºìó ì³ñö³, à ç ¿¿ îáëè÷÷ÿ íå ñõîäèâ âèðàç ïîõìóðî¿ áåçíà䳿: ïîêè ¿¿
øèþ ñòèñêàëà çîëîòà íèòêà, âîíà áóëà áåçïîðàäíà ÿê äèòÿ. ³éñüêî ðàäî ïðèâ³òàëî ïîâåðíåííÿ Ãë³íäè, ³ â³äðàçó ïî ïðèëüîò³ âñå òîâàðèñòâî ç³áðàëîñÿ â á³ëîìó íàìåò³, ÿêèé, ïîêè
¿õ íå áóëî, ðåòåëüíî çàëàòàëè.
– À òåïåð, – ñêàçàëà Ãë³íäà ñòàð³é, – ÿ õî÷ó,
ùîá òè ðîçïîâ³ëà, ÷îìó äî òåáå òðè÷³ ïðèõîäèâ ×àð³âíèê Îç ³ ùî âè çðîáèëè ç Îçìîþ, ùî
âîíà ÿê êð³çü çåìëþ ïðîâàëèëàñÿ?
³äüìà çóõâàëî çèðêíóëà íà Ãë³íäó ³ íå çðîíèëà æîäíîãî ñëîâà.
– ³äïîâ³äàé, êîëè òåáå ïèòàþòü! – çàêðè÷àëà ×àêëóíêà.
Àëå ñòàðà âïåðòî ìîâ÷àëà.
– À ìîæå, âîíà í³÷îãî íå çíàº? – áîâêíóâ
Äæåê.
– Ñëóõàé, òðèìàé ÿçèêà çà çóáàìè, – ñêàçàâ
׳ï. – Òâîÿ äóð³ñòü ìîæå âñå ç³ïñóâàòè.
– Äîáðå, äîáðå, ëþáèé áàòå÷êó! – ïîê³ðëèâî ïîãîäèâñÿ ñòðàõîïóä.

261

– ßê äîáðå, ùî ÿ Áðîøêîâèé Æóê! – ïðîáóðìîò³â ñîá³ ï³ä í³ñ Ñòîêðàòíî Çá³ëüøåíèé. – Õòî
ñòàíå ÷åêàòè ìóäðîñò³ â³ä ãàðáóçà?
– Òàê, – îçâàâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, – ³ ÿê æå íàì
¿¿ ðîçãîâîðèòè? ßêùî âîíà íå ñêàæå íàì, ÷îãî
ìè õî÷åìî, íàâ³ùî áóëî áðàòè ¿¿ â ïîëîí?
– À ìîæå, âìîâèìî ¿¿ ïî-äîáðîìó? – çàïðîïîíóâàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – ß ÷óâ, ùî äîáðîòîþ ìîæíà âïëèíóòè íà áóäü-êîãî, íàâ³òü íà
íàéçàòÿò³øèõ ìåðçîòíèê³â.
Ìîìá³ çèðêíóëà íà ˳ñîðóáà, ³ â ¿¿ ïîãëÿä³ áóëî ñò³ëüêè ëþò³, ùî òîé àæ â³äñàõíóâñÿ.
Àæ îñü íàðåøò³ Ãë³íäà ùîñü ïðèäóìàëà.
– Íå ðîçóì³þ, ÷îãî òè îïèðàºøñÿ? – ñêàçàëà âîíà äî ñòàðî¿ Ìîìá³. – Òâîÿ ìîâ÷àíêà í³ äî
÷îãî. ß õî÷ó çíàòè âñå, ùî ñòîñóºòüñÿ ä³â÷èíêè Îçìè, à ÿêùî òè ìåí³ öüîãî íå ñêàæåø, ÿ çàñóäæó òåáå äî ñìåðò³.
– Î, áëàãàþ, ò³ëüêè íå öå! – âèãóêíóâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – Öå æ òàê ñòðàøíî, êîëè êîãîñü
óáèâàþòü, íàâ³òü ÿêùî öå áàáà Ìîìá³!
– Çàñïîêîéñÿ, öå ïðîñòî ïîãðîçà, – ñêàçàëà
Ãë³íäà. – Ìåí³ íå äîâåäåòüñÿ ñòðà÷óâàòè áàáó
Ìîìá³, áî âîíà âñå íàì ðîçïîâ³ñòü.
– Àãà, ðîçóì³þ, – ïîëåãøåíî ç³òõíóâ ˳ñîðóá.
– Ãàðàçä, – îçâàëàñÿ íàðåøò³ ñòàðà Ìîìá³, é

262

óñ³ çäðèãíóëèñÿ – òàê íåñïîä³âàíî ïðîëóíàëè
¿¿ ñëîâà. – ßêùî ÿ ðîçïîâ³ì, ùî âàñ ö³êàâèòü, ÿêà
áóäå ìîÿ ïîäàëüøà äîëÿ?
– Òîä³, – ìîâèëà Ãë³íäà, – òè ïðîñòî âèï’ºø
îäíå ñèëüíå ç³ëëÿ ³ çàáóäåø ãåòü óñå ÷àðîä³éñòâî, ÿêîãî òè íàâ÷èëàñÿ çà æèòòÿ.
– Òàæ ÿ òîä³ ñòàíó áåçïîðàäíîþ ñòàðîþ áàáîþ!
– Çàòå çàëèøèøñÿ æèâîþ, – ñïðîáóâàâ çàñïîêî¿òè ¿¿ ñòðàõîïóä Äæåê.
– Òè ïîìîâ÷èø, óðåøò³-ðåøò? – ñêèï³â ׳ï.
– Ïîñòàðàþñÿ, – ñêàçàâ Äæåê, – àëå ïîãîäüñÿ, çàëèøèòèñÿ æèâèì – öå ïðîñòî ÷óäîâî.
– À ùå êðàùå – æèâèì ³ âåëüìè îñâ³÷åíèì, –
êèâíóâ Áðîøêîâèé Æóê.
– Âèáèðàòè òîá³, – ñêàçàëà Ãë³íäà â³äüì³, –
àáî ñìåðòü, ÿêùî í³÷îãî íå ñêàæåø, àáî âòðàòà ÷àðîä³éñüêîãî âì³ííÿ, ÿêùî ðîçïîâ³ñè âñþ
ïðàâäó. Ñïîä³âàþñÿ, òè âèáåðåø æèòòÿ.
Ìîìá³ çàíåïîêîºíî çèðêíóëà íà ×àêëóíêó
é ïîáà÷èëà, ùî òà ãîâîðèòü ö³ëêîì ñåðéîçíî
é íå æàðòóº, òîæ, âè÷àâëþþ÷è ç ñåáå êîæíå
ñëîâî, â³äïîâ³ëà:
– ß â³äïîâ³ì íà âàø³ çàïèòàííÿ.
– Îò öüîãî ÿ é ÷åêàëà, – çðàä³ëà Ãë³íäà. –
Ïîâ³ð ìåí³, òè ìóäðî â÷èíèëà.

263

Âîíà ïîäàëà çíàê îäí³é ç³ ñâî¿õ êîìàíäóâà÷îê, ³ òà ïðèíåñëà ãàðíåíüêó çîëîòó øêàòóëêó. Ãë³íäà ä³ñòàëà ç íå¿ âåëè÷åçíó á³ëó ïåðëèíó íà òîíåíüêîìó ëàíöþæêó, ïîâ³ñèëà ñîá³
íà øèþ òàê, ùî ïåðëèíà ëÿãëà íà ãðóäè, äå áóëî ñåðöå, ³ ñêàçàëà:
– Ñòàâëþ òîá³ ïåðøå çàïèòàííÿ: íàâ³ùî ×àð³âíèê òðè÷³ ïðèõîäèâ äî òåáå?
– Òîìó ùî ÿ íå õîò³ëà éòè äî íüîãî, – â³äïîâ³ëà Ìîìá³.
– Öå íå â³äïîâ³äü, – çàë³çíèì òîíîì ìîâèëà
Ãë³íäà. – Êàæè ìåí³, ÿê º.
– ³í ïðèõîäèâ, – ïðîìèìðèëà Ìîìá³, îïóñêàþ÷è î÷³, – ïî ðåöåïò ò³ñòå÷îê äî ÷àþ.
– Ïîäèâèñÿ ìåí³ â î÷³! – çàæàäàëà Ãë³íäà.
Ìîìá³ ïîãëÿíóëà â î÷³ ×àêëóíö³.
– ßêîãî êîëüîðó ìîÿ ïåðëèíà? – çàïèòàëà
Ãë³íäà.
– ×îð... ÷îðíîãî! – â³äïîâ³ëà ñòàðà, ³ â ¿¿ ãîëîñ³ çàáðèí³ëè íîòêè çäèâóâàííÿ.
– À öå îçíà÷àº, ùî òè ìåí³ çáðåõàëà! – ðîçãí³âàëàñÿ Ãë³íäà. – Ìîÿ ÷àð³âíà ïåðëèíà á³ëà
ò³ëüêè òîä³, êîëè ìåí³ íå áðåøóòü.
Òåïåð áàáåãà Ìîìá³ îñòàòî÷íî çáàãíóëà,
ÿêà öå äóð³ñòü – õèòðóâàòè ç Äîáðîþ ×àêëóíêîþ. Âðàç ñïîõìóðí³âøè, âîíà â³äïîâ³ëà:

264

– ×àð³âíèê ïðèâîäèâ äî ìåíå ä³â÷èíêó Îçìó, êîëè âîíà áóëà ùå çîâñ³ì ìàëåíüêà, ³ ïîïðîñèâ, ùîá ÿ ¿¿ ñõîâàëà.
– Òàê ÿ é äóìàëà, – íåçâîðóøíî ïðîìîâèëà
Ãë³íäà. – ×èì â³í òîá³ çà öå â³ääÿ÷èâ?
– ³í íàâ÷èâ ìåíå âñ³ëÿêèõ øòó÷îê, ÿê³ çíàâ
ñàì. Äåÿê³ ç íèõ ñïðàâä³ ÷îãîñü òà é âàðò³, à äåÿê³ áóëè çâè÷àéíèì øàõðóâàííÿì, àëå ÿ äîòðèìàëà ñâîãî ñëîâà.
– Ùî òè çðîáèëà ç ä³â÷èíêîþ? – çàïèòàëà
Ãë³íäà, ³ âñ³ íàïðóæåíî ïîäàëèñÿ âïåðåä, ùîá
íå ïðîïóñòèòè æîäíîãî ñëîâà ç ¿¿ â³äïîâ³ä³.
– ß íàêëàëà íà íå¿ ÷àðè, – ïðîëîïîò³ëà áàáà
Ìîìá³.
– ßê³ ÷àðè?
– ß ïåðåòâîðèëà ¿¿ íà... íà... íà... – çàòèíàëàñÿ ñòàðà.
– Íà êîãî? – íå â³äñòóïàëà Ãë³íäà.
– Íà õëîïöÿ! – ëåäü ÷óòíî âèìîâèëà Ìîìá³.
– Íà õëîïöÿ! – õîðîì àõíóëè âñ³, à ïîò³ì,
çãàäàâøè, ùî ׳ï áóâ âèõîâàíöåì ñòàðî¿ Ìîìá³ ÷è íå ç ïåëþøîê, íà÷å çà êîìàíäîþ îáåðíóëèñÿ äî õëîïöÿ.
– Òàê, – êèâíóëà ñòàðà â³äüìà, – öå ³ º Ïðèíöåñà Îçìà – òå ñàìå äèòèí÷à, ÿêå ïðèâîäèâ äî
ìåíå ×àð³âíèê Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, óçóðïàòîð

265

ïðåñòîëó. Âîíà – çàêîííà ñïàäêîºìèöÿ òðîíó! – ³ ñòàðà äîâãèì êîùàâèì ïàëüöåì ïîêàçàëà íà ׳ïà.
– ß?! – çäèâîâàíî çàêðè÷àâ ׳ï. – ͳ, ÿ íå
Ïðèíöåñà Îçìà, ÿ âçàãàë³ íå ä³â÷èíêà!
Ãë³íäà óñì³õíóëàñÿ, ï³ä³éøëà äî ׳ïà é óçÿëà éîãî õóäîðëÿâó ³ çàñìàãëó ðóêó â ñâîþ – òîíåíüêó ³ á³ëó.
– Çàðàç òè é ñïðàâä³ íå ä³â÷èíêà, – ñêàçàëà âîíà ëàã³äíî, – àäæå ñòàðà Ìîìá³ îáåðíóëà
òåáå íà õëîïöÿ. Ïðîòå íà ñâ³ò òè ç’ÿâèâñÿ ä³â÷èíîþ, ³ íå ïðîñòî ä³â÷èíîþ, à Ïðèíöåñîþ, ³,
ùîá ñòàòè Êîðîëåâîþ, äîâåäåòüñÿ òîá³ ïîâåðíóòèñÿ äî ïîïåðåäíüîãî âèãëÿäó.
– ͳ, íåõàé Êîðîëåâîþ áóäå Æèíæóð! – ìàëî íå çàïëàêàâ ׳ï. – À ÿ õî÷ó áóòè õëîïöåì ³
ìàíäðóâàòè äàë³ ç Ñîëîì’ÿíèêîì, Áëÿøàíèì
˳ñîðóáîì, Áðîøêîâèì Æóêîì ³ Äæåêîì – ³
êâèò! À ùå ç³ ñâîºþ óëþáëåíîþ Êîçëîþ òà Áëàçíþêîì! Íå õî÷ó áóòè ä³â÷èñüêîì!
– Íå ïîáèâàéñÿ, ñòàðèé, – çàñïîêîþâàâ éîãî Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – Ìåí³ êàçàëè, áóòè ä³â÷èíêîþ çîâñ³ì íå çëå, ³ öå íå çàâàäèòü íàì ³
äàë³ çàëèøàòèñÿ â³ðíèìè äðóçÿìè. Òà é, ÷åñíî
êàæó÷è, ä³â÷àòà çàâæäè ïîäîáàëèñÿ ìåí³ á³ëüøå çà õëîïö³â.

266

– À âîíè í³÷èì ³ íå ã³ðø³, – äîêèíóâ Ñîëîì’ÿíèê ³ ëàã³äíî ïîãëàäèâ ׳ïà ïî ÷óïðèí³.
– Õëîïö³ é ä³â÷àòà îäíàêîâî çä³áí³ äî íàóê, – çàÿâèâ Áðîøêîâèé Æóê. – ßê ÿ õîò³â áè
ñòàòè òâî¿ì ó÷èòåëåì, êîëè òè çíîâó ïåðåòâîðèøñÿ íà ä³â÷èíêó!..
– Àëå æ ïîñëóõàé!.. – ðàïòîì çàõâèëþâàâñÿ
ñòðàõîïóä. – ßêùî òè áóäåø ä³â÷èíîþ, ÿ âæå
í³êîëè íå íàçâó òåáå ñâî¿ì óëþáëåíèì òàòóñåì!
– Íå íàçâåø, – ïîãîäèâñÿ ×³ï ³ ðîçñì³ÿâñÿ,
íåçâàæàþ÷è íà ñâ³é íåñïîê³é, – òà ÿ çà öèì íå
ïîáèâàòèìóñü. – Ïîò³ì â³í îáåðíóâñÿ äî Ãë³íäè
³, çàòèíàþ÷èñü, ïîïðîñèâ: – À ÷è íå ìîæíà áóëî
áè ñïðîáóâàòè ïîáóòè ä³â÷èíêîþ, ùîá ò³ëüêè
â³ä÷óòè, ÿê öå, ðîçó쳺òå? ² ùîá âè äàëè ñëîâî,
ùî, êîëè ìåí³ öå íå ñïîäîáàºòüñÿ, âè çíîâó ïåðåòâîðèòå ìåíå íà õëîïöÿ.
– Âçàãàë³, – â³äïîâ³ëà ×àêëóíêà, – ìåí³ öå íå
ï³ä ñèëó. ß æ í³êîëè í³êîãî íå ïåðåòâîðþâàëà,
áî öå øàõðàéñòâî, ³ æîäåí ïîâàæíèé ÷àðîä³é
íå íàïóñêàòèìå òóìàíó â î÷³ âñ³ëÿêèìè ïåðåòâîðåííÿìè. Ò³ëüêè íåïåðåá³ðëèâ³ â³äüìè öèì
íå ãðåáóþòü, ³ ÿ ìóøó ïðîñèòè ñòàðó Ìîìá³ çíÿòè ç òåáå çàêëÿòòÿ ³ ïîâåðíóòè êîëèøí³é âèãëÿä.
² òî áóäóòü ¿¿ îñòàíí³ ÷àðè.

267

Òåïåð, êîëè ðîçêðèëàñÿ ¿¿ òàºìíèöÿ, áàáåãà
Ìîìá³ âæå íå ïåðåéìàëàñÿ ïîäàëüøîþ ׳ïîâîþ äîëåþ. Àëå âîíà áîÿëàñÿ ×àêëóí÷èíîãî
ãí³âó, à õëîïåöü çàïåâíèâ, ùî, êîëè â³í ñòàíå
Êîðîëåâîþ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà, âîíà ñïîê³éíî
äîæèâàòèìå â³êó. Òîæ â³äüìà ïîãîäèëàñÿ ïåðåòâîðèòè ׳ïà íà Ïðèíöåñó Îçìó, ³ âñ³ íåãàéíî
ñòàëè ãîòóâàòèñÿ äî öüîãî.
Ãë³íäà íàêàçàëà, ùîá ïîñåðåäèí³ íàìåòó ïîñòàâèëè ¿¿ ë³æêî ç ïàëàíê³íîì. Íà ë³æêî íàêèäàëè ö³ëó ãîðó ïîäóøîê ó ðîæåâèõ øîâêîâèõ
ïîøèâêàõ ³ çàòÿãíóëè âñå öå òîíåñåíüêîþ ðîæåâîþ çàâ³ñêîþ, ùî îãîðíóëà ë³æêî ÷èñëåííèìè ñêëàäêàìè.
Áàáåãà Ìîìá³ äàëà ׳ïîâ³ ÿêîãîñü ç³ëëÿ, ³ â³í
îäðàçó æ çàñíóâ ãëèáîêèì ñíîì áåç ñíîâèä³íü.
Æóê ³ ˳ñîðóá îáåðåæíî ïîêëàëè éîãî íà ë³æêî,
âìîñòèëè íà ì’ÿêèõ ïîäóøêàõ ³ ïîâí³ñòþ, àáè
í³õòî íå áà÷èâ, çàâ³ñèëè éîãî ðîæåâîþ íàêèäêîþ. ϳñëÿ öüîãî ñòàðà â³äüìà ñ³ëà íàâïî÷³ïêè
íà çåìë³, âèòÿãíóëà ç-çà ïàçóõè ÿêèõîñü òðàâ
³ ðîçïàëèëà ç íèõ íåâåëè÷êå âîãíèùå. Êîëè
òðàâà ïðîãîð³ëà, áàáà Ìîìá³ ñèïîíóëà â ïîïåëèùå ïðèãîðùó ÷àð³âíîãî ïîðîøêó, ³ íàìåò
â³äðàçó æ íàïîâíèâñÿ ãóñòèì ³ ïàõó÷èì ô³àëêîâèì äèìîì.

268

Äðîâ’ÿíà Êîçëà, ïîïðè ïîïåðåäæåííÿ ñòîÿòè òèõî, ÷õíóëà.
Âñ³ óâàæíî ñòåæèëè çà ñòàðîþ Ìîìá³, à âîíà
òèì ÷àñîì óçÿëàñÿ íàñï³âóâàòè ÿê³ñü ðèìîâàí³
êóïëåòè, ç ÿêèõ í³õòî íå çðîçóì³â í³ ñëîâà. Äîñï³âàâøè äî ê³íöÿ, âîíà ïî÷àëà áèòè íàä âîãíèùåì ïîêëîíè, óêëîíèëàñÿ ñ³ì ðàç³â, òîä³ âèïðîñòàëàñÿ ³ ãîëîñíî ãóêíóëà:
– ª-îâà!
Âèïàðè ðîçâ³ÿëèñÿ, ïîâ³òðÿ çíîâó ïðîÿñí³ëî.
Çâ³äêèñü ïîòÿãíóëî ñâ³æèì â³òåðöåì, ðîæåâ³
çàâ³ñêè íàä ë³æêîì ëåãåíüêî çàòðåìò³ëè, íåìîâ
¿õ âîðóøèâ õòîñü óñåðåäèí³.
Ãë³íäà ï³ä³éøëà äî ë³æêà ³ ðîçñóíóëà çàâ³ñêè.
Îñü âîíà ñõèëèëàñÿ íàä ïîäóøêàìè, òîðêíóëàñÿ ÷îãîñü ðóêîþ, ³ íàä ë³æêîì ïîêàçàëàñÿ þíà
ä³â÷èíà, ñâ³æà òà ïðåêðàñíà, ÿê òðàâíåâèé ðàíîê.
Î÷³ ¿¿ áëèùàëè, ìîâ ïàðà ä³àìàíò³â, ÿñêðàâî ðîæåâ³ëè ãóáè, ïëå÷èìà ðîçñèïàëîñÿ õâèëÿñòå
çîëîòå âîëîññÿ, óâ³í÷àíå íà ãîëîâ³ òîíêîþ ä³àäåìîþ, ïðèêðàøåíîþ êîøòîâíèì êàì³ííÿì. ¯¿
îäÿã ³ç øîâêó áóâ ëåãêèé, ìîâ ñåðïàíîê, à âçóòà
âîíà áóëà ó âèøóêàí³ îêñàìèòîâ³ ÷åðåâè÷êè.
Óñ³, õòî ïàì’ÿòàâ ¿¿ ÿê ׳ïà, ç äîáðó õâèëèíó
çäèâîâàíî ñïîãëÿäàëè ïðåêðàñíó Ïðèíöåñó,
à ïîò³ì, ìîâ çà êîìàíäîþ, ñõèëèëè ïåðåä íåþ

269

ãîëîâè. ijâ÷èíà æ ïîãëÿíóëà ñïåðøó íà ÿñíå
Ãë³íäèíå îáëè÷÷ÿ, â ÿêîìó ÷èòàëèñÿ ðàä³ñòü ³
âò³õà, òîä³ îáåðíóëàñÿ äî äðóç³â ³, ç íåâèìîâíîþ
ïðîñòîòîþ êàðáóþ÷è êîæíå ñëîâî, ñêàçàëà:
– Âè áóëè äóæå ëàñêàâ³ äî ìåíå, ³ ñïîä³âàþñÿ, öå íå âïëèíå íà íàø³ ñòîñóíêè. ß æ – òîé
ñàìèé ׳ï, îñü ò³ëüêè... ò³ëüêè...
– Ò³ëüêè çîâñ³ì íå òîé! – ïðîìîâèâ Äæåê, ³
âñ³ îäíîñòàéíî âèçíàëè, ùî í³÷îãî ìóäð³øîãî
ñòðàõîïóä ³ùå íå êàçàâ.

24
ðîçä³ë

Íàéá³ëüø³ áàãàò³¿

Êîëè äî âóõ Êîðîëåâè Æèíæóð
ä³éøëà íîâèíà ïðî òå, ùî áàáó Ìîìá³
âçÿòî â ïîëîí, ùî âîíà â óñüîìó ç³çíàëàñÿ
Ãë³íä³ é ùî íàðåøò³ çíàéøëàñÿ çíèêëà
Ïðèíöåñà Îçìà, êîòðîþ âèÿâèâñÿ õëîïåöü
׳ï, âîíà ïðîñòî ðîçðèäàëàñÿ
â³ä ðîçïà÷ó ³ ãîðÿ.
– Ïîäóìàòè ò³ëüêè, – ðèäàëà âîíà, – ï³ñëÿ
ïàëàöó, ï³ñëÿ öàðñüêîãî æèòòÿ – ³ çíîâó äðà¿òè
ï³äëîãè, çíîâó çáèâàòè ìàñëî! ßêèé æàõ! ͳ,
í³êîëè â æèòò³!
À òóò ùå é âî¿íè ó ñï³äíèöÿõ, êîòð³ ò³ëüêè
òå é ðîáèëè, ùî ïë³òêóâàëè ïî êóõíÿõ, íàðàäèëè ¿é ñòîÿòè äî îñòàííüîãî, ³ âîíà ïîñëóõàëàñÿ
¿õíüîãî áàç³êàííÿ, âèÿâèâøè öèì â³äâåðòó
çíåâàãó ³ äî Äîáðî¿ Ãë³íäè, ³ äî Ïðèíöåñè Îçìè. Öå îçíà÷àëî íå ùî ³íøå, ÿê ïðîãîëîøåííÿ
â³éíè, ³ âæå íàñòóïíîãî äíÿ Ãë³íäèíå â³éñüêî,
ãóñòî âèùèðèâøèñü áëèñêó÷èìè ñïèñàìè, çàìàéîð³âøè ñòÿãàìè é çíàìåíàìè, âèñòóïèëî
íà Ñìàðàãäîâå ì³ñòî.
Òà ùîéíî âîíî ä³éøëî äî ì³ñüêîãî ìóðó,
ÿê äîâåëîñÿ çóïèíèòèñÿ. Óñ³ âõîäè äî ì³ñòà áó-

272

ëè çàìêíóò³ íà çàñóâè, à ³íøîãî øëÿõó ÷åðåç
âèñîê³ é ãðóá³ ñò³íè ³ç çåëåíîãî ìàðìóðó í³õòî
íå çíàâ. Ãë³íäà, ïîáà÷èâøè, ùî ñòàëî íà çàâàä³,
íàñóïèëàñü ³ ïîðèíóëà â çàäóìó, à Áðîøêîâèé
Æóê, çàáóâøè ïðî âñÿêó ³ðîí³þ, ñêàçàâ:
– Òðåáà âçÿòè ì³ñòî â îáëîãó, âîíè ïî÷íóòü
ãîëîäóâàòè ³ òîä³ çäàäóòüñÿ íàì. ²íøîãî âèõîäó
ÿ íå áà÷ó.
– À ÿ áà÷ó, – çàïåðå÷èâ Ñîëîì’ÿíèê. – Ìè ìàºìî Áëàçíþêà, à â³í ó쳺 ë³òàòè.
×àêëóíêà óñì³õíóëàñÿ, ÿâíî âò³øåíà Ñîëîì’ÿíèêîâîþ êì³òëèâ³ñòþ.
– Òâîÿ ïðàâäà! – âèãóêíóëà âîíà. – Íåäàðìà
òè ïèøàºøñÿ ñâîºþ ãîëîâîþ. Àíó õîä³ìî äî
Áëàçíþêà!
², ïðîøòîâõóþ÷èñü ïîì³æ â³éñüêîì, âîíè
ñòàëè ïðîáèðàòèñÿ äî íàìåòó äðóç³â, á³ëÿ ÿêîãî
â³äïî÷èâàâ Áëàçíþê. Ãë³íäà òà Ïðèíöåñà Îçìà
ïåðø³ âèäåðëèñÿ íà ë³òóíà ³ âñ³ëèñÿ íà äèâàíàõ.
Òîä³ ïîñ³äàëè Ñîëîì’ÿíèê ³ ðåøòà äðóç³â, ³ ùå é
çàëèøèëîñÿ ì³ñöå äëÿ îäí³º¿ êîìàíäóâà÷êè é
òðüîõ îõîðîííèöü. Áðàòè á³ëüøó îõîðîíó Ãë³íäà íå ââàæàëà çà ïîòð³áíå.
Ïðèíöåñà äàëà êîìàíäó çë³òàòè, Áëàçíþê
çìàõíóâ ïàëüìîâèìè êðèëàìè ³ çíÿâñÿ â ïîâ³òðÿ, ïåðåíîñÿ÷è äðóç³â ÷åðåç ìóð. Îáë³òàþ÷è

273

ïàëàö, âîíè ïîáà÷èëè Æèíæóð. Ñàìîçâàíà
êîðîëåâà ëåæàëà â ãàìàêó â çàäíüîìó äâîð³,
ñïîê³éí³ñ³íüêî ÷èòàþ÷è êíèæêó â çåëåí³é îáêëàäèíö³ é æóþ÷è çåëåíèé øîêîëàä. Âîíà áóëà ñâÿòî âïåâíåíà, ùî ñò³íè íàä³éíî çàõèñòÿòü
¿¿ â³ä âîðîã³â. Îçìà ñêîìàíäóâàëà ñ³äàòè, é
Áëàçíþê áåçïåðåøêîäíî ïðèçåìëèâñÿ â çàäíüîìó äâîð³, ³ íå âñòèãëà Æèíæóð ïèñíóòè,
ÿê êîìàíäóâà÷êà ³ òð³éêî îõîðîííèöü ñïðèòíî ñõîïèëè ¿¿ ³ âçÿëè â ïîëîí, îäÿãíóâøè ¿é
íà ðóêè ì³öí³ êàéäàíè.
Öå é áóâ ê³íåöü â³éíè. ³éñüêî Íåïîêîðè,
çà÷óâøè ïðî ïîëîí ñâ Ïîëêîâîäèö³, êèíóëîñÿ âðîçò³÷, ³ êîìàíäóâà÷êà áåçïåðåøêîäíî
ïðîéøëà ì³ñüêèìè âóëèöÿìè äî ñàìîãî ìóðó
òà ðîç÷èíèëà áðàìó. Êîëè äî ì³ñòà âñòóïèëî
Ãë³íäèíå â³éñüêî, îðêåñòð çàãðàâ íàéêðàùèõ
ìåëîä³é, ÿêèõ ò³ëüêè âì³â, à ãëàøàòà¿ ïðîãîëîñèëè, ùî ïðàâë³ííþ ñàìîçâàíêè ïîêëàäåíî
êðàé, à òðîí ïåðåõîäèòü äî çàêîííî¿ ñïàäêîºìèö³ – ïðåêðàñíî¿ Ïðèíöåñè Îçìè.
Óñ³ ÷îëîâ³êè Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà â³äðàçó æ
ïîñêèäàëè ôàðòóõè. Ƴíêàì, ïîäåéêóþòü, òàê
îñòîãèäëî ¿ñòè òå, ÷èì ÷îëîâ³êè ¿õ ãîäóâàëè, ùî
âîíè ò³ëüêè ðàä³ëè, ùî ïàíóâàííþ Æèíæóð
íàñòàâ ê³íåöü. Ïåðåñâ³ä÷èâøèñü, ùî öå ñïðàâ-

274

ä³ òàê, óñ³ ÿê íàâ³æåí³ ïîëåò³ëè äî êóõîíü ³
íàãîòóâàëè òàêî¿ ñìàêîòè, ùî â óñ³õ ðîäèíàõ
çíîâó çàïàíóâàëè ìèð ³ ñïîê³é.
Îçìà ïåðåäóñ³ì çìóñèëà çàõëàííèõ ä³â÷èñüîê ïîâåðíóòè âñ³ ñìàðàãäè é ³íøå êîøòîâíå êàì³ííÿ, ÿêå âîíè ïîâèäèðàëè ç õ³äíèê³â òà
áóä³âåëü. Ñàìîöâ³ò³â âèÿâèëîñÿ ñò³ëüêè, ùî âñ³
êîðîë³âñüê³ þâåë³ðè, íå ïîêëàäàþ÷è ðóê, ö³ëèé
ì³ñÿöü âñòàíîâëþâàëè ¿õ íà ñâî¿ ì³ñöÿ.
Òèì ÷àñîì ³éñüêî Íåïîêîðè áóëî ðîçïóùåíî, ³ â÷îðàøí³ âîéîâíèö³ ðîç³éøëèñÿ ïî äîì³âêàõ. Óçÿâøè ç Æèíæóð îá³öÿíêó, ùî âîíà
ïîâîäèòèìåòüñÿ ïðèñòîéíî, ¿¿ òåæ â³äïóñòèëè
äîäîìó.
Îçìà ñòàëà íàéãàðí³øîþ Êîðîëåâîþ çà âñþ
³ñòîð³þ Ñìàðàãäîâîãî ì³ñòà. Ïîïðè þíèé â³ê
òà áðàê äîñâ³äó, íàðîäîì ñâî¿ì âîíà ïðàâèëà
ìóäðî ³ ñïðàâåäëèâî. Ãë³íäà í³êîëè íå â³äìîâëÿëà ¿é ó ðîçóìí³é ïîðàä³, à Áðîøêîâèé Æóê,
ïîñ³âøè ïîñò Íàðîäíîãî Ïðîñâ³òíèêà, òåæ äîïîìàãàâ âèõîäèòè ç³ ñêðóòíî¿ ñèòóàö³¿.
ijâ÷èíà, íàäçâè÷àéíî âäÿ÷íà Áëàçíþêîâ³
çà âñ³ éîãî çàñëóãè, çàïèòàëà, ÿêî¿ âèíàãîðîäè
â³í õîò³â áè çà ñëóæáó.
– Ðîçáåð³òü ìåíå, áóäü ëàñêà, íà ÷àñòèíè, –
ïîïðîñèâ Áëàçíþê. – ß íå õîò³â, ùîá ìåíå

275

îæèâëÿëè, é ìåí³ ñîðîìíî çà òàêó íàñï³õ çë³ïëåíó çîâí³øí³ñòü. Êîëèñü ÿ áóâ êîðîëåì ë³ñó,
ùî çàñâ³ä÷óþòü ìî¿ ðîãè. À òåïåð ÿ – îáøèòèé òêàíèíîþ íåâ³ëüíèê, ³ ìåíå ïðèìóøóþòü
óâåñü ÷àñ ë³òàòè, à íîãè ìåí³ íå ñëóæàòü. Òîìó
ïðîøó, ùîá ìåíå ðîç³áðàëè.
² Îçìà íàêàçàëà ðîç³áðàòè Áëàçíþêà. Ãîëîâà ç ðîãàìè çíîâó âèñ³ëà íàä êàì³íîì ó çàë³, à
äèâàíè ðîçâ’ÿçàëè é ïîñòàâèëè â ïðèéìàëüíîìó
ïåðåäïîêî¿. Õâ³ñò-ù³òêà ïîâåðíóâñÿ äî ñâî¿õ
çâè÷íèõ îáîâ’ÿçê³â ó êóõí³, à á³ëèçíÿíå ìîòóççÿ
Ñîëîì’ÿíèê çíîâó ïîðîçâ³øóâàâ òàì, çâ³äêè
éîãî áóëî âçÿòî, êîëè ìàéñòðóâàëè ë³òóíà. Âè
ïîäóìàëè, ùî òî áóâ ê³íåöü Áëàçíþêà? Òàê,
Áëàçíþêà-ë³òóíà. Çàòå Áëàçíþêîâà ãîëîâà íàä
êàì³íîì ÷àñ â³ä ÷àñó ãîâîðèëà ³ ñâî¿ìè çàïèòàííÿìè ÷àñòî çáèâàëà ç ïàíòåëèêó â³äâ³äóâà÷³â,
ùî ñèä³ëè â çàë³ é ÷åêàëè ïðèéîìó â Êîðîëåâè.
Äðîâ’ÿíà Êîçëà ñòàëà îñîáèñòîþ ñòðèáóõîþ
é óëþáëåíèöåþ Îçìè, ³ Êîðîëåâà ÷àñòî ¿çäèëà
íà í³é Ñìàðàãäîâèì ì³ñòîì. ¯¿ äåðåâ’ÿí³ êîïèòà
ï³äêóâàëè çîëîòèìè ï³äêîâàìè – ùîá íå çíîøóâàëèñÿ, – ³ ¿õ âèöîêóâàííÿ ïî òðîòóàðàõ çàâæäè íàïîâíþâàëî ï³ääàíèõ Êîðîëåâè áëàãîãîâ³éíèì òðåïåòîì ³ âñåëÿëî âïåâíåí³ñòü ó ¿¿
ìàã³÷í³é ñèë³.

276

– ×àð³âíèêîâ³ Îçó äàëåêî äî Êîðîëåâè Îçìè, – ïåðåø³ïòóâàëèñÿ ëþäè, – â³í îá³öÿâ á³ëüøå, í³æ ì³ã çðîáèòè, à íàøà íîâà Êîðîëåâà ðîáèòü á³ëüøå, í³æ ìè â³ä íå¿ õî÷åìî.
Äæåê – Ãàðáóçîâà Ãîëîâà âèð³øèâ äî ê³íöÿ
ñâî¿õ äí³â çàëèøàòèñÿ ç Îçìîþ. Éîãî ãîëîâà íå
ç³ïñóâàëàñü, ÿê â³í áîÿâñÿ, òà òàê í³òðîõè é íå
ïîìóäð³ëà. Áðîøêîâèé Æóê íàìàãàâñÿ íàâ÷èòè
éîãî äåê³ëüêîõ âèä³â ìèñòåöòâ ³ íàóê, àëå ñòðàõîïóä âèÿâèâñÿ òàêèì áåçäàðíèì ó÷íåì, ùî
íàóö³ äîâåëîñÿ ïîêëàñòè êðàé.
Êîëè â³éñüêî Ãë³íäè ïîâåðíóëîñÿ äîäîìó
³ â Ñìàðàãäîâîìó ì³ñò³ çíîâó çàïàíóâàâ ìèð,
Áëÿøàíèé ˳ñîðóá çàÿâèâ, ùî õî÷å ïîâåðíóòèñÿ äî ñâîãî Êîðîë³âñòâà ìîðãàéëèê³â.
– Öå íå êàçíà-ÿêå Êîðîë³âñòâî, – ìîâèâ ˳ñîðóá, – çàòå íèì ëåãêî êåðóâàòè. ß ³ìåíóþ ñåáå
²ìïåðàòîðîì-ñàìîäåðæöåì, áî êåðóþ äåðæàâîþ
ñàì, ³ í³õòî ìåíå íå ïîâ÷àº í³ â äåðæàâíèõ
ñïðàâàõ, í³ â ïðèâàòíèõ. Ïîâåðíóñÿ äîäîìó é
îäðàçó æ ïîì³íÿþ ñîá³ í³êåëüîâàí³ ïëàñòèíè,
áî ö³ âæå äóæå ïîùåðáèëèñü ³ ïîäðÿïàëèñü,
à òîä³ áóäó ðàäèé áà÷èòè âàñ ó ñâî¿õ âîëîä³ííÿõ.
– Ñïàñèá³, – ïîäÿêóâàëà Îçìà, – êîëèñü ÿ
íåîäì³ííî ñêîðèñòàþñÿ òâî¿ì çàïðîøåííÿì.
À ùî æ òåïåð áóäå ³ç Ñîëîì’ÿíèêîì?

277

– Áëÿøàíèé ˳ñîðóá ì³é äðóã, ³ ÿ ï³äó ç íèì, –
ñêàçàâ Ñîëîì’ÿíèê, ³ áóëî âèäíî, ùî â³í êàæå
öå ùèðî. – Ìè âèð³øèëè çàâæäè áóòè ðàçîì.
– ß çðîáëþ éîãî Êîðîë³âñüêèì Ñêàðáíèêîì, – äîäàâ Áëÿøàíèé ˳ñîðóá. – ß òóò ïîäóìàâ, ùî íåçëå ìàòè Êîðîë³âñüêîãî Ñêàðáíèêà,
íàïõàíîãî ãð³øìè. ßê ãàäàºòå?
– ß ãàäàþ, – óñì³õíóëàñÿ Êîðîëåâà, – ùî
òâ³é äðóã – íàéá³ëüøèé áàãàò³é ó ñâ³ò³.
– Òàê âîíî ³ º, – ïîãîäèâñÿ Ñîëîì’ÿíèê, – ³
íå ó ãðîøàõ ð³÷. ß ïåâåí, ùî ìóäðà ãîëîâà íàáàãàòî âàæëèâ³øà çà ãðîø³, õî÷ ç ÿêîãî áîêó
íà öå ïîãëÿíü. Âè, ìàáóòü, ïîì³òèëè: ÿê õòîñü
ãðîøîâèòèé íå ìຠêëåïêè, çèñêó ç òèõ ãðîøåé
éîìó íåáàãàòî. À îò ÿêùî ìàòè ì³çêè, à íå ìàòè
ãðîøåé, òî ìîæíà âñå æèòòÿ ïðîæèòè é íå
òóæèòè.
– Àëå çãîäüñÿ, – çàïåðå÷èâ ˳ñîðóá, – í³ÿêèé
ìîçîê íå çàì³íèòü äîáðîãî ñåðöÿ ³ í³ çà ÿê³ ãðîø³ òè éîãî íå êóïèø. Òîæ, ìàáóòü, íå òè, à ÿ
íàéá³ëüøèé áàãàò³é ó ñâ³ò³.
– Äðóç³ ìî¿, âè îáèäâà – áàãàò³¿, – ëàã³äíî
ïðîìîâèëà Îçìà. – Âàøå áàãàòñòâî â âàñ ñàìèõ,
³ ç íèì íå çð³âíÿþòüñÿ æîäí³ íà ñâ³ò³ ñêàðáè!